Η Google ως παγκόσμιος κριτής: Πού σταματά η τεχνολογία και πού αρχίζει η εξουσία;

Του Tigris Tigropoulos

Η σιωπή δεν είναι πάντα ουδέτερη. Ιδίως όταν προέρχεται από αλγόριθμους.

Η Google, η κάποτε ταπεινή μηχανή αναζήτησης των φοιτητών του Στάνφορντ, σήμερα μοιάζει περισσότερο με παγκόσμιο πρύτανη της πληροφορίας και αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, με αυτοδιορισμένο κριτή του τι επιτρέπεται να λέγεται, να διαφημίζεται και να εμφανίζεται μπροστά στα μάτια μας. Το ερώτημα δεν είναι αν έχει εξουσία. Το ερώτημα είναι σε ποιον λογοδοτεί.

Η αυταπάτη της "ουδετερότητας"

«Don’t be evil», έλεγε κάποτε το σύνθημα της Google. Σήμερα, ακόμα και αυτό αφαιρέθηκε από τον επίσημο κώδικα δεοντολογίας της. Ίσως γιατί σε έναν κόσμο όπου τα πάντα αξιολογούνται με διαφημιστικά metrics, ο ορισμός του "κακού" εξαρτάται από τον πελάτη – ή, καλύτερα, από τον αγοραστή των keywords.

Η Google ελέγχει σήμερα:

• το τι βρίσκουμε όταν ψάχνουμε κάτι (μέσω των αλγορίθμων κατάταξης),

• το τι λέμε και ποιος το βλέπει (μέσω YouTube και των community guidelines),

• και, κυρίως, το ποιος πληρώνεται ή τιμωρείται (μέσω της πολιτικής έγκρισης διαφημίσεων στο Google Ads και AdSense).

Η τεχνολογία, λένε, είναι "ουδέτερη". Μα όταν αποφασίζει ότι δεν μπορείς να προβάλεις πολιτική άποψη γιατί «παραβιάζει την πολιτική πλατφόρμας», τότε δεν μιλάμε για τεχνολογία. Μιλάμε για επιλογή εξουσίας.

Από το φίλτρο στη φίμωση

Ας πάρουμε μερικά παραδείγματα. Σε πρόσφατη δημοσίευση ιστοσελίδας στην Ελλάδα, ένα άρθρο που σχολίαζε πολιτικές διασυνδέσεις κρατικής χρηματοδότησης με εταιρείες δημοσκοπήσεων απορρίφθηκε για διαφήμιση από το Google Ads λόγω «ευαίσθητου περιεχομένου». Το άρθρο περιείχε μόνο δημόσια έγγραφα, αποφάσεις ΔΙΑΥΓΕΙΑ και ερωτήσεις στη Βουλή.

Αν όμως το άρθρο είχε τίτλο «10 τρόποι να χάσετε κιλά με πίτουρο βρώμης» ή «Ανάλυση της δημοφιλίας της κυβέρνησης με βάση τη Google Trends», πιθανώς να είχε εγκριθεί με συνοπτικές διαδικασίες. Όχι γιατί είναι αληθινότερο ή ασφαλέστερο. Αλλά γιατί δεν ενοχλεί.

Σε έρευνα του Wall Street Journal (2019), αποκαλύφθηκε ότι η Google είχε αλλοιώσει τις προτεινόμενες αναζητήσεις της («autocomplete») για να απομακρύνει αρνητικές αναφορές για πολιτικούς υποψηφίους και για την ίδια την εταιρεία. Το 2020, ο διευθύνων σύμβουλος της Alphabet (Sundar Pichai) απολογήθηκε ενώπιον της αμερικανικής Γερουσίας για πιθανή πολιτική μεροληψία.

Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε ανακοινώσεις του 2023 και 2024, έχει επιβάλει κυρώσεις κατά της Google για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά διαφημίσεων (πηγή: Reuters, 2023). Αλλά η τιμωρία, ακόμη και σε δισεκατομμύρια ευρώ, ωχριά μπροστά στην πραγματική εξουσία: ποιος φαίνεται και ποιος θάβεται στα αποτελέσματα.

Το αλγοριθμικό χαλί κάτω από το τραπέζι

Η Google λέει ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από «αλγόριθμους». Μα τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Κάθε μέρα, εκατομμύρια ιστοσελίδες αξιολογούνται αυτόματα. Αν η δική σου σελίδα περιέχει λέξεις που "μυρίζουν" πολιτικό σχόλιο, κοινωνική κριτική ή... συνωμοσιολογία, υπάρχει κίνδυνος να τιμωρηθεί. Το κακό; Ότι η τιμωρία δεν εξηγείται πάντα.

Οι πολιτικές τους παραμένουν εσκεμμένα ασαφείς. Μπορεί να απορριφθεί διαφήμιση για «μη έγκυρη εμπειρία χρήστη», για «μη επαληθεύσιμες πληροφορίες», για «ευαίσθητο περιεχόμενο», χωρίς να σου πουν πού ακριβώς είναι το πρόβλημα. Είσαι ένοχος από default. Αν θέλεις έφεση, πάρε έναν αριθμό και περίμενε. Συνήθως δεν απαντούν. Γιατί να το κάνουν; Δεν είναι υποχρεωμένοι.

Από τεχνολογική πλατφόρμα σε επιτροπή αλήθειας

Το βασικό ερώτημα είναι: Μπορεί μια ιδιωτική εταιρεία να επιβάλλει τους δικούς της κανόνες στον δημόσιο διάλογο; Η Google, το YouTube, το Facebook (Meta), και το X (Twitter) λειτουργούν σήμερα ως ιδιωτικοποιημένες δημόσιες πλατείες.

Και εδώ υπάρχει η ειρωνεία: όσο πιο "ελεύθερη" γίνεται η τεχνολογία, τόσο λιγότερο ελεύθερη γίνεται η έκφραση.

Αν κάποτε η εξουσία φοβόταν την τεχνολογία ως μέσο απελευθέρωσης της πληροφορίας (σκεφτείτε την Άνοιξη των Wikileaks), σήμερα τη χρησιμοποιεί ως φίλτρο. Και οι ίδιοι οι πολίτες, σαν άλλοι Παπαδιαμάντηδες του 21ου αιώνα, λογοκρίνουν μόνοι τους τον εαυτό τους για να μην ενοχλήσουν τον μεγάλο αλγόριθμο.

Το δίλημμα: Ρύθμιση ή ελευθερία;

Είναι αφελές να ζητάμε να μην έχει εξουσία η Google. Το θέμα είναι πώς ελέγχεται αυτή η εξουσία.

Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Αν το κράτος παρέμβει, κινδυνεύουμε να έχουμε κρατική λογοκρισία. Αν δεν παρέμβει, η Google γίνεται κράτος μόνη τη, με υπουργεία SEO, αστυνομία όρων χρήσης και δικαστές «πολιτικής περιεχομένου».

 Ο Μεγάλος Αδερφός φοράει γυαλιά ηλίου Google Glass

Η Google δεν είναι πια απλώς ένας ιστότοπος. Είναι η πύλη πρόσβασης στο τι θεωρείται σημαντικό, αποδεκτό, διαφημιστικό και "καθαρό". Δεν χρειάζεται να απαγορεύσει κάτι για να το εξαφανίσει. Αρκεί να το κατατάξει στη σελίδα 12 των αποτελεσμάτων.

Και εμείς, σαν υπάκουοι χρήστες, πατάμε «Αποδέχομαι», χαμογελάμε στο Gmail μας, πληρώνουμε λέξεις κλειδιά και συνεχίζουμε να ψάχνουμε απαντήσεις μέσα από ερωτήσεις που επιτρέπεται να τεθούν.

Πηγές και ενδεικτικά περιστατικά:

• Wall Street Journal, “How Google Interferes With Its Search Algorithms and Changes Your Results”, 2019.

• Reuters, “EU hits Google with antitrust fines over ad tech abuse”, 2023.

• NY Times, “YouTube’s Policy Enforcement Is Often Inconsistent, Creators Say”, 2021.

• The Markup, “Google’s Monopoly in Search and Ads”, 2022.

Αλλά μην ανησυχείτε. Αν διαβάσατε μέχρι εδώ, μάλλον θα μας ρίξουν το σειρά προτεραιότητας εμφάνισης του ιστολογίου.