Ο Καποδίστριας και η διαχρονική Ελληνική ταυτότητα: Μια απάντηση στην ιδεολογική υποτέλεια

Η ιστορία της νεότερης Ελλάδας, όπως αποτυπώνεται στο έργο που συνέγραψαν ο Ιωάννης Καποδίστριας και ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός, με πρόλογο του Πολυχρόνη Καρσαμπά και εισαγωγή του Γιώργου Κοντογιώργη, αποτελεί ένα κομβικό κείμενο για την κατανόηση της διαχρονικής ταυτοτικής ύπαρξης και εξέλιξης του ελληνισμού. Το βιβλίο αυτό, που εκδόθηκε το 1828 στα γαλλικά στη Γενεύη, γράφτηκε με σκοπό να υποστηρίξει μια συγκεκριμένη θέση: την αποκατάσταση της ιστορικής συνέχειας του ελληνικού έθνους και την απόδειξη ότι το Βυζάντιο ήταν ελληνικό στην ταυτότητα και σε όλα του τα χαρακτηριστικά.

Η Ανατροπή των Δυτικών Δογμάτων και η Έννοια του Έθνους

Ο Ιωάννης Καποδίστριας υπήρξε ο πρώτος που αποκατέστησε το Βυζάντιο ως «Ανατολική ή Ελληνική Αυτοκρατορία», σε αντίθεση με τη δυτική σκέψη που προσπαθούσε να ερμηνεύσει τον κόσμο και το παρελθόν με βάση το δικό της δόγμα εξέλιξης, αρνούμενη την ύπαρξη εθνών πριν τον 19ο αιώνα. Ο καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης, συνομιλώντας με τον Eric Hobsbawm, αντέκρουσε την ιδεολογία της δυτικής ηγεμονίας και την αποκοπή της ελληνικής ιστορικής εξέλιξης, υποστηρίζοντας την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού και τη βαθύτερη έννοια του έθνους.

• Το Έθνος ως Ανθρωποκεντρική Κοινωνία: Για τον Καποδίστρια, το έθνος είναι ένα ελληνικό ιδιώνυμο, που υφίσταται από την αρχαιότητα μέχρι την εποχή του, διότι ο ελληνικός κόσμος είναι ανθρωποκεντρικός και αποτελεί μια «κοινωνία με ελευθερία». Το έθνος είναι ταυτότητα, συνείδηση κοινωνίας, και όχι κατασκευή ή επινόηση.
• Η Διαφορά Έθνους και Εθνότητας: Ο Καποδίστριας αντιτείνει στους Ευρωπαίους ότι αυτοί είναι «αεθνικοί» και «απολυταρχίες», και δεν δικαιούνται να απαγορεύουν στους Έλληνες, που είναι έθνος, να είναι ελεύθεροι. Ενώ οι Δυτικοί ήταν πάντα «εθνότητα» (δουλοπάροικοι που αργότερα συγκρότησαν εθνικά κράτη), οι Έλληνες ήταν «έθνος» από τη συγκρότησή τους, διότι συγκροτήθηκαν με ελευθερία.
• Πατριωτισμός εναντίον Εθνικισμού: Ο Κοντογιώργης τονίζει τη διάκριση μεταξύ πατριωτισμού, που είναι η αγάπη προς το έθνος, και εθνικισμού, ο οποίος γεννήθηκε κυρίως στον 19ο και 20ό αιώνα από τους Δυτικούς για να συγκροτήσουν έθνη ή να επεκταθούν, συχνά εξαλείφοντας άλλες εθνότητες. Σήμερα, η κυρίαρχη ιδεολογία συγχέει σκοπίμως τον πατριωτισμό με τον εθνικισμό, χαρακτηρίζοντας ως «εθνικιστές» εκείνους που διεκδικούν την ελευθερία τους.

Η Στρατηγική Ανάλυση του Καποδίστρια για τη Δύση και την Ανατολή

Ο Καποδίστριας προέβη σε μοναδικής αξίας αναλύσεις για τα πράγματα της εποχής του.

• Εναντίον της Απολυταρχίας: Διακήρυξε την έννοια του έθνους και την αρχή των εθνοτήτων στα διεθνή συνέδρια, συντασσόμενος εναντίον της απολυταρχίας, την οποία έβλεπε να καταδυναστεύει τους λαούς και προανήγγειλε το τέλος της.
• Η Ρωσία ως Παράδειγμα: Προσέγγισε τη Ρωσία με μοναδικό τρόπο, περιγράφοντάς την ως μια «τραγική πραγματικότητα» όπου «τους ανθρώπους τους πουλάνε στα παζάρια όπως εμείς πουλάμε τα άλογα» και η δικαιοσύνη είναι σε άθλια κατάσταση. Ο Καποδίστριας προειδοποίησε ότι αν οι Έλληνες απελευθερωθούν από τους Ρώσους, θα γίνουν «ιδεολογικά ρωσογρεκοί» και δεν θα τους επιτραπεί να αποκτήσουν την εδαφική αυτοτέλεια που τους αξίζει ως έθνος.
• Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: Ερμήνευσε την κρίση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως «μη ανατάξιμη» όχι λόγω υστέρησης έναντι άλλων ευρωπαϊκών απολυταρχιών, αλλά λόγω της ιδιότητάς της ως «ασιατικής δεσποτείας». Αυτή η δεσποτεία, σε συνδυασμό με την κατοχή, καθιστούσε αδύνατη την υιοθέτηση του δυτικού μοντέλου (όπως στη Γαλλία) και απαιτούσε την ανατροπή της.

Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα και η Ιστορική Συνέχεια

Ο Καποδίστριας αντιλαμβανόταν τον ελληνικό κόσμο ως ένα «διαρκές έθνος», μια «κοινωνία εν ελευθερία» με διακριτούς θεσμούς και πολιτισμικά χαρακτηριστικά.

• Πόλεις-Κράτη και Κοινότητες: Η ταυτότητα του ελληνικού κόσμου υπηρετήθηκε μέσω της πληθώρας των πόλεων-κρατών, που εξελίχθηκαν σε «κοινότητες» κατά την Τουρκοκρατία. Αυτές οι κοινότητες ήταν, στην ουσία, η συνέχεια των πόλεων-κρατών, μέσα σε ένα ευρύτερο «κράτος της Κοσμόπολης» (Βυζαντίου), όπου η κεντρική εξουσία είχε «μόνον έννομον επιστασίαν επί του κράτους», με την εξουσία του βασιλιά να σταματά στα τείχη των πόλεων.
• Η Έννοια του Γένους/Έθνους στον Βυζαντινό Κόσμο: Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, ένας εκλεγμένος βασιλιάς του Βυζαντίου, έδωσε μια έννοια του «Γένους» (που ο Κοντογιώργης το χαρακτηρίζει «έθνος-κοσμοσύστημα» και όχι «έθνος-κράτος»), η οποία είναι πιο σύγχρονη από τις σύγχρονες ερμηνείες: «πολιτισμική ενότητα που δημιουργεί την ανάγκη της πολιτικής μας σύνταξης σε κράτος». Αυτή η αίσθηση ταυτότητας δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει στον ελληνικό κόσμο.

Η Σκόπιμη Απόκρυψη και η Δυτική «Απάτη»

Για δύο αιώνες, το βιβλίο του Καποδίστρια και του Νερουλού αγνοήθηκε σκόπιμα από τους «Μαυροκορδατικούς» και «Κοραϊστές» που κυριάρχησαν στο ελληνικό κράτος. Ο Καποδίστριας χρησιμοποίησε τον Νερουλό ως όχημα, καθώς το έργο ήταν ουσιαστικά δικό του, εκθέτοντας τις δικές του απόψεις σε αντίθεση με τις κοραϊστικές.

• Η Μεγάλη Απάτη του Διαφωτισμού: Ο Κοντογιώργης επισημαίνει τη «μεγάλη απάτη του Διαφωτισμού»:
  1. Αλλοίωση Εννοιών: Πήραν τις έννοιες της κλασικής εποχής (δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη), τους αφαίρεσαν το ελληνικό περιεχόμενο και όρισαν τη δημοκρατία ως «εκλόγιμη μοναρχία» ή «αντιπροσώπευση», ενώ αυτές είναι διαμετρικά αντίθετα πολιτικά συστήματα.
  2. Ακύρωση Ελληνικής Συνέχειας: Ακύρωσαν την ελληνική συνέχεια εξοβελίζοντας το Βυζάντιο, προκειμένου να τεκμηριώσουν την υποτιθέμενη ανωτερότητα του δικού τους πολιτικού συστήματος. Δημιούργησαν ένα αφήγημα «αρχαιότητα - Μεσαίωνας - νεωτερικότητα», παρεμβάλλοντας το «σκοτάδι της φεουδαρχίας» μεταξύ των ελεύθερων αρχαίων και των ελεύθερων σύγχρονων Ελλήνων. Στην πραγματικότητα, η Δύση έμαθε για την ελευθερία, τα κοινά (βλ. Γαλλική Επανάσταση ως επανάσταση των κοινοτήτων) και την οικονομία από το Βυζάντιο.

Η Λεηλασία του Σύγχρονου Ελληνισμού και ο Δρόμος προς τα Εμπρός

Το σημερινό πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα είναι ένα «εμφύτευμα» του δυτικού κράτους, το οποίο, ενώ στη Δύση αποτέλεσε πρόοδο από τη φεουδαρχία, για τον ελληνικό κόσμο υπήρξε «ολοκληρωτική οπισθοδρόμηση μιας ολόκληρης κοσμοσυστημικής βιολογίας».

• Η Ρήξη Κοινωνίας-Κράτους: Ο Έλληνας δεν εναρμονίζεται με το κράτος όπως ο Δυτικός, διότι «η αλήθεια του κράτους είναι το ψέμα για την κοινωνία». Το πολιτικό κόμμα έχει μεταβληθεί από διαμεσολαβητής σε σύστημα που ιδιοποιείται τον δημόσιο χώρο, και η πελατειακή σχέση έχει γίνει κανόνας. Αυτό είναι αποτέλεσμα του ότι στην Τουρκοκρατία, ο Έλληνας έλυνε τα προβλήματά του στον «δήμο του κοινού του», αλλά αυτή η αρμοδιότητα χάθηκε με την εγκαθίδρυση του κράτους από τους Βαυαρούς.
• Υποτέλεια και Αυτομίσος: Ηγέτες στην Ελλάδα «απεχθάνονται έως και μισούν ότι είναι ελληνικό», λειτουργώντας με το «σύνδρομο της Στοκχόλμης» και λατρεύοντας τον «βιαστή» τους, δηλαδή τις δυνάμεις που ηγεμονεύουν στον κόσμο. Αυτό το κράτος χρησιμοποιείται για να νομιμοποιήσει την υποτέλεια, κάτι που απαιτεί το μίσος προς την ελληνική γενιά.
• Η Ανάγκη για Αφύπνιση: Ο Όθωνας και οι Βαυαροί κατάργησαν τη δημοκρατία, απαγορεύοντας τις συνελεύσεις και θεωρώντας τον λαό «ιδιοτελή» και «αμαθή». Αντίθετα, ο Καποδίστριας απαντούσε στους «συνταγματικούς» που ζητούσαν την κατάργηση της καθολικής ψήφου, ότι «δεν διανοούμαι να διαπράξω ένα τέτοιο έγκλημα», διότι η ψήφος είναι «ιδιώνυμο του χαρακτήρα του Έλληνα ιστορικού, δηλαδή του έθνους».

Η Ελλάδα, έχοντας λεηλατηθεί και παραδοθεί στους δανειστές, βρίσκεται σε μια κατάσταση που «θα πρέπει να επισπεύσει το τέλος της με την ευθανασία για λόγους αξιοπρέπειας» εάν συνεχίσει έτσι. Ωστόσο, υπάρχει αισιοδοξία, καθώς μια νέα «εθνική ενσυναίσθηση» σφυρηλατείται, επαναφέροντας στον δημόσιο διάλογο ζητήματα που έλειπαν για δεκαετίες.

Το Μέλλον ως Πρόοδος: Ο Κοντογιώργης καταλήγει ότι «πρόοδος είναι ότι υπόσχεται για το μέλλον ο ελληνικός κόσμος», ενώ «οπισθοδρόμηση είναι η εμμονή στο παρελθόν της δύσεως και της ανατολής». Για να σωθεί η Ελλάδα, πρέπει να μεταφερθούμε από την εκλόγιμη μοναρχία στην αντιπροσώπευση κατ' ελάχιστον και στη δημοκρατία. Αυτή η «συνάντηση της κοινωνίας με την πολιτική» είναι που θα μας σώσει.