Τo ντόμινο της ευρωπαϊκής καταστροφής

Ο φόβος της εξάπλωσης του ‘ελληνικού ιού’ πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν πως η Ελλάδα θα αποτελέσει την πρώτη χώρα που ‘θα πέσει’ σε ένα φαινόμενο ντόμινο ενός σεναρίου που μπορεί να εκδιπλωθεί ως εξής:

Τα ελληνικά μέτρα λιτότητας θα αποδειχτούν ανεπαρκή, η κρίση του ελληνικού δημόσιου χρέους θα επιδεινωθεί και ο κίνδυνος της στάσης πληρωμών θα απλωθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Και καθώς η Ελλάδα θα αγγίζει τη χρεοκοπία, θα αρχίσουν να κλυδωνίζονται και άλλες χώρες, για παράδειγμα η Πορτογαλία, η Ισπανία, ή και η Ιταλία, και η κρίση μιας μικρής οικονομίας θα μετατραπεί σε μείζονα ευρωπαϊκή καταστροφή.

Το σενάριο αυτό συνεπάγεται ότι μπορεί κι άλλες ευρωπαϊκές χώρες να υποχρεωθούν να ζητήσουν τη συνδρομή των Ευρωπαίων εταίρων τους – είτε το θέλει το Βερολίνο και οι άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είτε όχι. Στο τέλος η κρίση του δημόσιου χρέους μπορεί να περάσει στην πραγματική οικονομία, και η Ευρώπη να καταλήξει βυθιζόμενη σε ένα φαύλο κύκλο υψηλότερων ελλειμμάτων, χαμηλότερης ανάπτυξης, εκρηκτικής ανεργίας και φθίνουσας ανταγωνιστικότητας.

Προφανώς πρόκειται για ένα σενάριο που όλοι απεύχονται – με την πιθανή εξαίρεση ορισμένων κερδοσκόπων. Μετά την πρόσφατη ευρωπαϊκή συμφωνία για το σχέδιο διάσωσης των χωρών της Ευρωζώνης που θα αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο μιας στάσης πληρωμών, το πιθανότερο είναι πως αυτό το σενάριο δεν θα υλοποιηθεί. Αλλά η κυρίαρχη θεωρία περί του ευρωπαϊκού ντόμινο δεν είναι πλήρης. Η κρίση έχει κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις που πάνε πολύ πέρα από την οικονομική σφαίρα.

Για να το κατανοήσουμε, ας δούμε τι γίνεται με την περίπτωση της Ελλάδας. Οι οικονομικές συνθήκες στην Ελλάδα επιδεινώνονται με ταχείς ρυθμούς. Ορισμένοι αναλυτές φτάνουν μέχρι του σημείου να προβλέπουν τον ‘αργό θάνατο’ της ελληνικής οικονομίας. Οι ίδιοι οι πολίτες νιώθουν ότι τα πράγματα θα χειροτερέψουν πολύ προτού βελτιωθούν. Η πλειοψηφία των Ελλήνων συνειδητοποιεί πως η χώρα τους χρειάζεται ριζικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά οι μεταρρυθμίσεις θα είναι οδυνηρές και μπορεί να χρειαστούν χρόνια μέχρι να φανούν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης. Στο μεσοδιάστημα η ελληνική κοινωνία θα υποφέρει από τη δημοσιονομική λιτότητα, τις περικοπές των κρατικών δαπανών και την εν γένει οικονομική ύφεση. Παρά τη ζοφερή αυτή εικόνα, η σοσιαλιστική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου έχει ακόμα τη λαϊκή στήριξη. Στο παρόν στάδιο η πλειοψηφία των Ελλήνων δεν πιστεύει ότι κάποιο άλλο πολιτικό κόμμα θα κατάφερνε να διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά την κρίση.

Αλλά την ίδια στιγμή μεγαλώνει η απογοήτευση. Και ελλείψει ελπίδας, η χώρα δείχνει να κατρακυλά σε κάτι σαν ‘συλλογική κατάθλιψη’. Μπορεί αυτή η κατάθλιψη να οδηγήσει σε συλλογικές κοινωνικές αναταραχές; Στην πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας υπήρξαν ξεσπάσματα βίας. Και ναι μεν τώρα η χώρα μπορεί να βρίσκεται ακόμη πολύ μακριά από μια ριζοσπαστική έκρηξη, όμως κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα ‘θερμών αντιδράσεων’ στους δρόμους της Αθήνας ή άλλων μεγάλων πόλεων.

Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς βέβαια ότι σε περίπτωση κοινωνικών αναταραχών η Ελλάδα – ή κάθε άλλη χώρα που θα αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση – θα πρέπει να τα βγάλει πέρα μόνη της. Αλλά αυτή η προσέγγιση είναι κοντόφθαλμη. Μια μείζονα έκρηξη κοινωνικής αναταραχής στην Ελλάδα ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης θα έχει επιπτώσεις στο ευρύτερο ευρωπαϊκό κοινό με διαφορετικούς και μη προβλέψιμους τρόπους.

Ορισμένοι 'φίλοι της Ελλάδας' αποφάσισαν να αναπτύξουν ενεργητικές αλλά ειρηνικές δράσεις αλληλεγγύης με τους Ευρωπαίους συμπατριώτες τους. Άλλοι όμως μπορεί να ακολουθήσουν το ελληνικό παράδειγμα και να βγουν στους δρόμους, όχι από αλληλεγγύη, αλλά από απελπισία για την επιδείνωση των συνθηκών στην δική τους πατρίδα.

Στην χειρότερη των περιπτώσεων οι εικόνες των βίαιων διαμαρτυριών που θα εκδηλωθούν σε μια ευρωπαϊκή χώρα μπορεί να προκαλέσουν την έκρηξη βίας και σε άλλες. Κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν υπεύθυνη για τις κοινωνικές εκρήξεις την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα μέτρα 'που επιβλήθηκαν από τις Βρυξέλλες'. Στην περίπτωση αυτή η κρίση θα οδηγήσει σε ένα ‘κοινωνικό ντόμινο’, αντί για οικονομικό, αλλά και αυτό δεν είναι λιγότερο ανησυχητικό.

Η κρίση και οι αντιδράσεις σε αυτήν έχουν ήδη δημιουργήσει πολλές παρανοήσεις και την ανάπτυξη αρνητικών συναισθημάτων σε όλη την Ευρώπη και έχουν προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά από ό,τι περίμενε κανείς. Επέστρεψαν παλιά στερεότυπα και αρνητικές ιστορικές μνήμες. Ιδίως η διαμάχη μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας πήρε κακοήθεις διαστάσεις. Οι αμοιβαίες κατηγορίες έφτασαν σε ένα επίπεδο που δεν άξιζε στην κοινή ιστορία και στους στενούς προσωπικούς, πολιτισμικούς και οικονομικούς δεσμούς που υπάρχουν ανάμεσα στις δύο χώρες.

Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι το ‘πολιτικό ντόμινο’ έχει ήδη τελεστεί. Η κρίση και οι αντιδράσεις σε αυτή έχουν διευρύνει παλιά ρήγματα και έχουν ανοίξει καινούργια. Η δυσπιστία ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες έχει ενισχυθεί. Η κάθε πλευρά κατηγορεί τις άλλες για έλλειψη αλληλεγγύης – ανοιχτά ή πίσω από κλειστές πόρτες.

Αυτοί που δοκιμάζονται περισσότερο από την κρίση υποστηρίζουν ότι το σχέδιο διάσωσης θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί νωρίτερα και πως είναι οι οικονομικές ανισορροπίες εντός της Ε.Ε. που έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη μιας κρίσης δημοσίου χρέους για ορισμένα κράτη μέλη. Άλλοι πάλι δεν κατανοούν γιατί θα πρέπει να διασώσουν χώρες που η ανεύθυνη συμπεριφορά τους ασκεί πιέσεις όχι μόνο στις ίδιες αλλά και στο κοινό νόμισμα.

Οι πολιτικοί και οι σχολιαστές πρέπει να λάβουν υπόψη τους όχι μόνο τις οικονομικές αλλά και τις κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις των αποφάσεών τους, όπως επίσης και το υπερεθνικό κόστος που συνεπάγεται η απουσία ευέλικτων και σταθερών αποφάσεων. Αν οι Ευρωπαίοι πάρουν αψήφιστα την κατηγορική εντολή του Καντ – μην κάνεις στους άλλους αυτό που δεν θέλεις οι άλλοι να κάνουν σε σένα – δεν θα πρέπει να εκπλαγούν αν η Ε.Ε. αργοσβήσει … ή και εκραγεί.

Είναι στο χέρι των Ευρωπαίων πολιτών και των ευρωπαϊκών ελίτ να αποφύγουν τα χειρότερα. Διαφορετικά, οι ιστορικοί του μέλλοντος θα αναρωτιούνται γιατί οι Ευρωπαίοι στις αρχές του 21ου αιώνα επέλεξαν τη διάσπαση και την περιθωριοποίηση τους σε διεθνές επίπεδο αντί της ενότητας και της ενίσχυσης της εμβέλειάς τους.

http://www.sofokleous10.gr/portal2/toprotothema/toprotothema/o-----2010050422862/