Για ποιους λόγους ο Στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας δεν εισέβαλε στη Βόρειο Ήπειρο;

Η άγνωστη αποστολή στη Βόρειο Ήπειρο του στενού συνεργάτη του Ζέρβα Θεόδωρου Σαράντη, ο «περίεργος» ρόλος του ΕΑΜ στο Βορειοηπειρωτικό, το ΜΑΒΗ και πώς χάθηκε μία ακόμη ευκαιρία για τη Βόρειο Ήπειρο…

Με τους Τσάμηδες, τα εγκλήματά τους στην Ήπειρο κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τις απαράδεκτες αξιώσεις των Αλβανών και τους αστήρικτους ισχυρισμούς τους για «γενοκτονία» των Τσάμηδων από τους άνδρες του Στρατηγού Ζέρβα το 1944, έχουμε ασχοληθεί πολλές φορές.

Υπάρχει στο όλο ζήτημα μια πτυχή, με την οποία δεν έχουμε ασχοληθεί σχεδόν καθόλου. Πρόκειται για την προσπάθεια του Ναπολέοντα Ζέρβα να οργανώσει αντιστασιακές ομάδες Βορειοηπειρωτών και στη συνέχεια, την πρόθεσή του να εισβάλλει, μετά τη φυγή των Τσάμηδων από την Ελλάδα ,στη Βόρειο Ήπειρο και να πετύχει την ένωσή της με τη χώρα μας.

Για να μην ξεχνιόμαστε…

Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής της 16ης Οκτωβρίου 1940, στη Θεσπρωτία κατοικούσαν 44.352 Έλληνες Χριστιανοί και 18.105 Έλληνες Μουσουλμάνοι. Συνολικά 62.457 άτομα, από τους οποίους το 65,7 % ήταν Χριστιανοί και το 34,3% Μουσουλμάνοι (Τσάμηδες).

Όπως είναι γνωστό, οι Τσάμηδες συνεργάστηκαν τόσο με τους Ιταλούς εισβολείς, όσο και τους Γερμανούς κατακτητές και ευθύνονται για μια σειρά από εγκληματικές πράξεις σε βάρος Ελλήνων Χριστιανών. Σύμφωνα με έκθεση του Μοίραρχου Ευστράτιου Ζάκκα (1948), τεκμηριώθηκαν 632 δολοφονίες Χριστιανών, 428 απαγωγές και εξαφανίσεις προσώπων, 31 απαγωγές, 209 βιασμοί γυναικών, 2.332 πυρπολήσεις κατοικιών, 53 λεηλασίες χωριών, και τουλάχιστον 7.100 αρπαγές βοοειδών, 3.435 ιπποειδών και γιδοπροβάτων



Συνεπώς οι αλβανικοί ισχυρισμοί για μεμονωμένες εγκληματικές ενέργειες, μόνο ως κωμικοί μπορούν να εκληφθούν…
Τα κυριότερα εγκλήματα με τα οποία βαρύνονται οι Τσάμηδες από την έναρξη της ιταλικής κατοχής (Μάιος 1941) ως την απελευθέρωση της Θεσπρωτίας (1944), είναι τα εξής:

α) η δολοφονία του Νομάρχη Θεσπρωτίας (Νομαρχεύοντας Διευθυντή), Γεώργιου Βασιλάκου στις 19/2/1942 με στόχο την τρομοκράτηση του χριστιανικού πληθυσμού. Οι δολοφόνοι του, επιφανείς Τσάμηδες της Ηγουμενίτσας, αν και ήταν γνωστοί, δεν συνελήφθησαν ποτέ.

β) η εκτέλεση από τους Γερμανούς, μετά από έντονη πίεση και συνεργασία των Τσάμηδων, 49 προκρίτων της Παραμυθιάς στις 29/9/1943 (δείτε σχετικό άρθρο μας στις 23/6/2019).

γ) η καταστροφή των 24 χωριών του Φαναρίου, μιας παραγωγικής περιοχής στην κοιλάδα του Αχέροντα, από τις πλέον εύφορες της Ηπείρου. Η απόφαση για την καταστροφή των χωριών, πάρθηκε από τους Νουρί και Μαζάρ Ντίνο, σε συνεργασία με τους Αλβανούς Κεμάλ Φράσερι και Χασάν Πατσαντά, που είχαν στενές σχέσεις με τον Γερμανό διοικητή των στρατευμάτων των ναζί στην Ήπειρο. Στις 17 Ιουλίου 1943, ισχυρές γερμανικές δυνάμεις, συνεπικουρούμενες από 800 Τσάμηδες της οργάνωσης ΚΣΙΛΙΑ, για 15 μέρες προέβησαν σε απίστευτες εγκληματικές πράξεις σε βάρος του χριστιανικού πληθυσμού των χωριών του Φαναρίου και των περιουσιών του.

Οι Τσάμηδες συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς σε μάχες εναντίον των δυνάμεων του ΕΔΕΣ στη Θεσπρωτία και την Πρέβεζα. Συγκεκριμένα, οι μάχες αυτές έγιναν στις παρακάτω τοποθεσίες: Κρυσταλλοπηγή Παραμυθιάς (15/12/1943), Θεσπρωτικό (30/3/1944), Νικολίτσι Πρέβεζας (24/5/1944), Κεφαλόβρυσο Παραμυθιάς (30/6/1944), αντιστάθηκαν στις δυνάμεις του ΕΔΕΣ κατά την απελευθέρωση της Παραμυθιάς και της Πάργας (Ιούνιος 1944) και τέλος, πολέμησαν στη μάχη της Μενίνας (17-18/8/1944), όπου η ήττα των Γερμανών, σήμανε ουσιαστικά και τον ενταφιασμό των ονείρων των Τσάμηδων για ένταξη της Θεσπρωτίας στην Αλβανία.

Σημαντική αποκάλυψη: δεν υπάρχουν στα αλβανικά κρατικά αρχεία στοιχεία για γενοκτονία των Τσάμηδων!
Λίγο πριν γράψουμε το σημερινό άρθρο, επικοινωνήσαμε με τον άριστο γνώστη των Ελληνοαλβανικών θεμάτων, κύριο Σταύρο Ντάγιο, Διδάκτορα Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. Ο κύριος Ντάγιος, συγγραφέας πολλών βιβλίων που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις LITERATUS, μας έχει δώσει πολύ συχνά, άγνωστες πληροφορίες για τα ελληνοαλβανικά. Μας αποκάλυψε ότι στα ελληνικά αρχεία δεν βρέθηκε ουδεμία εντολή/διαταγή για τις διώξεις των Τσάμηδων από τον Ζέρβα (τουναντίον) αλλά ούτε και από κυβερνητικά στελέχη (1945). Τα αλβανικά αρχεία βρίθουν από τέτοιες (ανακριβείς) αναφορές.Ο αριθμός των υποχωρούντων μαζί με τους Γερμανους Τσάμηδες ανέρχεται σε 15.000 σύμφωνα με τις καταστάσεις της ΟΥΝΡΑ οι οποίες είναι ακριβείς, Επίσης ,η υποδοχή των Τσάμηδων από τους Αλβανούς ήταν σχεδόν εχθρική καθώς είχαν το στΊγμα του δωσίλογου.

Η αποστολή του Θ.Κ. Σαράντη στη Βόρειο Ήπειρο

Ο Θεόδωρος Κων. Σαράντης (Θεόδωρος Κ.Π. Σαράντης), ήταν Έλληνας στρατιωτικός και πολιτικός, γεννημένος το 1909. Στα χρόνια της Κατοχής διορίστηκε, ενώ ήταν Λοχαγός του Στρατού, νομάρχης Τρικάλων για να μπορεί η κυβέρνηση να ελέγχει τις ενέργειες του Βλάχου πράκτορα Ιταλών και Ρουμάνων Αλκιβιάδη Διαμάντη ο οποίος, όπως και το 1917, προσπαθούσε να δημιουργήσει αυτόνομο βλαχικό κράτος στην Πίνδο. Το 1943, άφησε τη θέση του νομάρχη και εντάχθηκε στον ΕΔΕΣ του Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα.




Στις 2 Οκτωβρίου 1943, ο Σαράντης συνάντησε τον Ζέρβα στο χωριό Σκιαδάδες των Τζουμέρκων. Ο επικεφαλής του ΕΔΕΣ, του ανέθεσε μια επικίνδυνη αποστολή: τον χειρισμό του Βορειοηπειρωτικού ζητήματος. Όσα διαδραματίστηκαν στη διάρκεια της αποστολής του, περιγράφει αναλυτικά Θ.Κ. Σαράντης στο σπάνιο βιβλίο του «ΤΟ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ». Θα παραθέσουμε στο σημερινό άρθρο, τα σημαντικότερα στοιχεία απ’ όσα καταγράφει ο Θ.Κ. Σαράντης στο βιβλίο του.

Από τον Ιούλιο του 1942 που ο Ν. Ζέρβας «βγήκε» στο βουνό πολλοί σημαίνοντες Βορειοηπειρώτες ζητούσαν τη βοήθειά του για να οργανώσουν αντάρτικο στη Β. Ήπειρο. Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ, έστειλε αρκετούς, Βορειοηπειρώτες ως επί το πλείστον ,στο Αργυρόκαστρο και την Κορυτσά, με σημαντική οικονομική βοήθεια. Όμως, όπως διαπίστωσε ο Σαράντης, κανένας δεν έφτασε στον προορισμό του.

Ο Ζέρβας, είχε καταληφθεί από μία ανυπόκριτη έξαρση , ένα ακράτητο πάθος για τη Βόρειο Ήπειρο και έπεισε τον Σαράντη να αναλάβει τη δύσκολη αυτή αποστολή. Μάλιστα, του έδωσε το ψευδώνυμο Αθανάσιος Ρισκάκης, Υπολοχαγός Πεζικού, από τη Μπίγλιστα της Κορυτσάς, που ήταν φίλος του και είχε πεθάνει πριν λίγο καιρό στην Αθήνα. Έτσι, στην περίπτωση που έπεφτε στα χέρια των ανδρών του Χότζα, να φαινόταν πως ήταν Βορειοηπειρώτης και όχι Έλληνας και μάλιστα κατάσκοπος…

Ο Σαράντης μπήκε στο αλβανικό έδαφος από την περιοχή της Θεσπρωτίας. Η περιοχή των Φιλιατών Θεσπρωτίας και η γειτονική περιοχή του Πωγωνίου Ιωαννίνων, είχαν δημιουργήσει μεγάλες εντάσεις μεταξύ ΕΑΜ και ΕΔΕΣ. Καθεμία από τις δύο οργανώσεις, ήθελε να έχει τον έλεγχο των περιοχών αυτών για να μπορεί να προσεγγίζει τη Βόρειο Ήπειρο. Αναγκάστηκε να παρέμβει ο αρχηγός της Συμμαχικής Αποστολής Κρις Γουντχάουζ, ο οποίος συμφώνησε με τους εκπροσώπους του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ να υπάρξει ένα καθεστώς συγκυριαρχίας στην περιοχή.
Ένα κλιμάκιο της Αποστολής, με επικεφαλής τους Λοχαγούς Ίαν και Φίλιπ εγκαταστάθηκε στο χωριό της Θεσπρωτίας Λια, για να ελέγχει την κατάσταση.

Ο Ζέρβας, συγκρότησε το 10ο Σύνταγμα Πεζικού, με ένα Τάγμα στο Πωγώνι, ένα άλλο στα Πανωχώρια των Φιλιατών και ένα ακόμα στα Ραδοβίζια της Ντουσκάρας. Ανατολικότερα, εγκατέστησε τον Λόχο Κόνιτσας. Στόχος του ήταν η διαρκής και με κάθε θυσία διατήρηση της επαφής με τη Βόρειο Ήπειρο.

Στο 10ο Σύνταγμα ενέταξε και δύο μόνιμους αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού, τους Βορειοηπειρώτες Υπολοχαγούς Σπύρο Λήτο και Γιάννη Βίδελη, καθώς και άλλους Βορειοηπειρώτες.

Στο μεταξύ, τον Ιούλιο του 1942, ιδρύθηκε στα Τίρανα από τους Ηλίας Κώνστα, Μιχαήλ Μάνο (εκπρόσωπο του αργυραμοιβού Βασίλη Σαχίνη από το Αργυρόκαστρο), Γάκη Τάσο, Αναστάσιο Κοκαβέση και έναν ακόμα, το όνομα του οποίου δεν αποκαλύφθηκε ποτέ, το ΜΑΒΗ (Μέτωπο Απελευθερώσεως της Βορείου Ηπείρου) . Οι ιδρυτές του ΜΑΒΗ ορκίστηκαν να απελευθερώσουν τη Βόρειο Ήπειρο.

Αμέσως ίδρυσαν επιτροπές στους νομούς Αργυροκάστρου, Αυλώνας και Κορυτσάς και υποεπιτροπές στους τομείς Αργυροκάστρου, Δέλβινου, Πρεμετής, Λεσκοβικίου, Κορυτσάς, Πωγωνίου (του τμήματος που ανήκει στην Αλβανία), Άνω και Κάτω Δρόπολης, Ριζών, Βούρκου, Αγίων Σαράντα και Χιμάρας.



Στις 12/2/1943 συγκροτήθηκε η πρώτη (και τελευταία) σύσκεψη των αντιπροσώπων του νομού Αργυροκάστρου και των περιοχών Χιμάρας και Πρεμετής στο μοναστήρι του Θεολόγου, που είχε διάρκεια δυο ημερών. Πάρθηκαν σημαντικές αποφάσεις, έγιναν έρανοι για οικονομική ενίσχυση του ΜΑΒΗ και ορίσθηκαν οι αρχηγοί των ένοπλων ομάδων. Τον Μάρτιο του 1943, ο Βασίλειος Σαχίνης πηγαίνει στα Τίρανα και μεταφέρει την πληροφορία ότι στην Ελλάδα δρουν αντιστασιακές οργανώσεις ο ΕΔΕΣ και ο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Επειδή όμως για τον ΕΛΑΣ «δεν είχε ακούσει καλά λόγια», εισηγείται και η επιτροπή του ΜΑΒΗ αποφασίζει να συνδεθεί με τον Ζέρβα. Ορίστηκε ο γιατρός Γιάννης Γκινάλης να έρθει στην Ελλάδα για να συναντηθεί με τον αρχηγό του ΕΔΕΣ.

Ο Γάκη Τάσος, παρέλαβε τον Γκινάλη από την Κορυτσά και μέσω Λεσκοβικίου, έφτασε στο ελληνικό Πωγώνι. Εκεί όμως έπεσε στα χέρια των ανδρών του ΕΛΑΣ, που του κατάσχεσαν τα έγγραφα, τον κράτησαν για τρεις μήνες και τον έστειλαν πίσω στην Αλβανία, απαγορεύοντάς του να έρθει στην Ελλάδα.

Έχοντας τα πολύτιμα έγγραφα στα χέρια τους, οι ΕΑΜίτες κατάφεραν να κυριαρχήσουν στην ελληνοαλβανική μεθόριο αποκόπτοντας τον Ζέρβα από τη Βόρειο Ήπειρο.

Παράλληλα, το “Fronti Nacional Clitimtare” του Χότζα, έμαθε από το ΕΑΜ την ύπαρξη του ΜΑΒΗ και κινήθηκε για να εξοντώσει τα στελέχη του. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, οι Αλβανοί σκότωσαν 52 Έλληνες στον νομό Αργυροκάστρου και 130 στην υπόλοιπη Βόρειο Ήπειρο. 85 Ελληνικά χωριά καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά από τους Αλβανούς. Η δολοφονία του Βασίλη Σαχίνη στις 17 Νοεμβρίου 1943 στο Αργυρόκαστρο, σήμανε ουσιαστικά το τέλος της Εθνικής Αντίστασης στη Βόρειο Ήπειρο… Εκεί πλέον κυριαρχούσε η Τσέτα (αντάρτικη αλβανική οργάνωση) και οι ομάδες των Ρετζέπ Πλιάκο και Κιαζίμ Κεράνι.

Αντίπαλοι του Χότζα εξοντώνουν τους Βορειοηπειρώτες

Στο μεταξύ, επιφανείς Αλβανοί ιδρύουν το Balli Kombetare (Εθνικό Μέτωπο), το οποίο ήταν εναντίον του Χότζα, των Ιταλών και της κυβέρνησης που είχαν αυτοί «εγκαταστήσει» στα Τίρανα. Οι Βορειοηπειρώτες βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, καθώς και οι δυνάμεις του Χότζα και οι «Μπαλίστες» τους καταδίωκαν.

Περισσότερα από 600 Έλληνες δολοφονήθηκαν, πολλά χωριά καταστράφηκαν ή λεηλατήθηκαν. Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας, τον Σεπτέμβριο του 1943, είχε σαν αποτέλεσμα τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης, στην οποία συμμετείχαν πολλά στελέχη του Balli Kombetare.

Γερμανοί και «Μπαλίστες», συνεργάζονταν για την εξόντωση των ανταρτών του Χότζα

Γιατί ο Ζέρβας δεν προχώρησε στη Βόρειο Ήπειρο;
Οι λόγοι που ο Στρατηγός Ζέρβας δεν μπήκε στη Βόρειο Ήπειρο ήταν πολύ πιο σημαντικοί. Ήδη από το 1942 Αμερικανοί, Σοβιετικοί και Βρετανοί είχαν αποφασίσει να μην αλλάξουν τα σύνορα στα Βαλκάνια. Συνεπώς όσες υποσχέσεις δίνονταν κατά καιρούς στους Έλληνες που υπέφεραν τα πάνδεινα στη διάρκεια της Κατοχής στη χώρα μας και συμμετείχαν σε πολλές μάχες εναντίον των δυνάμεων του Άξονα(Αφρική, Ρίμινι κλπ.), ήταν ψεύτικες.

Το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, ενημέρωνε τον Ζέρβα ότι τα πυρομαχικά που του στέλνονται, είναι μόνο για τους Γερμανούς. Όπως γράφει ο Δρ Γιάννης Παπαφλωράτος, στα τέλη Σεπτεμβρίου 1944, ο Ζέρβας εισέβαλε σε αλβανικό έδαφος και συγκρούστηκε με δυνάμεις του Χότζα στην Κονίσπολη.

Υπήρξε άμεση επέμβαση των Βρετανών που υποχρέωσαν τον αρχηγό του ΕΔΕΣ, να οπισθοχωρήσει νότια της οδού Ιωαννίνων – Ηγουμενίτσας. Μάλιστα ο Sir Ronald Mac Kenzi Scobie (Ρόναλντ Σκόμπι), Αντιστράτηγος και αντιπρόσωπος της Ανώτατης Συμμαχικής Διοίκησης απαγόρευσε στον Ζέρβα να κινηθεί για να απελευθερώσει τη Βόρειο Ήπειρο και τον προειδοποιούσε ότι αν τολμούσε να περάσει τα σύνορα, οι δυνάμεις του θα θεωρούνταν εχθρικές.

Οι Βρετανοί, έπαιξαν για μία ακόμα φορά ένα βρόμικο παιχνίδι σε βάρος της χώρας μας. Και με τη συμφωνία της Καζέρτας (26/9/1944), «προετοίμασαν» το έδαφος για τα Δεκεμβριανά και έβαλαν τις βάσεις για τον εμφύλιο που τόσα δεινά προκάλεσε στην Ελλάδα… Ήταν φανερό ότι δεν ήθελαν έναν ισχυρό πολιτικά Ζέρβα και έναν δυνατό ΕΔΕΣ, όπως γράφει εύστοχα ο Ιωάννης Αθανασόπουλος στο βιβλίο του για τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Βέβαια, για την αδυναμία των ανταρτών του ΕΔΕΣ να μπουν στη Βόρειο Ήπειρο, υπάρχει και τεράστια ευθύνη των δυνάμεων του ΕΑΜ, που όπως είδαμε έπαιξε πολύ άσχημο παιχνίδι σε βάρος των Βορειοηπειρωτών.

ΥΓ. Ευχαριστούμε θερμά τον Δρα Ιωάννη Παπαφλωράτο και τον Δρα Σταύρο Ντάγιο για τη βοήθειά τους.
Πηγές: ΘΕΟΔΩΡΟΣ Κ.Π. ΣΑΡΑΝΤΗΣ, «ΤΟ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ, «ΕΘΝΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ», ΑΘΗΝΑ 1985.

ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, «Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΓΝΩΣΤΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ 2018.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΜΜ. ΜΠΕΖΑΣ, «ΤΣΑΜΗΔΕΣ: ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ SUNOLO, 2019.



Μιχάλης Στούκας
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ