Μύθοι και κατασκευή του «μακεδονικού έθνους»

Με ιστορικούς όρους η «Μακεδονία», όπως χρησιμοποιούν τον όρο οι γείτονές μας, δηλαδή ως μια εθνοτική ταυτότητα στο σύνολο του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας, είναι μια σχετικά νέα κατασκευή. Καταρχήν εξυπηρετούσε εσωγιουγκοσλαβικές σκοπιμότητες.

Η γέννηση του «μακεδονικού έθνους» από τους περισσότερους ιστορικούς (Ελληνες και ξένους) τοποθετείται το 1943-1944. Με την ίδρυση της Αντιφασιστικής Συνέλευσης Εθνικής Απελευθέρωσης Μακεδονίας και του Μακεδονικού ΚΚ πρώτα και ύστερα της Λαϊκής Δημοκρατίας Μακεδονίας στα όρια της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας. Μέχρι τότε δεν γίνεται λόγος για ενιαία «μακεδονική εθνότητα» στον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας. Με οποιονδήποτε τρόπο κι αν οριοθετηθεί από την αρχαιότητα ως τα οθωμανικά χρόνια.

Στη διάρκεια του μεσοπολέμου βρίσκεται σε χρήση ο όρος «μακεδονικός λαός», αλλά αυτός δεν έχει εθνικό περιεχόμενο. Περιλαμβάνει Σέρβους, Ελληνες, Βούλγαρους, Αλβανούς, Τούρκους, Βλάχους...gat(oι Βλάχοι είναι Ρωμιοι άρα Έλληνες) και όσους κατοικούν στον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας, που είναι μοιρασμένος σε Ελλάδα, Βουλγαρία και σε Γιουγκοσλαβία.

Πριν από την έκρηξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου ο όρος «Μακεδόνες» θα χρησιμοποιηθεί από τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ως δηλωτικό των σλαβόφωνων κατοίκων της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας. Αλλά και τότε το Γιουγκοσλαβικό ΚΚ δέχεται την ύπαρξη πολλών εθνοτήτων στον χώρο. Αρχίζει η σύγχυση του γεωγραφικού ονόματος της Μακεδονίας με τους σλαβόφωνους.

Κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο κι ενώ το έδαφος της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας βρίσκεται υπό την κατοχή της φασιστικής Βουλγαρίας, η σύγχυση θα γενικευτεί. Μακεδόνας για τους Γιουγκοσλάβους θα τείνει να είναι κάθε σλαβόφωνος σ’ όλο τον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας.

Απορία Δημητρόφ
Οταν, πια, μετά την απελευθέρωση και την ανακήρυξη της Ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας από τον Τίτο γίνεται, επισήμως, λόγος, για ξεχωριστή μακεδονική εθνότητα ο ηγέτης της Βουλγαρίας Δημητρόφ εμφανίζεται στο ημερολόγιό του ν αναρωτιέται: «Μιλάμε για μακεδονικό έθνος ή για μακεδονικό πληθυσμό που αποτελείται από Βουλγάρους, Ελληνες και Σέρβους; Υπάρχει μακεδονικό έθνος και αν ναι πού και πώς;».

Ενώ, όμως, ο Δημητρόφ απορούσε, ο Τίτο προχωρούσε στην κατασκευή της «μακεδονικής εθνότητας». Μέχρι τότε υπήρχε ένα ομόσπονδο κράτος με τ όνομα Μακεδονία. Είχε το δικό του έδαφος και τα δικά του όργανα εξουσίας, έπρεπε να έχει και τη δική του ιστορία. Ν αποκτήσει «εθνική συνείδηση», γλώσσα, εκπαίδευση, πολιτισμό…

Ετσι, προέκυψε μια τυπική περίπτωση οικοδόμησης ενός έθνους από ένα κράτους. Το φαινόμενο δεν είναι μοναδικό ούτε στην Ευρώπη, κατά τη διαδικασία της συγκρότησης των εθνών- κρατών το 19ο αιώνα. Ούτε και στον κόσμο.

Αλλωστε, «τα περισσότερα κράτη πιστεύουν ότι έχουν αρχαία καταγωγή, ένα ιστορικό υπόβαθρο που τα βοηθά να δημιουργήσουν μια ισχυρή εθνική ταυτότητα και περηφάνια…»

Το ιστορικό πρόβλημα με τη FYROM δεν είναι τόσο η παραχάραξη και ο σφετερισμός της Ιστορίας των γειτόνων της, ούτε οι ιστορικοί ερασιτεχνισμοί περί της αρχαίας Μακεδονίας. Αλλά ότι η διαδικασία κατασκευής της «μακεδονικής ταυτότητας», μετά τη συγκρότηση της ομόσπονδης γιουγκοσλαβικής δημοκρατίας, συνυφαίνεται με «φαντάσματα» περί ενιαίας εθνοτικά Μακεδονίας και με ανύπαρκτες σήμερα μειονότητες σε άλλες χώρες. Ετσι, όμως, το «δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού» μπορεί να μεταλλάσσεται σε κάτι σαν «επεκτατικό δικαίωμα»…

Η αρχή και ο πρώτος στόχος
Από το 1944 και μετά η Γιουγκοσλαβία του Τίτο αποδύθηκε σε τεράστια προσπάθεια δημιουργίας μακεδονικής ιστορίας, παράδοσης και γλώσσας, λαϊκού πολιτισμού, πανεπιστημίου, ακαδημίας και όποιου άλλου στοιχείου ταυτοποιεί ένα έθνος-κράτος. Κεντρικός άξονας ήταν ότι οι Σλάβοι της Μακεδονίας αποτελούν χωριστή εθνότητα και άρα εντάσσονταν ισότιμα με τους Σέρβους, Κροάτες και τις άλλες εθνότητες στη μεταπολεμική γιουγκοσλαβική ομοσπονδία. Αμεση επιδίωξη ήταν ο πλήρης έλεγχος του χώρου και η ενσωμάτωση ενός πληθυσμού, που «λοξοκοίταξε», λόγω σύνθεσης και δεσμών, προς τη Βουλγαρία

Η συνέχεια και η αλλαγή
Η τιτοϊκή ιδέα της «μακεδονικής εθνότητας» για εσωγιουγκοσλαβικούς λόγους στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια γρήγορα διευρύνθηκε. Συμπεριέλαβε στην ουσία, αν και με διάφορους αντιφατικούς τρόπους, όλους τους σλαβόφωνους πληθυσμούς της Ελλάδας και της Βουλγαρίας. Στόχος ήταν η προετοιμασία και η εδραίωση ηγεμονικού ρόλου της Γιουγκοσλαβίας στα μεταπολεμικά Βαλκάνια. Τα σχέδια, όμως, αυτά για πολλούς και διάφορους λόγους (ρήξη Βελιγραδίου-Μόσχας, κατάσταση στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία) προς τα τέλη της δεκαετίας του 1940 θα ναυαγήσουν και θα εγκαταλειφθούν.

Η μετάλλαξη του ζητήματος
Ενώ με την έναρξη της δεκαετίας του 1950 δεν υφίσταται «Μακεδονικό», τουλάχιστον ως πρόβλημα αμφισβήτησης του status quo, αρχίζει να κυοφορείται ένα άλλο νέο μακεδονικό. Αποκλήθηκε «μακεδονισμός» και βασική επιδίωξη ήταν η μετάλλαξη των κατοίκων της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας Μακεδονίας σε «Μακεδόνες», μέλη του ευρύτερου «μακεδονικού έθνους». Τέσσερις δεκαετίες μετά, με τον τεμαχισμό της Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, θ αποδειχτεί ότι η μετάλλαξη ήταν επιτυχής. Με την εμφάνιση της ανεξάρτητης «Δημοκρατίας της Μακεδονίας» ένα ακόμη Μακεδονικό ζήτημα θα εμφανιστεί στα Βαλκάνια…

Η γεωγραφική διαίρεση της Μακεδονίας
Μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (καλοκαίρι 1913) ο διαφιλονικούμενος χώρος της γεωγραφικής Μακεδονίας (χώρος αρχαίας Μακεδονίας συν εδάφη που προστέθηκαν από τη διευρυμένη οθωμανική διοικητική διαίρεση) διαμοιράστηκε στα τρία βαλκανικά κράτη. Η νότια ζώνη και η μισή περίπου μεσαία επιδικάστηκε στην Ελλάδα. Τα υπόλοιπα εδάφη του ευρύτερου μακεδονικού χώρου περιέρχονταν στη Σερβία και τη Βουλγαρία. Πρόκειται για τη σημερινή κατανομή, με μερικές μικρές τροποποιήσεις μετά το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου (1919):

-Ελλάδα: έκταση 34.603 τ.χ. ποσοστό 51,57%

-Γιουγκοσλαβία: έκταση 25.774 τ.χ. ποσοστό 38,32%

-Βουλγαρία: έκταση 6.789 τ.χ. ποσοστό 10,11%

Το ελληνικό ποσοστό αντιστοιχεί περίπου στα όρια της ιστορικής Μακεδονίας των κλασικών χρόνων. Εδάφη της (οι υπολογισμοί είναι ελαστικοί, αλλά σε κάθε περίπτωση μιλούν για μερικές δεκάδες χιλιόμετρα) περιλήφθηκαν στα μέρη που επιδικάστηκαν σε Γιουγκοσλαβία (Σερβία) και Βουλγαρία.

Το πρόβλημα, που έμενε ανοιχτό και θα λυθεί τα επόμενα χρόνια, με τις μετακινήσεις, τις ανταλλαγές πληθυσμών και την εθελουσία ή καταναγκαστική αφομοίωση, ήταν πως ελληνικοί πληθυσμοί παρέμεναν στα σερβικά και βουλγαρικά εδάφη. Ενώ σλαβικοί και μουσουλμανικοί στα ελληνικά. Κι αυτό, όμως, διευθέτησε οριστικά η Ιστορία εδώ και πάνω από μισό αιώνα …

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΕΙΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

1944: Η πρώτη Αντιφασιστική Συνέλευση για την Απελευθέρωση του Μακεδονικού Λαού. Η διακήρυξή της για «τα βασικά δικαιώματα του πολίτη της δημοκρατικής Μακεδονίας» θεωρείται η ιδρυτική πράξη του ανεξάρτητου μακεδονικού κράτους. Ανακήρυξη της Λαϊκής Δημοκρατίας.

1945: Στο πλαίσιο της Γιουγκοσλαβίας των ομόσπονδων κρατών (Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Σερβία, Σλοβενία-Κόσοβο και Βοϊβοδίνα είναι αυτόνομες περιοχές ως τμήματα της Σερβίας) συγκροτείται η πρώτη εθνική κυβέρνηση της ΛΔΜακεδονίας. Επικεφαλής είναι ο Μετόντια Αντόνοφ- Τσέντο.

1991: Διακήρυξη της ανεξαρτησίας της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας» από τη Βουλή της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (Ιανουάριος). Στο πρώτο σύνταγμα της νέας χώρας (Απρίλιος) γίνεται αναφορά «σε δικαιώματα του μακεδονικού λαού στις γειτονικές χώρες».

19ος και 20ός ΑΙΩΝΑΣ
Βαλκανικοί πόλεμοι και Συνθήκη Βουκουρεστίου

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-1913 παρουσιάζονται από τις επίσημες και ημιεπίσημες πηγές της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας» ως ένας αγώνας δρόμου για την κατάκτηση των εδαφών της Μακεδονίας. Ο καθένας από τους τρεις στρατούς (Ελληνικός, Σερβικός, Βουλγαρικός) προσπαθούσε να καταλάβει όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη και όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Το συνολικό αποτέλεσμά τους κρίνεται μοιραίο και ατυχές συνολικά για τη Μακεδονία.

Με αυτή την έννοια είναι ενδεικτικό ένα συμπερασματικό σχόλιο του Πέταρ Στογιάνοφ στο έργο «Η Μακεδονία στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο» (που εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Εθνικής Ιστορίας της ΣΔΜ): «…για τον μακεδονικό λαό ο Α Βαλκανικός Πόλεμος σήμανε απλώς μια αλλαγή αφεντικών, με τη διαφορά ότι, μετά το 1912, τα νέα αφεντικά συνέχισαν και ενίσχυσαν την παλαιά πολιτική αφομοίωσης για να εξαφανίσουν τον μακεδονικό λαό ως αυτόνομη εθνική οντότητα στα Βαλκάνια, κάτι το οποίο οι Τούρκοι δεν είχαν επιδιώξει ποτέ στους πέντε αιώνες της κυριαρχίας τους…».

Οσο για τον Β Βαλκανικό Πόλεμο, αυτός οφείλεται στη δίψα των συμμάχων και τις απογοητεύσεις για εκείνα που είχαν πετύχει κατά τον Α Βαλκανικό, σε σύγκριση με τις προσδοκίες για το τι ανήκε «φυσιολογικά» στον καθένα από τη Μακεδονία.

Το συμπέρασμα εδώ είναι πως τα μοναδικά πραγματικά θύματα της σύγκρουσης «των σοβινιστικών βαλκανικών εθνικισμών» ήταν και παραμένουν η Μακεδονία και ο μακεδονικός λαός…

Η έμφαση για την περίοδο αυτή δίνεται στα μέτρα για «την αφομοίωση των Μακεδόνων που πήραν τα νέα αφεντικά, στην καταστροφή εκατοντάδων χωριών και πόλεων, στην εκδίωξη του πληθυσμού που αναγκάστηκε να μεταναστεύσει, στην αλλαγή των ονομάτων σε βουλγαρική, ελληνική και σερβική μορφή, στην εισαγωγή άλλων γλωσσών στα σχολεία» κτλ. Ολες αυτές οι αδικίες σφραγίστηκαν με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913). Η Μακεδονία βρίσκεται από τότε υπό τριπλή κατοχή (ελληνική, σερβική και βουλγαρική). Το καθεστώς αυτό θα συνεχιστεί ως την ανακήρυξη της Λαϊκής (κατοπινά Σοσιαλιστικής) Δημοκρατίας στο πλαίσιο της Ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας. Τότε υποτίθεται ότι αίρεται εν μέρει η ιστορική αδικία.

Το τέλος των βαλκανικών πολέμων αποτελεί το βασικό κλειδί για τη σλαβομακεδονική αφήγηση της Ιστορίας. Η «κατακτητική φύση τους» και η «τραγική έκβαση» της συνθήκης του Βουκουρεστίου παραμένουν τα τελικά συμπεράσματα, που τροφοδότησαν την κατασκευή εθνικής ταυτότητας των γειτόνων μας.

Η… γέννησή του
Τα «υλικά δημιουργίας» Προϊστορίας και Ιστορίας

Την περασμένη Κυριακή είχαμε δει μερικούς από τους βασικούς μύθους, με τους οποίους κατασκευάζεται η μακεδονική «εθνική συνείδηση» των γειτόνων μας. Προς άρση τυχόν παρεξηγήσεων πρέπει να υπογραμμιστεί πως η μυθολογία και η κατασκευή της Ιστορίας, στο έναν ή άλλο βαθμό, δεν είναι προνόμιο της σλαβομακεδονικής ιστοριογραφίας. Τα βασικά υλικά κατασκευής της Προϊστορίας και Ιστορίας του «μακεδονικού έθνους» θα μπορούσαν, κάπως απλουστευμένα, να συνοψιστούν στα εξής:

1. Οι αρχαίοι Μακεδόνες ανήκαν σε μη ελληνικά φύλα και δεν μιλούσαν Ελληνικά.

2. Οι Σλάβοι ήρθαν στη γεωγραφική περιοχή της Αρχαίας Μακεδονίας (7ος αιώνας) και αναμείχτηκαν με τους αυτόχθονες (Μακεδόνες – μη Ελληνες κ.ά.) της περιοχής. Διαμόρφωσαν τους αιώνες που ακολούθησαν (βυζαντινούς και οθωμανικούς) κάποια μακεδονική «ταυτότητα».

3. Καθυστέρησαν ν αποκτήσουν εθνική (μακεδονική) συνείδηση, όπως οι άλλοι βαλκανικοί λαοί κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας (15ος – 19ος αιώνας). Γι αυτό και δεν διεκδίκησαν την απελευθέρωσή τους ως διακριτή εθνική οντότητα. Ετσι για παράδειγμα εξηγείται πως δεν έγινε μακεδονική επανάσταση, όπως ελληνική, σερβική, βουλγαρική.

4. Προς το τέλος του 19ου αιώνα, μέσα από «επαναστατικές διαδικασίες», τελικά αποκτήσανε «εθνική αστική τάξη», χωριστή εθνική ταυτότητα, αλλά αυτό δεν στάθηκε δυνατόν να εκφραστεί και εδαφικά, με τη δημιουργία ενός μακεδονικού κράτους… Κάθε μια από τις βαλκανικές χώρες, που είχαν στο μεταξύ συγκροτηθεί (Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο), «αγωνιζόταν να επιβληθεί στα Βαλκάνια και να εξασφαλίσει οικονομική και πολιτική κυριαρχία στη Μακεδονία, η οποία καλύπτει το κεντρικό και σημαντικότερο από οικονομική άποψη τμήμα των Βαλκανίων, μέσω του οποίου διέρχονται όλες οι επικοινωνίες. Καταλαμβάνοντας τη Μακεδονία επιθυμούσαν να αποκτήσουν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα εύφορης γης, που παρήγαν περίπου ένα δισεκατομμύριο κιλά σιτηρά…». Το απόσπασμα προέρχεται από την «Ιστορία του μακεδονικού λαού» του Ινστιτούτου Εθνικής Ιστορίας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας Μακεδονίας και εκφράζει μέχρι σήμερα την επίσημη Ιστορία (από το ίδιο τρίτομο έργο αντλούνται και άλλα στοιχεία για την πορεία του «μακεδονικού λαού» τα επόμενα χρόνια).

Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ

ethnos.gr ΚΑΙ........history-of-macedonia.com