Κίσινγκερ: «Ο τουρκικός στρατός θα μείνει για πάντα»

Μικρή γενική εισαγωγή: Μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου του 1974 ο Μακάριος είχε τρεις συναντήσεις με τον Χένρι Κίσινγκερ στην Ουάσιγκτον, κατά τις οποίες συζήτησαν την αμερικανική πολιτική στο Κυπριακό, την ανάμιξη των ΗΠΑ στο πραξικόπημα και στην εισβολή και τις πρωτοβουλίες που ο Μακάριος ζητούσε ν' αναλάβουν οι ΗΠΑ για να αποχωρήσει η Τουρκία από την Κύπρο.

Τα πρακτικά των συναντήσεων αυτών δημοσιοποιήθηκαν από το Εθνικό Αρχείο των ΗΠΑ και αποτελούν μια ζωντανή περιγραφή της αμερικανικής πολιτικής αφενός και των προθέσεων του Μακαρίου έναντι της κυπριακής κρίσης από την άλλη.

Η «Ε» δημοσιεύει σε τρεις συνέχειες αυτή τη ζωντανή ιστορική μαρτυρία με αφορμή την επέτειο της δεύτερης φάσης του «Αττίλα» (14 Αυγούστου 1974).

1η συνάντηση: 29 Ιουλίου 1974:

Η τουρκική εισβολή της 20ής Ιουλίου 1974 βρήκε τον πρόεδρο Μακάριο στη Νέα Υόρκη όπου πήγε για να καταγγείλει στο Συμβούλιο Ασφαλείας την ελληνική χούντα για το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Στη Λευκωσία παραιτήθηκε ο πρόεδρος του πραξικοπήματος Νίκος Σαμψών και προεδρεύων της Δημοκρατίας ανέλαβε ο πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης.

Στις 22 Ιουλίου συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός, με τον τουρκικό στρατό να κατέχει περί το 10% του κυπριακού εδάφους, αλλά να συνεχίζει να διευρύνει την κατεχόμενη ζώνη. Στη Γενεύη διεξήχθη μεταξύ 26-30 Ιουλίου διάσκεψη των εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδα, Τουρκία, Αγγλία) και συμφωνήθηκε η δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας μεταξύ των κατεχόμενων και των ελεγχόμενων από την Κυπριακή Δημοκρατία περιοχών και η πραγματοποίηση μιας δεύτερης διάσκεψης, στις 8 Αυγούστου, στη Γενεύη, με τη συμμετοχή των Κληρίδη και Ντενκτάς, προς συζήτηση του νέου συνταγματικού καθεστώτος της Κύπρου.

Οι ΗΠΑ εξασφάλισαν τη συναίνεση της Ελλάδας (η χούντα κατέρρευσε και μόλις είχε αναλάβει ο Καραμανλής) να παραμείνει ο Μακάριος εκτός Κύπρου και να διαπραγματευτεί ο Κληρίδης λύση ομοσπονδίας. Η προσπάθεια αυτή κράτησε μέχρι τον Νοέμβριο του 1974 και κατέληξε σε αποτυχία.

Στις 29 Ιουλίου 1974, μεσούσης της πρώτης διάσκεψης της Γενεύης, ο Μακάριος συναντήθηκε με τον Κίσινγκερ και του παρέδωσε ένα μνημόνιο με πέντε όρους, προκειμένου να υπάρξει πολιτική λύση στο Κυπριακό, με την παράκληση να το διαβιβάσει στην κυβέρνηση της Τουρκίας. Ο Κίσινγκερ απέστειλε το σημείωμα στον πρέσβη του στην Αγκυρα, με την οδηγία να το παραδώσει σε χαμηλό επίπεδο και να εξηγήσει πως απλώς το κάνει διότι το είχε υποσχεθεί. Οι προτάσεις του Μακαρίου παρέπεμπαν σε άμεση επιστροφή στις Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, τις οποίες προσπαθούσε μέχρι το '74 να ακυρώσει, ως ανεφάρμοστες.

Αντίγραφο των προτάσεων του Μακαρίου απέστειλε ο Κίσινγκερ στην Αθήνα, καθώς και στη Λευκωσία, με οδηγία προς τον Αμερικανό πρέσβη Ρότζιερ Ντέιβις να καταγράψει τυχόν σχόλια του Κληρίδη. Ο Ντέιβις παρέδωσε το έγγραφο στον Κληρίδη, ο οποίος αφού το διάβασε έκανε το εξής σχόλιο: «Ο Μακάριος είναι δραματικά εκτός πραγματικότητας».

Τα πρακτικά

Η συνάντηση Μακαρίου - Κίσινγκερ έγινε στις 29 Ιουλίου, στις 5 το απόγευμα, στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Η τακτική που ακολούθησε ο Κίσινγκερ ήταν να μην αναμειχθεί, τουλάχιστον δημόσια, στο Κυπριακό, αφήνοντας τις πρωτοβουλίες στους Βρετανούς. Σύμφωνα με τα πρακτικά που τηρήθηκαν, έγινε η ακόλουθη συζήτηση:

Μακάριος: Ελεγα στον υπουργό ότι οι Σοβιετικοί προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και ότι το ενδιαφέρον τους για το Κυπριακό δεν είναι γνήσιο. Χθες, συγκάλεσαν συνεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας και απογοητευτήκαμε πολύ όταν αποδείχθηκε ότι ήταν χάσιμο χρόνου. Αλλά, όπως είπα, σε κάποιο βαθμό οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχωρούν έναντι των Σοβιετικών.

Κίσινγκερ: Εμείς πρέπει να δώσουμε προσοχή σε τρία μέρη (Κύπρος, Ελλάδα, Τουρκία) και, ως εκ τούτου, η πολιτική μας είναι πιο πολύπλοκη από ό,τι για κάποιον που υποστηρίζει μόνο ένα από τα μέρη.

Μακάριος: Δεν θέλουμε να το κάνουμε αυτό.

Κίσινγκερ: Πετύχαμε την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός. Δεν βλέπω τώρα κανένα λόγο να πάρουμε δημοσίως μια αντι-τουρκική θέση, διότι απλώς θα επιδεινωθεί η κατάσταση.

Μακάριος: Δεν ζητώ αυτό. Με ενδιαφέρουν τα αποτελέσματα. Πιστεύω ότι μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να επηρεάσουν την Τουρκία - και την Ελλάδα - και την Κύπρο. Η Ελλάδα και η Τουρκία είναι και οι δύο μέλη του ΝΑΤΟ και οι δύο λαμβάνουν στρατιωτική βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Κυπριακό είναι ένα μικρό πρόβλημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες και δεν είναι σωστό να πούμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να κάνουν το ένα ή το άλλο. Δεν είμαστε σε θέση να σας πούμε οτιδήποτε σχετικά με την άσκηση πιέσεων.

Κίσινγκερ: Δεν θα κάνουμε κάτι υπό πίεση, σε καμιά περίπτωση, και είναι προς το συμφέρον μας να το καταστήσουμε σαφές. Αυτή είναι μια πραγματικότητα, όχι απειλή. Κι εσείς θα κάνατε το ίδιο. Δεν σας κατηγορώ.

Μακάριος: Δεν...

«Πιέστε τους Τούρκους»

Κίσινγκερ: Είστε ένας ικανός άνθρωπος. Τι βλέπετε ως λύση;

Μακάριος: Δεν είμαι ικανοποιημένος με τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι προς το συμφέρον σας να σταματήσετε την τουρκική εισβολή. Δεν λέω ότι θα πρέπει να ασκήσετε πίεση που θα προκαλέσει αντιαμερικανική αντίδραση. Δεν ξέρω τι έχετε μεταφέρει στην Τουρκία. Ομως, παρά το γεγονός αυτό, η Τουρκία συνεχίζει την εισβολή χωρίς να δείχνει κανένα σεβασμό στο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Κίσινγκερ: Η Τουρκία δεν προελαύνει περαιτέρω.

Μακάριος: Τώρα επιδιώκουν να επιβληθούν στην Κύπρο. Η Ελλάδα είναι εξασθενημένη. Δεν ξέρω αν ο Καραμανλής μπορεί να επιβιώσει. Οι τουρκικές απαιτήσεις είναι παράλογες.

Κίσινγκερ: Τι;

Μακάριος: 1) Δεν θα πάνε πίσω στις γραμμές όπως είχε ζητηθεί στο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας. 2) Ζητούν ομοσπονδία. 3) Ο Ετζεβίτ λέει «τα στρατεύματά μας θα παραμείνουν». Αυτό είναι εκβιασμός! Και το αεροδρόμιο είναι υπό τον έλεγχό τους. Επιπλέον (στις διακοινοτικές συνομιλίες) απαιτούν όπως ο αντιπρόεδρος έχει το δικαίωμα του βέτο. (σημ: Ο Μακάριος αναφέρεται στις συνομιλίες Κληρίδη - Ντενκτάς που άρχισαν το 1968 και συνεχίζονταν μέχρι την εισβολή).

Κίσινγκερ: Για το τελευταίο νόμιζα ότι το είχατε συμφωνήσει στις συμφωνίες του 1960.

Μακάριος: Ναι, θέλουν αλλαγές. Κι εμείς θέλουμε αλλαγές. Οι συνομιλίες συνεχίζονται εδώ και χρόνια.

Κίσινγκερ: Τι συγκεκριμένο θέλετε να κάνουμε εμείς;

Μακάριος: Να αναλάβετε έναν πιο αποφασιστικό ρόλο. Είστε σε θέση να παίξετε αυτό τον ρόλο. Μπορείτε να κάνετε ορισμένες προτάσεις. Η Τουρκία θα δεχτεί. Οπως έχω διαβάσει, όταν αποστείλατε τον Σίσκο στην Αθήνα (σημ: ο Σίσκο μεσολάβησε για την επίτευξη της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός) και την Αγκυρα χρησιμοποιήσατε σκληρή γλώσσα. Και τώρα είστε πολύ προσεκτικοί.

Κίσινγκερ: Δεν ξέρετε τι λέμε ιδιωτικά. Υπήρξε μια βελτίωση της κατάστασης την περασμένη εβδομάδα, ως αποτέλεσμα του τι κάναμε.

Μακάριος: Τώρα η κατάσταση είναι χειρότερη. Ανθρωποι έχουν εκριζωθεί από τις εστίες τους και ένας μεγάλος αριθμός έγιναν πρόσφυγες.

Κίσινγκερ: Ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο διαπραγματεύεται με την Ελλάδα και την Τουρκία (σημ.: αναφέρεται στην πρώτη διάσκεψη της Γενεύης που ήταν σε εξέλιξη), δεν είναι κατάλληλη η στιγμή για τις Ηνωμένες Πολιτείες να προσπαθήσουν να αναλάβουν τις διαπραγματεύσεις.

Μακάριος: Παρασκηνιακά, όμως...

Κίσινγκερ: Εξαρτάται από το τι θέλετε. Εχετε εγκύψει στο σημαντικό πρόβλημα της μακροπρόθεσμης στάσης της Τουρκίας. Από την άποψη των διαπραγματεύσεων της Γενεύης, δεν είναι κατ' ανάγκη αποφασιστικής σημασίας αν υπάρχουν 20 ή 23.000 στρατεύματα εκεί, όσον αφορά αυτό τον γύρο των συνομιλιών. Είναι ωστόσο σημαντικό κατά πόσον μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία σε ένα πολιτικό πλαίσιο για τη μείωση αυτού του αριθμού. Τώρα, αυτό που θέλουμε είναι να διευθετήσουμε το πρόβλημα όσον αφορά την εφαρμογή της κατάπαυσης του πυρός και, δι' αυτού, να συμβάλουμε στις περαιτέρω πολιτικές διαπραγματεύσεις.

Μακάριος: Αυτό που με ενοχλεί είναι ότι οι Τούρκοι δεν είναι πρόθυμοι για διακανονισμό. Με την πάροδο του χρόνου θα εδραιώνουν τη θέση τους εκεί. Οι συνομιλίες θα κρατήσουν μήνες ή χρόνια...

Κίσινγκερ: Νομίζω ότι θέλουν μια ταχεία διευθέτηση, αν και θα μπορούσε να ήταν στους σκοπούς τους η καθυστέρηση. Ισως είμαστε λανθασμένοι.

Μακάριος: Αντιλαμβάνομαι ότι οι Τούρκοι δεν θα αποσυρθούν αν δεν υπάρξει τελική συμφωνία.

Κίσινγκερ: Ναι.

Μακάριος: Αν οι συνομιλίες είναι παρατεταμένες ποια θα είναι η κατάσταση; Ο λαός μας υποφέρει. Λένε ότι θα αποδεχθούν το Σύνταγμα του 1960 μόνον με αλλαγές.

Κίσινγκερ: Δεν μου είπαν εμένα κάτι τέτοιο. Η εντύπωσή μου είναι ότι μπορεί να θέλουν να διατηρήσουν στρατεύματα εκεί.

Μακάριος: Μέχρι τη λύση ή για πάντα;

Κίσινγκερ: Μεταξύ της λύσης και για πάντα. Αλλά δεν είμαι εδώ ως δικηγόρος τους.

Μακάριος: Είπαν ότι εισέβαλαν για την αποκατάσταση της τάξης και τη διασφάλιση του Συντάγματος.

Οι πολλοί μάγειροι

Κίσινγκερ: Από την πρώτη εβδομάδα γνωρίζαμε πως από τη στιγμή που θα μπαίνανε μέσα θα ήταν δύσκολο να τους βγάλουμε, αλλά δεν θέλαμε να καθαγιάσουμε την τουρκική εισβολή.

Μακάριος: Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο κάνουν το ίδιο;

Κίσινγκερ: Το αποτέλεσμα θα είναι διπλή ένωση. Δεν πιστεύω ότι αυτό θα πρέπει να είναι η μόνιμη λύση. Δεν υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν θα πρέπει να υπάρξουν ελληνικά στρατεύματα, διαφορετικά αυτό θα οδηγούσε σε οριστική διχοτόμηση.

Μακάριος: Ποιες είναι οι προοπτικές για λύση;

Κίσινγκερ: Τώρα υπάρχουν πάρα πολλοί μάγειροι. Ο Κάλαχαν χρειάζεται μια γρήγορη επιτυχία. Οι Σοβιετικοί έχουν τα δικά τους κίνητρα. Η κυβέρνηση στην Ελλάδα έχει τα προβλήματά της. Και ο Ετζεβίτ... Ενθαρρύνουμε τη λύση. Δεν μπορούμε να είμαστε η μοναδική χώρα για την παραγωγή ενός διακανονισμού, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Σε αυτή τη φάση των συνομιλιών της Γενεύης, οι προοπτικές είναι καλές. Στην επόμενη φάση (σημ: στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης που θα ακολουθούσε σε λίγες μέρες) η Τουρκία θα πρέπει να αλλάξει τη θέση της. Υπάρχουν ακόμη πάρα πολλοί μάγειροι.

Μακάριος: Προτιμώ έναν Αμερικανικό μάγειρα.

Πρόσφατα διάβασα για τη στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία που ανακοινώθηκε στην εφημερίδα «New York Times».

Κίσινγκερ: Εξηγήσαμε πως αν η Ελλάδα και η Τουρκία πήγαιναν σε πόλεμο δεν θα μπορούσαν να υπολογίζουν σε συνέχιση της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Εγιναν ορισμένες σκέψεις για διακοπή της βοήθειας προς την Ελλάδα, υπό το στρατιωτικό καθεστώς. Αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον του Σαμψών.

Μακάριος: Τι να πω για τις εντυπώσεις μου για τη σημερινή μας συνάντηση;

Κίσινγκερ: Δεν θα αποτολμήσω να σας πω τι πρέπει να πείτε.

Μακάριος: Θα διαδραματίσετε κάποιο ρόλο;

Κίσινγκερ: Βεβαίως, θα διαδραματίσουμε εποικοδομητικό ρόλο.

Μακάριος: Μπορείτε να διαδραματίσετε αποφασιστικό ρόλο.

Κίσινγκερ: Είναι θέμα κατάλληλης χρονικής στιγμής.

Πρέσβης Δημητρίου: (Αναφερόμενος στις συζητήσεις στον ΟΗΕ). Ολοι πιστεύουμε πως αν ήσασταν πιο ενεργός θα μπορούσατε να επιτύχετε μια διευθέτηση. Μίλησα με μέλη της βρετανικής και άλλων ευρωπαϊκών αντιπροσωπειών. Ολοι πιστεύουμε αυτό και, κατά συνέπεια, οι συνομιλίες της Γενεύης θα είναι επιτυχείς.

Κίσινγκερ: Δεν μπορούμε να διεξαγάγουμε αυτές τις διαπραγματεύσεις. Εχουμε κάποιον εκεί (στη Γενεύη) και σε κάθε σημαντική εξέλιξη μας έχει ζητηθεί η άποψή μας και την έχουμε δώσει. Είμαστε αθόρυβα υποβοηθητικοί. Εχουμε κάνει σημαντικές προσπάθειες στη Γενεύη, αλλά δεν είναι στο στιλ μας να το κάνουμε φωναχτά. Κανείς δεν έχει βάλει ακόμα όλα τα χαρτιά του στο τραπέζι, ούτε οι Ελληνες ούτε οι Τούρκοι.

Μακάριος: Εμείς δεν έχουμε χαρτιά.

Κίσινγκερ: Γνωρίζουμε τις απόψεις σας και έχουμε μελετήσει τα έξι σημεία σας. (σημ: Για επιστροφή στο Σύνταγμα του '60). Αν δεν έχετε κάτι άλλο, θα τα στείλουμε στην Τουρκία απόψε.

Μπορείτε να πείτε ότι σας είπα ότι θα διαδραματίσουμε εποικοδομητικό ρόλο.

Μακάριος: Είμαι ικανοποιημένος;

Πρέσβης Δημητρίου:Εσείς θα είστε καλυμμένος εάν το πει αυτό;

Κίσινγκερ: Αν πω ότι δεν είστε ικανοποιημένος, θα είμαι δημοφιλής στην Τουρκία. Ειλικρινά, είναι διεθνώς καλύτερα για μένα αν δεν είστε ικανοποιημένοι.

Πρέσβης Δημητρίου: (στον Μακάριο) Είστε ικανοποιημένος;

Μακάριος: Δεν πήρα μια σαφή απάντηση. (σημ.: Αναφέρεται στις προτάσεις του για επιστροφή στο Σύνταγμα του '60).

Κίσινγκερ: Ειλικρινά, δεν μπορώ να πω. Θα έπρεπε να μελετήσω το Σύνταγμα του 1960. Δεν ήξερα τίποτα γι' αυτό. Επιτρέψτε μου να πω ότι είμαι υπέρ της ανεξαρτησίας. Δεν είμαστε υπέρ της διαίρεσης. Είμαστε υπέρ μιας λύσης αποδεκτής και από τα τρία μέρη.
παρμένο από εδώ