Αταφοι Νεκροι του Αλβανικου Μετωπου

Εξήντα έξι χρόνια μετά το τέλος του πολέμου και οι χιλιάδες νεκροί μας, άταφοι οι περισσότεροι (οι 8.000 περίπου), εγκαταλελειμμένοι στα πεδία των μαχών, ακόμα περιμένουν δικαίωση από την πατρίδα. Μαζί μ' αυτούς και οι συγγενείς τους που δεν έχουν πού ν' ανάψουν ένα κερί και ένα καντήλι στη μνήμη τους.

Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών. Έκτακτον ανακοινωθέν. Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της πέμπτης και τριάντα πρωϊνής της σήμερον, τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της Ελληνοαλβανικής μεθωρίου.

Αναστασία Γιαπιτζόγλου – αδελφή πεσόντα
Ξέρεις τι θυμάμαι πολύ; Θυμάμαι που έλειπε η μητέρα μου στα χωράφια έξω και ήρθε η δασκάλα του χωριού μας τότε, και ήρθε η είδηση ότι κηρύχθηκε ο πόλεμος, και ήρθε και μας το είπε. Και πιάσανε όλοι τα κλάματα, και κλαίγανε. Αυτά μου έχουν μείνει στο μυαλό.

Η Αναστασία Γιαπιτζόγλου ήταν 15 χρονών όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος του 1940.

Κι ενώ οι γυναίκες έμεναν πίσω μόνες, οι άνδρες, όπως και ο αδελφός της Γιαπιτζόγλου, Νικόλαος Δέδες, έχουν βαθιά την πεποίθηση ότι φεύγοντας για το μέτωπο, έκαναν το σωστό…

Αναστασία Γιαπιτζόγλου – αδελφή πεσόντα
Και πήγαμε και τον συνοδεύσαμε και μας χαιρέταγε από το αυτοκίνητο. «Μην στενοχωριόσαστε» λέει «θα γυρίσω. Θα γυρίσω πίσω νικητής».

Για τους Ηπειρώτες περισσότερο από τους άλλους Έλληνες ο πόλεμος του 40 ήταν ένας παλλαϊκός πόλεμος. Οι περισσότεροι υπερασπίζονταν όχι απλά την πατρίδα αλλά τα σπίτια, τις οικογένειες, τις πλατείες και τις εκκλησίες των χωριών τους. Ένας από αυτούς, ο Θανάσης Μάκος από την Κάτω Ραβένια αναλαμβάνει αρχικά τον ανεφοδιασμό στην πρώτη γραμμή.

Θανάσης Μάκος – αγωνιστής 1940-1941
Δεν έβρισκες πάτο από το χιόνι. Είχαμε μπλούζες άσπρες. Τις φοράγαμε από πάνω για τα αεροπλάνα. Να μη μας μπλέξουν. Μια φορά σε ένα ύψωμα, ήταν όλο το τάγμα, προχωράγαμε σε μια ανηφόρα με το χιόνι, δεν ήταν 50 μέτρα τα αεροπλάνα. Φάλαγγα ολόκληρη, Βομβαρδιστικά, καταδιωκτικά, 50 μέτρα ήταν από πάνω κι εμείς είχαμε μουλώσει, εκεί στο χιόνι μέσα, ακίνητοι. Περάσανε από πάνω, ούτε μας είδανε. Αν μας βλέπανε και μας αρχινάγανε εκεί, πόσα θύματα θα είχαμε! Μη ρωτάτε.

Όταν η ιταλική επίθεση καταρρέει, οι Έλληνες περνούν στην αντεπίθεση και ο Θανάσης Μάκος προάγεται σε πολυβολητή.

Θανάσης Μάκος – αγωνιστής 1940-1941
Ερχόντανε κοπάδια από φούνα, λυπόσουνα να τους ρίξεις, δεν πήγαινε σφαίρα χαμένη. Σαν τα πρόβατα...

Σαν τα πρόβατα δεν σκοτώνονταν μόνο οι Ιταλοί. Και οι Έλληνες φαντάροι υπέφεραν από τον βαρύ χειμώνα και την συντριπτική τεχνική υπεροπλία των Ιταλών που υποχωρούσαν.

Θανάσης Μάκος – αγωνιστής 1940-1941
Είχαν οπλισμό πολύ. Δεν λυπόντουσαν αυτοί, εμείς κάναμε οικονομία. Άμα αρχίναγε το πυροβολικό, το δικό τους, 50 εκείνοι, 5 ρίχνανε οι δικοί μας, αλλά εκείνες που έριχναν, τις έριχναν στο ψητό.

Αναστασία Γιαπιτζόγλου – αδελφή πεσόντα
Ήταν στις 10 Φεβρουαρίου ακριβώς. Ήρθε η δασκάλα του χωριού, ειδοποιήσανε από κει και ήρθε και μας έδωσε τα δυσάρεστα μαντάτα, ότι σκοτώθηκε ο αδελφός μας.

Την εποχή που πεθαίνει ο αδελφός της Γιοαπιτζόγλου, ο Aριστοτέλης Δερδεμέζης είναι μόλις 4 ετών. Ο πατέρας του, που βρίσκεται ήδη στο μέτωπο τέσσερις μήνες γράφει στο γιο και τη γυναίκα του τακτικά.

Ακούγεται Δερδεμέζης να διαβάζει το γράμμα του πατέρα του
Αγαπημένη μου Μάρθα, σε φιλώ με τά του Αριστοτέλη….

Κάποια μέρα τα γράμματα σταματούν.

Αριστοτέλης Δερδεμέζης – γιος πεσόντα
Και θυμάμαι όταν ήρθαν να πουν στην μητέρα μου ότι χάθηκε ο πατέρας μου, εγώ έπαιζα εκεί στην αυλή του σπιτιού και έβλεπα τον κόσμο εκεί, χωρίς να ξέρω τώρα το δράμα που παιζόταν για μας αυτήν την στιγμή.

Ως τον Απρίλιο του 1941 και οι δύο πλευρές έχουν τεράστιες απώλειες μέσα στο Αλβανικό έδαφος.


Θανάσης Μάκος – αγωνιστής 1940-1941

Τέλλογλου: Τους σκοτωμένους τους δικούς τους τί τους κάνατε;

Μάκος: Τους θάβαμε εκεί. Πού να τους πήγαινες; Κοιμόμαστε και πάνω σε αυτούς. Σάμπως τους ξέραμε Ήταν σκοτωμένοι...τους πλάκωνε και το χιόνι!

Τέλλογλου: Τους δικούς μας τους σκοτωμένους, τι τους κάνατε;

Μάκος: Άλλους τους μαζεύαμε, άλλους τους αφήνανε, τους βρίσκαμε σκοτωμένους, τους παίρνανε και τους έθαβαν εκεί σε ένα μέρος, τους βάζανε και έναν σταυρό και τους αφήνανε. Πού να τους πάνε;

Αυτές οι φωτογραφίες που προβάλλονται για πρώτη φορά στην ελληνική τηλεόραση, τραβήχτηκαν από τον τότε στρατιωτικό φωτογράφο των Ιταλών Αρμένο Ματτιόλι.

Αρμένο Ματτιόλι – στρατιωτικός φωτογράφος
Έχω δει σκοτωμένοι ανθρώποι εκεί...να φωνάζω…δίπλα εκεί.... Η σφαίρα, την ώρα που φεύγει κάνει μπουμ. Η ώρα που έρχεται...είναι σιωπή.

Οι φωτογραφίες του Ματιόλι αποτελούν μοναδικό ντοκουμέντο για τις απώλειες τόσο των Ιταλών, όσο και των Ελλήνων.

Αρμένο Ματτιόλι – στρατιωτικός φωτογράφος
Φαινότανε! Οι Ιταλοί φαινότανε από αρβύλες, από τέτοια πράγματα, πάντοτε έμεινε κάτι. Το σώμα πάει περίπατο, μα αρβύλες, ορισμένα πράγματα, μένουνε...

Μετά την λήξη του πολέμου στην Αλβανία επικρατεί το σκληρό κομμουνιστικό καθεστώς του Ενβέρ Χότζα. Ο Χότζα συμβάλλει στο να βρεθούν οι νεκροί του πολέμου αλλά θέλει να θαφτούν στην Ελλάδα και την Ιταλία αντίστοιχα.

Σε πολλά σημεία της χώρας υπάρχουν πρόχειρα μεικτά νεκροταφεία των νικητών και των ηττημένων του πολέμου , όπως εδώ έξω από το Τεπελένι. Ο ομογενής Θανάσης Ντίνος ήταν ανταποκριτής της κομματικής εφημερίδας στις περιοχές της ελληνικής μειονότητας.

Θανάσης Ντίνος – πρώην δημοσιογράφος
Ήταν από την δεξιά οι Έλληνες και από τα αριστερά οι Ιταλοί , ήταν όλος ο τάφος
κλειστός και μία μικρή διαφορά στην μέση που έχουν γράψει για αυτό στα αλβανικά ,
αρμικι ν γιετ μιφ νοφτεκε , εχθροί στην ζωή φίλοι στον θάνατο.

Το 1962 οι Ιταλοί παίρνουν τους δικούς τους νεκρούς από ολόκληρη την Αλβανία, και από αυτό το χωράφι έξω από το Τεπελένι. Ο βοσκός Σαντίκ Μπάνι, είναι αυτόπτης μάρτυρας της εκταφής των Ιταλών.

Σαντίκ Μπάνι - βοσκός
Τους είδα. Έπαιρναν τα οστά σιγά-σιγά, τα έπλεναν, τα καθάριζαν, και τα
τοποθετούσαν επί τόπου μέσα στα φέρετρα, που έγραφαν επάνω τα ονόματά τους. Οι
νεκροί φορούσαν στο λαιμό την στρατιωτική τους ταυτότητα, με το όνομα τους, το
τάγμα τους, και το όνομα πατρός τους.

Στην άλλη πλευρά της Ηπείρου η γυναίκα του Παντελή Νάστου ειδοποιείται να παραλάβει τη σωρό του άνδρα της. Ο γιος της, που πήρε το όνομά του πατέρα του - αφού γεννήθηκε τέσσερις μήνες μετά το θάνατό του – αντιμετώπιζε με δυσπιστία την ιστορία εκείνη για χρόνια.

Παντελής Νάστος – γιος πεσόντα
Νάστος: Έφεραν έναν φαντάρο στα Γιάννενα και λέγαν ότι ήταν αυτός. Αν είναι δυνατόν να φέρουν έναν φαντάρο στα Γιάννενα και να είναι αυτός.

Τέλλογλου: Και η μητέρα σας πίστευε ότι αυτός είναι ο Παντελής Νάστος

Νάστος: Ναι

Τέλλογλου: Εσάς τι σας έκανε δύσπιστο;

Νάστος: Έχει τόσους στρατιώτες που σκοτώθηκαν στον πόλεμο. Θα έφερναν αυτόν τον ένα; Δεν είναι δυνατόν να φέρουν ένα. Τότε γιατί τους αφήσαν του άλλους, ας τους έφεραν όλους στα Γιάννενα.

Η μνήμη των σχεδόν 8000 χιλιάδων νεκρών στοιχειώνει τις ζωές αυτών που μένουν πίσω και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Χαρακτηριστική η περίπτωση της μητέρας της Γιαπιτζόγλου.

Αναστασία Γιαπιτζόγλου – αδελφή πεσόντα
Ήταν πάρα πολύ πληγωμένη. Δεν ήθελε να το συζητήσει καθόλου. Πάντα έκλαιγε, πάντα μας άφηνε και έφευγε και πήγαινε στα χωράφια, και πήγαινε για να κλάψει μόνη της, για να μην είμαστε εμείς εδώ, και την βλέπουμε. Καταλαβαίνεις τώρα. Ένα παιδί, και τι παιδί! Λεβέντης!

Οι περισσότερες Ελληνικές απώλειες του Αλβανικού μετώπου είναι τραυματίες που κατέληξαν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο σε πρόχειρα στρατιωτικά χειρουργεία. Ένα από αυτά είχε στηθεί στο χωριό Βουλιαράτι, ένα χωριό της ελληνικής μειονότητας, έξι χιλιόμετρα βόρεια από τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Το χωράφι, στο οποίο θάβονται οι πεσόντες ανήκει στον Δημήτρη Μπάκο. Μέχρι το θάνατό του, ο Μπάκος συντηρεί το νεκροταφείο και διατηρεί κατάσταση των νεκρών σε μία χώρα που έχει κηρύξει κάθε θρησκεία εκτός νόμου.

Γιώργος Μπάκος – συντηρητής νεκροταφείου
Ήταν ξάδερφος του παππού μου. Μου άφηκε τα ονόματα και μου είπε επειδή τα παιδιά μου θα φοβηθούνε γιατί είναι κομμουνιστές, για αυτό αφήνω την κατάσταση σε εσένα, και την είχα εγώ την κατάσταση.

To 1990 το κομμουνιστικό καθεστώς της Αλβανίας καταρρέει και η χώρα ανοίγει. Δύο χρόνια αργότερα αρχίζουν διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα με στόχο να κατασκευαστούν νεκροταφεία για τους πεσόντες του ελληνοιταλικού πολέμου. Ταυτόχρονα επισκευάζεται το νεκροταφείο του Βουλιαρατίου που τίθεται υπό την αιγίδα της ορθόδοξης εκκλησίας της Αλβανίας. Κανείς όμως δεν ενημερώνει τους συγγενείς.
Την ίδια περίοδο ο Πελοπονήσιος Αγαθοκλής Παναγούλιας αναζητά το τι απέγιναν οι συμπατριώτες του που πολέμησαν στον ελληνοιταλικό πόλεμο.

Στο Βουλιαράτι αλλά και σε όλα τα πρόχειρα στρατιωτικά νοσοκομεία της Βορείου Ηπείρου οι διευθύνσεις υγειονομικού του Ελληνικού στρατού είχαν κάψει τις καταστάσεις των νεκρών και των τραυματιών για να μην πέσουν στα χέρια των Γερμανών. Ο τότε διευθυντής του δημοτικού σχολείου στο Βουλιαράτι είχε ζητήσει μία λίστα των ανθρώπων που πέθαναν στο χειρουργείο του χωριού, για να στήσει αργότερα ένα μνημείο.

Η λίστα αυτή – μέσω ενός συγγενή - φτάνει στα χέρια του Παναγούλια, ο οποίος τη συγκρίνει με αυτή του Μπάκου, καταλήγοντας να κάνει τη δουλειά που κανονικά θα έπρεπε να έχει κάνει το ελληνικό κράτος.

Αγαθοκλής Παναγούλιας – ιστορικός συγγραφέας
Τις πήρα είδα τι συμβαίνει, αλλά κάτι ακόμη με απασχολούσε. Πήρα το αυτοκίνητό μου και ήρθα εδώ το 2001 και μαζί με τους κατοίκους επισκεφθήκαμε το νεκροταφείο, όπου εκεί πάλι μου δημιούργησε μια απορία γιατί δεν είδα επάνω στους τάφους κανένα ίχνος που να υποδηλώνει επίσκεψη συγγενούς και τότε ρώτησα, διότι ήξερα και ξέρω ότι κάθε χρόνο γίνεται γιορτή εδώ, δεν έχει έρθει κανένας συγγενής; Και οι κάτοικοι μου είπαν ότι δεν έχει επισκεφθεί κανείς γιατί κανείς δεν φρόντισε να τους ενημερώσει.

Ο Παναγούλιας αποφασίζει να γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «Όσοι δεν γύρισαν από το μέτωπο». Για τον λόγο αυτόν αρχίζει να τηλεφωνεί έναν έναν από τους εναπομείναντες συγγενείς των πεσόντων.

Αγαθοκλής Παναγούλιας – ιστορικός συγγραφέας
Βρήκα τον αδελφό ενός, λέγεται Στεριώτης, του τηλεφώνησα αργά το βράδυ κατά τις 9 η ώρα, και όταν του είπα ότι γνωρίζω αυτό το πράγμα μου είπε μια φράση, «στάκα στάκα στάκα να πάρω μια καρέκλα να καθίσω τι είναι αυτό που μου λες».

Ανάμεσα σε αυτούς που ακούν ότι οι δικοί τους είναι θαμμένοι στο Βουλιαράτι είναι ο Δερδεμέζης, η Γιαπιτζόγλου και ο Νάστος.

Την 28η Οκτωβρίου του 2002 ο Παναγούλιας αφού έχει βρει δεκάδες συγγενείς πεσόντων από όλη την Ελλάδα ταξιδεύει μαζί τους στο Βουλιαράτι. Η υποδοχή που τους επιφυλάσσουν οι κάτοικοι είναι συγκινητική. Μπροστά στους τάφους των δικών τους οι συγγενείς μοιάζουν να απελευθερώνουν συναισθήματα 6 ολόκληρων δεκαετιών.

Αρχείο Α. Παναγούλια – μιλάει γιος πεσόντα
Ήμουν μωρό παιδάκι, και άφησε και τη μητέρα μου χήρα, κι έφυγε, κι όπως ήταν παλικάρι, δεν ξαναγύρισε πια στον τόπο του. Ακόμα τους περιμένουμε, ιδιαίτερα εγώ τον περιμένω, γιατί δεν τον γνώρισα.

Αναστασία Γιαπιτζόγλου – αδελφή πεσόντα
Αγωνία και συγκίνηση…Σαν την τρελή έκανα να δω και να πάω να προσκυνήσω στον τάφο του …λες και ήταν η μητέρα μου που τον έβλεπε το γιο της..

Παντελής Νάστος – γιος πεσόντα
Τέλλογλου: Όταν σταθήκατε για πρώτη φορά μπροστά στον τάφο του πατέρα σας, πώς αισθανθήκατε;

Νάστος: Κοίταξε, τι να σας πω τώρα…δεν λέγονται!

Ο Παναγούλιας επισκέπτεται ξανά και ξανά την Αλβανία συλλέγοντας πληροφορίες για όσους περισσότερους μπορεί. Σήμερα πια, γνωρίζει με κάθε λεπτομέρεια τη βιογραφία κάθε ενός ξεχωριστά.

Αγαθοκλής Παναγούλιας – ιστορικός συγγραφέας
Ο Κρουστάλης, ο Χριστόφορος, είναι από το Παυλόπουλο Ευρυτανίας, η ιστορία στρατού λέει ότι πέθανε στο 8ο ορεινό χειρουργείο ενώ είναι στο Βουλιαράτι. Ο αδελφός του μετανάστευσε στην Αμερική. Τον βρήκα στην Αμερική λίγες ημέρες πριν πεθάνει. Τον βρήκα στο νοσοκομείο και όταν του άνοιξαν το βιβλίο στη σελίδα που ήταν ο αδελφός του, όπως με πληροφόρησαν του ήρθε, άλλαξε όψη ο άνθρωπος μετά από λίγες ημέρες πέθανε ο αδελφός του.

Η έναρξη της επίσημης λειτουργίας του νεκροταφείου στο Βουλιαράτι έδωσε ελπίδες ότι η Ελλάδα και η Αλβανία θα κατέληγαν σε μία λύση για τους 8000 Έλληνες που είναι ακόμα θαμμένοι στην Αλβανία. Η Ελλάδα σε αντίθεση με τη Γερμανία και τη Βρετανία που διατηρούν μικρά νεκροταφεία μέσα στα Τίρανα ζητά εκτός από το Βουλιαράτι άλλα 2 τουλάχιστον νεκροταφεία. Ένα από αυτά, βρίσκεται κοντά στα περιβόητα στενά της Κλεισούρας. Έτοιμο μεν, άδειο δε.

Πλάι στον Αώο ποταμό λίγο έξω από την κλεισούρα η αρχιεπισκοπή της Αλβανίας έχει διαθέσει έναν χώρο στον οποίο θα μπορούσαν να ταφούν 380 περίπου Έλληνες από εκείνους που έπεσαν στο Αλβανικό μέτωπο. Οι σωροί τους βρίσκονται σε μια εκκλησία όχι μακριά από εδώ . Η ταφή τους θα μπορούσε να γίνει αύριο αν η Ελλάδα και η Αλβανία συμφωνούσαν σε ένα κοινό κείμενο.

Η απαίτηση αυτή των Ελλήνων κάνει καχύποπτο τόσο τον καθηγητή ιστορίας και πρώην υφυπουργό Εξωτερικών Παλούμπ Τζούφι όσο και τους περισσότερους Αλβανούς.

Παλούμπ Τζούφι – πρώην Υφυπουργός Εξωτερικών Αλβανίας
Τζούφι: Το θέμα θα είχε λάβει μικρότερες διαστάσεις. Όπως και να έχει, τα νεκροταφεία αποτελούν ένα πρόβλημα λόγω της διπλής ιδιότητας των στρατιωτών. Από τη μια ως ελεύθεροι αγωνιστές κατά του φασισμού – κι εμείς αυτό θα θέλαμε να είναι – και από την άλλη ως στρατιώτες που αγωνίστηκαν για την επανένωση της αποκαλούμενης Β. Ηπείρου με την Ελλάδα. Και εδώ μπλέκουν τα πράγματα. Ακόμη κι ένας απλός τάφος, με τη μορφή μνημείου, θα αποτελούσε πρόβλημα, λαμβάνοντας υπόψη αυτή τη διπλή ιδιότητα του αγωνιστή.

Τέλλογλου : Τι ρόλο παίζει η τοποθεσία (των μνημείων);

Τζούφι: Τα μνημεία αυτά προς τιμή των πεσόντων Ελλήνων στρατιωτών το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, είναι τοποθετημένα σε μια καθαρή γραμμή : Κορυτσά, Κλεισούρα, Πρεμετή, Αργυρόκαστρο, η οποία αποτελεί περίπου τα όρια της αποκαλούμενης Β. Ηπείρου. Και υπό αυτήν την έννοια υπάρχουν σκέψεις ότι εδώ πρόκειται για μια απόπειρα οριοθέτησης.

Όσο κι αν το πρόβλημα των 8000 νεκρών μοιάζει ανθρωπιστικό για τους συγγενείς, και οι δύο πλευρές, ελληνική και αλβανική το έχουν μετατρέψει σε πολιτικό. Στο παιχνίδι δεν αργεί να μπει και η Αλβανική τηλεόραση.

Πλάνα και ήχος από Αλβανική τηλεόραση

Ο Αρτάν Χότζα είναι ο Ταρζάν της Αλβανίας στην αλβανική εκδοχή της «Ζούγκλας». Στη δική του «Ζούγκλα» ο Χότζα χρησιμοποίησε το 2006 την προσπάθεια της ορθόδοξης εκκλησίας της Αλβανίας να συγκεντρώσει τις σωρούς των Ελλήνων στρατιωτών στο χωριό Κοσίνα για να δυσφημίσει την ιστορία των ελληνικών νεκροταφείων. Γι’ αυτό δεν χρειάστηκε και μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα.

Αρτάν Χότζα – δημοσιογράφος
Τέλλογλου: Τι ακριβώς έγινε στην Κοσίνα;

Χότζα: Από την έρευνά μας προέκυψε ότι τελικά το θέμα της Κοσίνα είχε ως βασικό κίνητρο το οικονομικό όφελος, και όχι την εκπλήρωση μιας αποστολής. Μάρτυρές που ρωτήσαμε στην περιοχή, μας είπαν ότι η εκταφή ενός Έλληνα στρατιώτη, ο οποίος υποτίθεται είχε σκοτωθεί στον ελληνοιταλικό πόλεμο ισοδυναμούσε περίπου με 500 Ευρώ για όλη τη διαδικασία, από την στιγμή δηλαδή της εκταφής, το πλύσιμο, μέχρι τη στιγμή της τοποθέτησης στον νέο τάφο. Οι ίδιοι μάρτυρες, οι οποίοι συμμετείχαν στην εκταφή, μας πληροφόρησαν ότι δεν δούλευαν παρουσία εμπειρογνωμόνων. Κανονικά θα έπρεπε να υπάρχει μια αλβανοελληνική επιτροπή εμπειρογνωμόνων, συμπεριλαμβανομένων και ιατροδικαστών. Οι εκταφές έγιναν υπό την επίβλεψη ενός συγκεκριμένου ιερέα με προβληματικό παρελθόν, ο οποίος από τα 500 Ευρώ έδινε τελικά στους εργάτες μόνο 12 Ευρώ για κάθε λείψανο.

Η αλβανική «Ζούγκλα»και ο δημιουργός της στηρίχθηκαν σε έναν μάρτυρα που είχε μπει 5 φορές σε ελληνική φυλακή και πληρώθηκε για να μιλήσει στο σώου της αλβανικής τηλεόρασης .

Επισκεφθήκαμε την Κοσίνα , όπου οι χωρικοί ήταν διχασμένοι για το τι ακριβώς είχε συμβεί... Και εξαιρετικά φοβισμένοι...

Τέλλογλου: Υπήρχαν άνθρωποι εδώ από το χωριό που έκαναν εκσκαφές;

Κάτοικος Κοσίνα: Αυτό το ξέρει ο παπάς…

Συναντήσαμε τον ιερέα που είχε την πρωτοβουλία των εκταφών στην Κόσινα, αλλά παρότι απαλλάχθηκε από την κατηγορία της τυμβωρυχίας αρνήθηκε να μας μιλήσει.

Όχι μακριά από το τοπικό γήπεδο, πολυκατοικίες χτίζονται σε ένα χωράφι, όπου είναι θαμμένοι 2000 Έλληνες στρατιώτες. Εκεί μας προλαβαίνει η είδηση ότι ούτε και αυτή τη φορά, δεν κατάφεραν μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και η Αλβανία, να συμφωνήσουν για το πώς μπορούν να θάψουν πολιτισμένα νεκρούς 70 ετών.

ΣΚΑΙ
Αταφοι Νεκροι του Αλβανικου Μετωπου
Εξήντα έξι χρόνια μετά το τέλος του πολέμου και οι χιλιάδες νεκροί μας, άταφοι οι περισσότεροι (οι 8.000 περίπου), εγκαταλελειμμένοι στα πεδία των μαχών, ακόμα περιμένουν δικαίωση από την πατρίδα. Μαζί μ' αυτούς και οι συγγενείς τους που δεν έχουν πού ν' ανάψουν ένα κερί και ένα καντήλι στη μνήμη τους.

Αυτό το θέμα - εκκρεμότητα της χώρας μας πραγματεύεται στο βιβλίο του ο κ. Γ. Σούρλας το οποίο γράφτηκε με αφορμή ένα τηλεφώνημα που δέχτηκε πριν από μερικά χρόνια ο βουλευτής και αντιπρόεδρος της Βουλής από έναν βορειοηπειρώτη ο οποίος του είπε ότι δεν αντέχει άλλο να οργώνει το χωράφι του στην Αλβανία και να θρυμματίζονται κόκαλα και κρανία Ελλήνων πολεμιστών που απέμειναν άταφοι, ή στοιβαγμένοι σε ομαδικούς τάφους.

Δικαιούμαστε άραγε να στεκόμαστε μπροστά στον άγνωστο στρατιώτη έχοντας τέτοια "ανοιχτά" μέτωπα ακόμα με την Αλβανία; αναρωτιέται κανείς φέρνοντας στο νου του κάποιους ηλικιωμένους γονείς και αδέλφια που κρατιούνται ζωντανοί μόνο για να δουν τη διακρατική συμφωνία Ελλάδας Αλβανίας να υπογράφεται και να ολοκληρωθούν επιτέλους τα νεκροταφεία ώστε να προλάβουν να προσκυνήσουν τα οστά των νεκρών τους.

Σην παρουσίαση του βιβλίου που έκανε ο διευθυντής της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, αντιστράτηγος κ. Παν. Κωνσταντόπουλος τόνισε μεταξύ άλλων ότι από το 2005 ο κ. Σούρλας του εκμυστηρεύθηκε τους προβληματισμούς του και την αγωνία του για την τύχη των νεκρών ηρώων και επικέντρωσε την προσοχή του στην υποχρέωση της πολιτείας να τους αποδώσει την οφειλόμενη τιμή και μνήμη με την κατασκευή στρατιωτικών νεκροταφείων-μνημείων. Από τότε και μέχρι σήμερα αγωνίζεται συνεχώς και πιέζει προς κάθε κατεύθυνση για την επίλυση του προβλήματος.

"Θέλω ν σας συγχαρώ, για το πολιτικό θάρρος που επιδείξατε, με την εμμονή σας να αναδείξετε το θέμα των νεκρών του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και της οφειλόμενης τιμής από την πολιτεία, σε μια δύσκολη χρονική συγκυρία και σ' ένα εξαιρετικά δύσκολο διπλωματικό περιβάλλον, όπου η καχυποψία και η αναξιοπιστία της Αλβανικής πλευράς, μετέτρεψε ένα απλό θέμα σε ένα πολυσύνθετο διπλωματικό πρόβλημα, που απασχόλησε και απασχολεί τις Κυβερνήσεις των δύο χωρών, χωρίς να έχει δοθεί λύση μέχρι σήμερα. Αναπόφευκτα λοιπόν υψώνονται φωνές διαμαρτυρίας για τη στάση της Αλβανικής πλευράς. Η συγγραφή του βιβλίου και η παρουσίαση του σήμερα υπηρετούν εν μέρει το σκοπό αυτό" υπογράμμισε ο κ. Κωνσταντόπουλος κάνοντας παράλληλα και μια κριτική προσέγγιση στο περιεχόμενο του βιβλίου.

Ενδιάμεσα παρουσιάστηκε κι ένα ντοκιμαντέρ με πραγματικά περιστατικά και σκηνές από τον Ελληνοιταλικό πόλεμο μέσα από μαρτυρίες των ίδιων των πρωταγωνιστών και αποσπάσματα από ημερολόγια απλών πολεμιστών και ανθρώπων του πνεύματος που εξήγαν και κατέγραψαν τα γεγονότα.

Ο κ. Σούρλας παίρνοντας το λόγο, έκανε μαζί με το κοινό ένα νοερό οδοιπορικό στην Αλβανία και μετέφερε όσα είδε εκεί με τα μάτια του, γκρίζες εικόνες από χιλιάδες στοιβαγμένα οστά σε ομαδικούς τάφους ή μοναστήρια, που αυτόματα φορτώνουν με τύψεις και με το χρέος της Ελλάδας να δώσει τέλος στην ανοχή και στη αδράνεια.
Όπως είπε ο αντιπρόεδρος της Βουλής "το τελικό κείμενο για την υπογραφή του πρωτοκόλλου βρίσκεται σ' ένα καλό δρόμο και η Αλβανία θα πρέπει να καταλάβει ότι δεν έχει το δικαίωμα να απαγορεύει τον ενταφιασμό των νεκρών μας". Για τον λόγο αυτό, το βιβλίο δεν έχει επίλογο παρά λευκές σελίδες, που περιμένουν να ενταχθεί το πρωτόκολλο με τους Αλβανούς για την αναγνώριση στρατιωτικών νεκροταφείων…
laosver.gr\

Μπήκαν και επίσημα σήμερα οι υπογραφές στα Τίρανα, στη συμφωνία για τη δημιουργία δύο στρατιωτικών κοιμητηρίων στη Βόρειο Ήπειρο, για τους άταφους νεκρούς του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940-194

Η κυβέρνηση Μπερίσα έδωσε το «πράσινο» φως, για τη δημιουργία ενός δεύτερου στρατιωτικού κοιμητηρίου στην περιοχή της Κλεισούρας. Το πρώτο υπάρχει εδώ και χρόνια στο χωριό Βουλιαράτες Αργυροκάστρου και αποτελεί επίσημο σημείο εορτασμού της εθνικής επετείου.
Στην Κλεισούρα το κοιμητήριο έχει ολοκληρωθεί με ενέργειες του αρχιεπισκόπου Αλβανίας, Αναστάσιου και απομένει μόνο ο ενταφιασμός των οστών των 280 Ελλήνων στρατιωτών, που σήμερα οι οστεοθήκες τους στοιβάζονται, στο γυναικωνίτη παρακείμενης εκκλησίας.
Ωστόσο, ερωτήματα υπάρχουν, γιατί η ελληνική πλευρά υπαναχώρησε από το αρχικό αίτημα, για δημιουργία τεσσάρων νέων στρατιωτικών κοιμητηρίων, στην Κορυτσά, την Κλεισούρα, την Πρεμετή και τη Χειμάρρα, όπου υπάρχουν διάσπαρτα οστά Ελλήνων στρατιωτών.
Τον περασμένο Οκτώβριο, η εκπομπή «ΚΙΤΡΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ» είχε αναδείξει το πρόβλημα με ένα οδοιπορικό στα σημεία που βρίσκονται άταφοι οι νεκροί του 1940- 1941. Στο ργυρόκαστρο, στην Κλεισούρα, στη Χειμάρρα.
Απόλυτα δικαιωμένος από την εξέλιξη αυτή, δηλώνει ο αντιπρόεδρος της βουλής, Γιώργος Σούρλας, που είχε κάνει «σημαία» τη δημιουργία οργανωμένων στρατιωτικών νεκροταφείων στη Βόρειο Ήπειρο. «Μιλάμε για 7.976 νεκρούς που τα οστά τους βρίσκονται διάσπαρτα. Η απόφαση αποτελεί λύση σε μία εθνική εκκρεμότητα για περισσότερα από 68 χρόνια» δήλωσε στη zougla.gr ο Γιώργος Σούρλας, που είχε προειδοποιήσει πως δεν θα ψηφίσει στη βουλή τη Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης της Αλβανίας με την Ε.Ε, εάν πρώτα δεν δινόταν λύση στο ζήτημα με τα ελληνικά στρατιωτικά κοιμητήρια στη Βόρειο Ήπειρο.
Τη συμφωνία υπέγραψε από την Ελλάδα η υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, παρουσία του υφυπουργού Εθνικής Άμυνας Κώστα Τασούλα.

Παρουσιάζουν ως «επιτυχία» το 2ο στρατιωτικό κοιμητήριο στην Αλβανία
Ως «επιτυχία» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, παρουσιάζει η Ντόρα Μπακογιάννη, την απόφαση της αλβανικής κυβέρνησης, να επιτρέψει τη δημιουργία δύο στρατιωτικών κοιμητηρίων στη Βόρειο Ήπειρο, για τους άταφους νεκρούς του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940-1941.
Ουσιαστικά, η κυβέρνηση Μπερίσα έδωσε το «πράσινο» φως, για τη δημιουργία ενός δεύτερου στρατιωτικού κοιμητηρίου, αφού το πρώτο υπάρχει εδώ και χρόνια στο χωριό Βουλιαράτες Αργυροκάστρου και αποτελεί επίσημο σημείο εορτασμού της εθνικής επετείου.

Η ανακοίνωση του υπουργείου Εξωτερικών, που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 21 Νοεμβρίου, αναφέρει: «Η υπουργός Ντόρα Μπακογιάννη εξέφρασε την ικανοποίησή της προς την αλβανική κυβέρνηση και τον αλβανικό λαό για τη συνεργασία και κατανόησή τους, που οδηγούν σε αίσιο τέλος τη μακρόχρονη αυτή εκκρεμότητα».

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, το δεύτερο κοιμητήριο θα κατασκευαστεί στην περιοχή της Κορυτσάς. Ωστόσο, ερωτήματα υπάρχουν, γιατί η ελληνική πλευρά υπαναχώρησε από το αρχικό αίτημα, για δημιουργία τεσσάρων νέων στρατιωτικών κοιμητηρίων, στην Κορυτσά, την Κλεισούρα, την Πρεμετή και τη Χειμάρρα, όπου υπάρχουν διάσπαρτα οστά Ελλήνων στρατιωτών.
Ήδη στην περιοχή της Κλεισούρας, το κοιμητήριο έχει ολοκληρωθεί με ενέργειες του αρχιεπισκόπου Αλβανίας, Αναστάσιου και απομένει μόνο ο ενταφιασμός των οστών των 280 Ελλήνων στρατιωτών, που σήμερα οι οστεοθήκες τους στοιβάζονται, στο γυναικωνίτη παρακείμενης εκκλησίας. Στις 27 Οκτωβρίου, παραμονή της εθνικής επετείου, η εκπομπή «ΚΙΤΡΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ» είχε παρουσιάσει ένα οδοιπορικό στα σημεία που βρίσκονται άταφοι οι νεκροί του 1940- 1941. Στο Αργυρόκαστρο, στην Κλεισούρα και στη Χειμάρρα.

zougla.gr