Η πολιτική έχει μεταβληθεί σε προϊόν

Γιώργος Κοντογιώργης

Η ελληνικότητα, ως ταυτοτική συνείδηση ελευθερίας, αποτελεί ένα καίριο ανάχωμα ικανό να προικίσει την κοινωνία με αντιστάσεις

Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
(Τι είναι ελληνικότητα; Γιατί όλα τα αγαθά - ακόμα και τα πνευματικά έχουν μεταβληθεί σε εμπόρευμα; Πώς ολόκληρο το πανεπιστημιακό σύστημα είναι δομημένο έτσι ώστε οι φορείς του και η λειτουργία του να συναρτώνται από την κομματική εξουσία ή τη συναλλαγή;)

1. Τι είναι για σας ελληνικότητα; Πιστεύετε πώς η ελληνικότητα τον τελευταίο καιρό βρίσκεται σε μια σύγκρουση με ένα άτυπο μέτωπο που κατάφερε να κυριαρχήσει σε ορισμένους ευαίσθητους τομείς της χώρας μας; Ποια η σημασία της σήμερα; Το ελληνικό έθνος λοιπόν προϋπήρξε του Κράτους και δεν κατασκευάστηκε από αυτό;

Απάντηση: Η ελληνικότητα ορίζει ένα περιεχόμενο του κοινωνικού βίου, μια ορισμένη αντίληψη για τη ζωή η οποία αναδεικνύει την ελευθερία ως καταστατικό θεμέλιο του ανθρώπου. Υπό την έννοια αυτή η ελληνικότητα στοιχειοθετεί την συλλογική ταυτότητα του Έλληνα, που αποδίδεται στις μέρες μας με τον όρο έθνος. Το έθνος που οριοθετεί το περιεχόμενο της ελληνικότητας, στο παρελθόν ενσάρκωνε στην ολότητά του αυτό που ονομάζω ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα, δηλαδή ένα αύταρκες και συνεκτικό σύνολο πολιτειακά συγκροτημένων κοινωνιών με πρόσημο την ελευθερία. Ο ελληνισμός ως έθνος-κοσμοσύστημα (και όχι ως έθνος-κράτος), συγκρότησε για πρώτη φορά στην ιστορία ένα πλήρες ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα με το οποίο πορεύθηκε μέχρι τη μετάβασή του στο κράτος-έθνος. Η ελληνικότητα ως ένα σύνολο ανθρωποκεντρικών -δηλαδή ελευθέρων- κοινωνιών τοποθετείται επομένως στον αντίποδα του υπόλοιπου κόσμου που ιστορικά, έως τους νεότερους χρόνους (μέχρι τον 19ο αιώνα), έζησε υπό ένα φεουδαλικό καθεστώς. Η ελληνική παιδεία είναι το γινόμενο ενός πολιτισμού που δίνει περιεχόμενο στις νοοτροπίες, στις συμπεριφορές, στη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων, στην προσέγγιση των θεσμών της οικονομίας και της πολιτικής κλπ. Η επισήμανση αυτή διευκρινίζει, από την άλλη, ότι το ελληνικό έθνος προϋπήρξε σαφώς του νεότερου κράτους και χρονολογείται από τις απαρχές του ελληνικού κοσμοσυστήματος, δηλαδή από την εποχή των Μυκηναίων. Το γεγονός αυτό δεν έχει να κάμει με τη διαπίστωση ότι τα στοιχεία που συγκροτούν το ελληνικό έθνος-κοσμοσύστημα μεταβάλλονται ως προς την μεταξύ τους βαρύτητα ή με την προσθήκη νέων, δεδομένου ότι το ίδιο το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα δεν αποτελεί μια στατική έννοια. Το ίδιο ισχύει και για τον τρόπο που εκφράζονται οι πολιτικές συνιστώσες του έθνους, δηλαδή η βούλησή του. Με διαφορετικό τρόπο λειτούργησε πολιτικά η βούληση του έθνους στην εποχή της πόλης-κράτους με διαφορετικό στις διάφορες φάσεις της οικουμένης, με άλλον τέλος στις περιόδους που ο ελληνισμός τελούσε υπό καθεστώς πολιτικής κατοχής, όπως στη ρωμαιοκρατία και στην οθωμανοκρατία. Η διαπίστωση αυτή απαντά και στον ισχυρισμό της νεοτερικότητας ότι το έθνος αποτέλεσε κατασκευή του νεότερου κράτους. Το έθνος, μόλις άρχισε να αναφαίνεται μεταξύ των ελεύθερων κοινωνικών θυλάκων που διέφευγαν από τη φεουδαρχία, το οικειοποιήθηκε το νεότερο κράτος για να αποκτήσει νομιμοποίηση η πολιτική του κυριαρχία επί της κοινωνίας, δεν το δημιούργησε. Με άλλα λόγια ενώ ο υπόλοιπος κόσμος συγκροτήθηκε για πρώτη φορά σε έθνος με την έξοδό του από τη φεουδαρχία και την αναμόρφωσή του υπό το πρίσμα της ελευθερίας, ο ελληνισμός προϋπήρξε ως έθνος και απλώς μεταμορφώθηκε από έθνος-κοσμοσύστημα σε έθνος-κράτος. Άλλωστε, ο νεότερος κόσμος αυτό που κάνει είναι να αναπαράγει τον ορισμό του έθνους που έδωσαν οι Έλληνες ήδη από την αρχαιότητα και τον οποίο βίωνε ο ελληνισμός μέχρι το τέλος, μέχρι τη μετάβασή του στο κράτος-έθνος. Τι ενοχλεί τη νεοτερικότητα να αντιληφθεί και συνάμα να αποδεχθεί το αδιαμφισβήτητο αυτό γεγονός; Πρώτον, η ασθενική της γνωσιολογία, οι περιορισμένες γνώσεις που έχει για το πώς και το γιατί της συγκρότησης του κοινωνικού κόσμου. Το διαμέτρημα της νεοτερικότητας είναι εξαιρετικά περιορισμένο για να μπορέσει να το συλλάβει. Δεύτερον, η παραδοχή ότι το έθνος προϋπήρξε του νεότερου κράτους δεν συμβιβάζεται με την εικόνα της ανθρωποκεντρικής πρωτοπορίας που έχει δημιουργήσει για τον εαυτό της η “Δύση” προκειμένου να ηγεμονεύσει στον κόσμο. Τρίτον, εάν η νεοτερικότητα αποδεχθεί ότι φαινόμενα όπως το έθνος απαντώνται πριν από αυτήν θα πρέπει να εξηγήσει γιατί εμφανίζει μια τόσο καταλυτική υστέρηση έναντι του ελληνικού κόσμου. Η σύγκριση μαζί του θα την υποχρεώσει να απολογηθεί για τα ζητήματα στα οποία υστερεί. Και δεν είναι ήσσονος σημασίας. Θα πρέπει να διευκρινίσει γιατί αντιλαμβάνεται το έθνος ως το ανήκειν της κοινωνίας στο κυρίαρχο κράτος και όχι ως την ταυτολογία της δημοκρατίας. Ποιος μπορεί άραγε να ισχυρισθεί αξιόπιστα ότι ο νεοτερικός κόσμος είναι έτοιμος να παραιτηθεί από το προνόμιο να διαφεντεύει την κοινωνία των πολιτών και να της αποδώσει την ευθύνη των υποθέσεών της; Διότι το διακύβευμα αν την ευθύνη του έθνους την έχει το κράτος ή η κοινωνία έχει να κάμει με το είδος της ελευθερίας που υιοθετούμε. Σε κάθε περίπτωση, η ελληνικότητα σήμερα, ως ταυτοτική συνείδηση ελευθερίας, αποτελεί ένα καίριο ανάχωμα ικανό να προικίσει την κοινωνία με αντιστάσεις απέναντι στους ποικίλους όσους εσωτερικούς και εξωτερικούς πραγματικούς ή επίδοξους ηγεμόνες, οι οποίοι με εφαλτήριο το κράτος και την αγορά επιδιώκουν την ομηρία της.

2. Εκτιμάτε πώς σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, έχουμε ανάγκη από κοινωνική και εθνική συνοχή για να αντέξουμε τις προκλήσεις των καιρών;

Απάντηση: Η συνοχή είναι προϋπόθεση για να υπάρξει και να ευημερήσει μια κοινωνία, διότι με αυτήν επιτυγχάνεται η διαμόρφωση κοινών στόχων και η στράτευση στην υλοποίησή τους. Το ερώτημα ωστόσο έχει να κάμει με τη βάση της συνοχής. Σε ποιο επίπεδο θα επιτευχθεί η συναίνεση της κοινωνίας; Να συμφωνηθεί δηλαδή ποια θα είναι τα θέματα στα οποία θα αποτελέσουν το σημείο συνάντησης των μελών της. Μια κοινή αντίληψη για το έθνος, για τον προορισμό του και, κατ'επέκταση, για τη διαχείριση των ζητημάτων που άπτονται με το εθνικό συμφέρον. Μια κοινή αντίληψη για τον πολιτισμό, για την οικονομία και για την κοινωνική διαστρωμάτωση, για την παιδεία και για το μέλλον του τόπου. Για να επιτευχθεί η συνοχή είναι αναγκαίο να έχει εγκαθιδρυθεί ένα πεδίο ισορροπίας ανάμεσα στα διάφορα στρώματα της κοινωνίας, αλλά και μια εστία ικανοποίησης, που δεν θα δεν θα δημιουργεί απογοητεύσεις. Προϋπόθεση ωστόσο για μια εθνική και κοινωνική συνοχή αποτελεί η ανταποκρισιμότητα του κράτους και της πολιτικής ηγεσίας στις προσδοκίες της κοινωνίας. Αυτό ακριβώς είναι και το πρόβλημα στην Ελλάδα.

3. Γιατί όλα τα αγαθά –ακόμα και τα πνευματικά έχουν μεταβληθεί σε εμπόρευμα; Ενώ οτιδήποτε μπορεί να εναντιωθεί σ’ αυτό το ολιγαρχο-οικονομικό τσουνάμι, θα πρέπει να σβήσει, να εκλείψει, να εξοντωθεί; Πώς κρίνετε τη στάση των ΜΜΕ ειδικά των τηλεοπτικών σε αυτή τη μάχη της επικράτησης;

Απάντηση: Η εμπορευματοποίηση είναι αποτέλεσμα της οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας της αγοράς, που επήλθε λόγω της ανατροπής μιας στοιχειώδους ισορροπίας μεταξύ κοινωνίας και κράτους. Από τη στιγμή που πολιτική τάξη δεν συναντιέται πια με την κοινωνία ούτε σε εξωθεσμική βάση (μέσω της ιδεολογικής συγγένειας κλπ), ήταν φυσικό το κράτος να μεταβληθεί σε ενεργούμενο των δυνάμεων της αγοράς. Τυπικό παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση της πολιτικής από τα ΜΜΕ. Η πολιτική έχει μεταβληθεί, από λειτουργία που διαχειρίζεται το δημόσιο αγαθό, τα ζητήματα της κοινωνίας και του έθνους σε προϊόν. Οπότε και ο πολίτης αντιμετωπίζεται ως απλός καταναλωτής του πολιτικού του αγαθού και όχι ως διακινητής των συμφερόντων του. Αυτό συνέβη διότι η κοινωνία αντιμετωπίζεται ως ιδιώτης ενώ το οικονομικό και πολιτικό σύστημα το κατέχει και το διαχειρίζεται κατά βούληση ο ιδιοκτήτης του. Αν η κοινωνία είναι πολιτικοποιημένη και ζητάει περισσότερη πολιτική την πολιτική θα την επεξεργασθεί και θα την πουλήσει ο μεντιάρχης. Το ζήτημα επομένως είναι να αλλάξει το σύστημα έτσι ώστε να περιέλθει στον έλεγχο των συντελεστών του. Να επιβληθεί, για παράδειγμα, στα ΜΜΕ η δημοκρατική αρχή και να αφαιρεθεί από αυτά το δικαίωμα της αυτορύθμισης. Η αυτορύθμιση οδηγεί στην ιδιοποίηση της πολιτικής, στην αυθαιρεσία, στην κατάχρηση ενός δημοσίου αγαθού και φυσικά στη λογοκρισία.

4. Θεωρείτε ότι η ελληνική επιστήμη ασφυκτιά ανάμεσα σε μια παραδοσιακή ιστοριογραφία, που ένας κλάδος της απολήγει στον εθνικισμό, και σ’ εκείνη της «εκσυγχρονιστικής» νεωτερικότητας, η οποία επιχειρεί να επιβάλει την εθνικιστική αντίληψη της Ιστορίας, που διδάσκει η Δυτική Ευρώπη; Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις δύο αυτές Σχολές Σκέψης;

Απάντηση: Όντως το κοινό σημείο συνάντησης μεταξύ των δυο αυτών σχολών είναι ο εθνικισμός τους. Και οι δυο εμπνέονται από την ευρωπαϊκή επιστήμη. Είναι όμως εξίσου μονομερείς και επιχειρούν να δικαιώσουν καταστάσεις όχι να εξηγήσουν και να αναδείξουν το ιστορικό γεγονός. Η παραδοσιακή ιστοριογραφία είναι βασικά επιλεκτική, ιδεαλιστική και καταγραφική. Η “εκσυγχρονιστική” ιστοριογραφία ωστόσο επιχειρεί να νομιμοποιήσει στην ελληνική κοινωνία την ηγεμονία των νικητών της νεοτερικότητας. Παίζει δηλαδή ένα ρόλο χειραγώγησης της ελληνικής κοινωνίας, που συνίσταται στην κάμψη των αντιστάσεών της απέναντι σε εικόνες, συμπεριφορές και καταστάσεις που αμφισβητούν το μοντέλο του “εξευρωπαϊκού” που της επεβλήθη, λίγο μετά την απελευθέρωσή της. Η “εκσυγχρονιστική” ιστοριογραφία έχει αναλάβει ένα ρόλο εξαιρετικά αντιδραστικό που αποβλέπει στην απαξίωση του προοδευτικού ιστορικού παραδείγματος του ελληνισμού και της ίδιας της κοινωνίας με απώτερο στόχο τη νομιμοποίηση του κράτους. Η αντιδραστική αυτή λειτουργία της σχολής αυτής αποτελεί την σταθερά της. Και πρόσφατα ανέλαβε με εργολαβικό τρόπο να ενοχοποιήσει την κοινωνία και το παρελθόν της για την αποτυχία των μεταρρυθμίσεων, θέλοντας ακριβώς να απαλλάξει από την ευθύνη της εκτροπής του κράτους από το σκοπό του τους πολιτικούς.

5. Πιστεύετε πώς το ελληνικό πανεπιστήμιο αναπαράγεται αυθεντικά αυτό που αποτελεί θεμέλιο του ελληνικού κράτους: η κομματική και προσωπική ιδιοποίηση; Πώς ολόκληρο το πανεπιστημιακό σύστημα είναι δομημένο έτσι ώστε οι φορείς του και η λειτουργία του να συναρτώνται από την κομματική εξουσία ή τη συναλλαγή;

Απάντηση: Το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν θα μπορούσε να διαφύγει από το γενικό κλίμα της ιδιοποίησης που έχει επιβάλλει το ελληνικό κράτος σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Είναι ο κατεξοχήν χώρος που αναπαράγει το κομματικό προσωπικό. Οι παραταξιάρχες φοιτητές εκπαιδεύονται στην χειραγώγηση, στην καταφρόνηση του σώματος των φοιτητών και των προβλημάτων τους, να αντιλαμβάνονται τους θεσμούς και τη δημοκρατία ως μηχανισμούς ή ως εφαλτήρια για την εξυπηρέτηση του σκοπού του κόμματος και όχι ως αυτοσκοπό που οδηγεί στην ελευθερία. Τα πανεπιστήμια είναι δέσμια της κομματοκρατίας, δεν αφήνονται να αναπνεύσουν και να εκπληρώσουν το σκοπό τους. Όλα τα σκάνδαλα που έχουν αποκαλυφθεί στα πανεπιστήμια, είχαν πίσω τους την συνενοχή των παρατάξεων. Τα πανεπιστήμια λεηλατούνται επειδή κομματοκρατούνται. Είχα προτείνει οι εκπρόσωποι των φοιτητών στα πανεπιστημιακά όργανα να κληρώνονται από το σύνολο των φοιτητών. Το αρνήθηκαν συλλογικά τα κόμματα. Διότι με την κλήρωση οι φοιτητές θα έπαιρναν στα χέρια τους τη διαχείριση των υποθέσεών τους και θα έσπαζαν έτσι την ραχοκοκαλιά της κομματοκρατίας. Η κυρία Γιαννάκου και οι περί αυτήν με βαρύγδουπο τρόπο εμφάνισαν την εκλογή των φοιτητοπατέρων με ψηφοφορία. Θυμηθείται τη λυσσαλέα αντίδραση πολλών στο μέτρο αυτό, που μαρτυρεί την υψηλή περιφρόνηση που τρέφουν στην κοινωνία των φοιτητών. Παρόλ'αυτά, η ρύθμιση αποτελεί μια τυπική απάτη που απέβλεπε τελικά στην μεγαλύτερη χειραγώγηση των φοιτητών και των πανεπιστημίων από τις παρατάξεις και τα κόμματα. Διότι δεν έκαμαν τίποτε άλλο από το να νομιμοποιήσουν με τη δείθεν ψήφο των φοιτητών αυτό που πριν το έκαναν ξεδιάντροπα και είχε ξεσηκώσει τη γενική κατακραυγή. Και τώρα τους εκπροσώπους των φοιτητών στα πανεπιστημιακά σώματα τους ορίζουν οι παραταξιάρχες δεν τους επιλέγουν οι φοιτητές. Επειδή ακριβώς δεν έχουν καμία διάθεση να αποδώσουν το πανεπιστήμιο στην ελληνική κοινωνία και τελικά να του επιτρέψουν να εκπληρώσει το σκοπό του, διακινούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα ιδιωτικά και μάλιστα τα ξένα πανεπιστήμια. Και όσοι συντάχθηκαν κατά των ιδιωτικών πανεπιστημίων για να μην χάσουν την επιρροή τους, συμβάλλουν τα μέγιστα στην απαξίωση των κρατικών και μάλιστα στη νομιμοποίηση των ιδιωτικών εργαστηρίων. Οι επιπτώσεις της απαξίωσης αυτής θα φανούν πολύ σύντομα διότι πλήττουν την καρδιά της κοινωνίας. Δεν αισθάνονται ντροπή διότι προτιμούν να καταβαραθρώσουν τη χώρα παρά να την απαλλάξουν από την πολιτική κατοχή στην οποία την έχουν υποβάλλει. Ο τρόπος που τα κόμματα λειτουργούν εν τέλει στο πανεπιστήμιο καταδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι συμπεριφέρονται απέναντι στην ελληνική κοινωνία ως κατακτητές και όχι προφανώς ως θεράποντές της.

6. Μπορείτε να μας μιλήσετε για το τελευταίο σας βιβλίο; Ποια στοιχεία έχουν άμεση σχέση και συνάρτηση με τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα; Ποια πράγματα μπορούν να χρησιμεύσουν στους 300 της Ελληνικής βουλής;

Απάντηση: Υποθέτω ότι αναφέρεστε στο βιβλίο μου “Η Ελληνική Δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή” που κυκλοφόρησε το τέλος Δεκεμβρίου από τις Εκδόσεις Παρουσία. Η περίπτωση του Ρήγα αποκαλύπτει με τον πιο παραστατικό τρόπο ποιο ήταν το διαμέτρημα του ελληνισμού τον 18ο αιώνα και επίσης σε πόση απόσταση από την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και των πιο προοδευτικών εκπροσώπων της, προπορευόταν ο ελληνικός κόσμος της εποχής. Το πολιτειακό πρόταγμα του Ρήγα είναι έτη φωτός μπροστά από τα πιο προοδευτικά ρεύματα του δυτικοευρωπαϊκού Διαφωτισμού για τον απλό λόγο ότι εμπνέεται από τις πραγματικότητες των ελληνικών κοινωνιών της εποχής. Οι οποίες πραγματικότητες αντανακλούν εκείνες των πόλεων/κοινών, δηλαδή των κοινωνιών που αποτέλεσαν το θεμέλιο του βίου του ελληνισμού από την αρχαιότητα. Ο Ρήγας πήγε ακόμη πιο πέρα προτείνοντας την δημοκρατική ανασυγκρότηση ολόκληρου του ελληνικού κόσμου. Το Σύνταγμά του προβλέπει τη δημιουργία μιας οικουμενικής κοσμόπολης με ελληνική γενική ταυτότητα, στην οποία θα στεγάζονταν όλοι οι λαοί της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ιδίως οι βαλκανικοί, τους οποίους τους ορίζει ως Έλληνες, απογόνους του γένους των Ελλήνων, με συνθήκες ελευθερίας. Η πολιτεία του ορίζει τον λαό ως αυτοκράτορα, δηλαδή ως αυτοκυβερνώμενο. Είναι το πολίτευμα που σήμερα αποκαλείται “άμεση δημοκρατία”. Η αξία του Ρήγα σήμερα έγκειται στο ότι επαναφέρει στην επικαιρότητα το προοδευτικό κεκτημένο του ελληνισμού στο οποίο θα προσέλθει εφόσον συνεχίσει να εξελίσσεται ο νεότερος κόσμος μετά από μερικές δεκαετίες. Διδάσκει την πολιτισμική πολυσημία του έθνους, την προσάρτηση σ'αυτό της ελευθερίας και συνακόλουθα της πολυπολιτειακής του συγκρότησης. Καίρια θέση στο πλαίσιο αυτό κατέχει η “άμεση δημοκρατία” που αποδίδει στην κοινωνία των πολιτών το σύνολο των λειτουργιών της πολιτικής. Κατά τούτο, ο Ρήγας είμαι βέβαιος ότι θα αντιμετώπιζε με απέχθεια και αποστροφή το σημερινό πολιτικό σύστημα της νεοτερικότητας, καθόσον στα μάτια του δεν θα πληρούσε τις προϋποθέσεις όχι μόνο της δημοκρατίας αλλά ούτε καν της αντιπροσώπευσης. Ο Ρήγας τοποθετεί την κοινωνία μέσα στην πολιτεία, σε αντίθεση με το σημερινό σύστημα που την εγκιβωτίζει στο περιθώριο της ιδιωτείας. Επομένως, για τους τριακόσιους της Βουλής ο Ρήγας θα συνιστούσε έναν μείζονα εχθρό που δεν πρέπει να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να τον έκλεινα στη φυλακή ως επειλή για το πολίτευμα που τους επιτρέπει να ηγεμονεύουν επί της κοινωνίας.

http://lomak.blogspot.com/2009/11/blog-post_2852.html