Αναδρομή στην Ελληνική κρίση χρέους και τα μνημόνια, πέραν από κομματικές σκοπιμότητες. Για να μην ξεχνάμε.

Αυτή η αναφορά βασίζεται σε μια σειρά βίντεο του καναλιού Greekonomics, τα οποία προσεγγίζουν το ελληνικό ζήτημα αποκλειστικά από οικονομική σκοπιά, βασιζόμενα σε επίσημα στοιχεία, καταγεγραμμένες δηλώσεις και επιστημονικές δημοσιεύσεις. Το κανάλι έχει ως αρχή να παρουσιάζει τα δεδομένα ώστε οι θεατές να μπορούν να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα.

1. Τα Αίτια της Ελληνικής Κρίσης

Η ελληνική κρίση ήταν πρωτίστως μια κρίση δημοσίου χρέους, προερχόμενη από τη διαρκή ανάγκη της ελληνικής κυβέρνησης να δανείζεται για να καλύπτει τις ανάγκες του προϋπολογισμού, μέχρι που σταμάτησε να βρίσκει δανειστές.

• Ιστορικό Πλαίσιο (1960-2009):

  • Για μισό αιώνα πριν την κρίση, οι δαπάνες του ελληνικού κράτους υπερέβαιναν σταθερά τα έσοδα.
  • Ακόμη και όταν το πρωτογενές έλλειμμα (χωρίς δαπάνες εξυπηρέτησης χρέους) ήταν ενίοτε θετικό, αυτό δεν ήταν πλήρως αληθές.
  • Δημιουργία Χρέους: Τα ελλείμματα καλύπτονταν με έκδοση ομολόγων, αυξάνοντας το δημόσιο χρέος.
  • Δεκαετίες '60 και '70: Αν και δημιουργούνταν χρέος, παρέμενε σε χαμηλά επίπεδα λόγω μικρών ελλειμμάτων και ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης.
  • Αρχές '80: Τα πρωτογενή ελλείμματα μεγάλωναν, αλλά το χρέος παρέμενε χαμηλά (20-22% του ΑΕΠ) μέσω μαγείας από την Τράπεζα της Ελλάδος – δηλαδή με φρέσκο τυπωμένο χρήμα, που προκαλούσε πληθωρισμό. Έτσι, το κράτος απορροφούσε αγοραστική δύναμη από τους πολίτες για να αποπληρώνει χρέος.
  • Δεκαετία '80: Τα ελλείμματα εκτοξεύτηκαν, ο πληθωρισμός δεν επαρκούσε για να συγκρατήσει το χρέος, το οποίο έφτασε το 60% του ΑΕΠ. Εμφανίστηκε μια τάση τα ελλείμματα να αυξάνονται πριν τις εκλογές και να μαζεύονται κάπως μετά.
  • 1990-1995: Πρώτη προσπάθεια δημοσιονομικής εξυγίανσης με λιτότητα και αποκρατικοποιήσεις, που προκάλεσε πρωτοφανή κοινωνικό ξεσηκωμό και εκλογική φθορά. Το χρέος τελικά αυξήθηκε, εν μέρει λόγω της επιστροφής χρεών ιδιωτικοποιημένων εταιρειών στο Δημόσιο και της προτεραιότητας στον έλεγχο του πληθωρισμού.
  • 1996-2005: Η δημοσιονομική εικόνα φαινομενικά βελτιώθηκε, με πλεονάσματα και χαμηλό πληθωρισμό. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η χώρα ξόδευε ανεξέλεγκτα, η φοροδιαφυγή ήταν rampant, και δεν υπήρχε διαμαρτυρία για λιτότητα.
  • Το Παράδοξο Εξηγείται:
    • Δημιουργική Λογιστική: Ένα σημαντικό μέρος του χρέους κρύφτηκε με τη βοήθεια μεγάλης ξένης τράπεζας, μετατρέποντάς το σε παράγωγα συμβόλαια (swaps) που δεν προσμετρούνταν τότε στο χρέος. Αυτό ήταν ένα πολύπλοκο τρικ για να μην θορυβηθούν οι εταίροι.
    • Φούσκωμα του ΑΕΠ: Το Υπουργείο Οικονομίας άρχισε να συμπεριλαμβάνει στο ΑΕΠ αγαθά και υπηρεσίες που προηγουμένως δεν περιλαμβάνονταν (π.χ. πορνεία), με μοναδικό σκοπό το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ να εμφανίζεται μικρότερο.

• Προσεγγίζοντας την Κρίση (2008-2009): Μέχρι το 2008, η γενική εντύπωση ήταν ότι η Ελλάδα είχε «στρώσει» την οικονομία της με την είσοδο στην ευρωζώνη και δεν είχε να φοβηθεί τίποτα από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Ωστόσο, το ελληνικό χρέος έφτασε το 110% του ΑΕΠ στα τέλη του καλοκαιριού του 2008, και οι αγορές δεν ήταν πλέον πρόθυμες να δανείζουν σε όποιον παρουσίαζε ακόμη και μέτριο πιστωτικό ρίσκο.

• Η Βαθύτερη Αιτία: Η ελληνική κρίση δεν ήταν αποτέλεσμα μιας μόνο αβλεψίας, αλλά μιας πορείας 50 ετών που οδηγούσε σε προδιαγεγραμμένη χρεοκοπία. Το πρόβλημα δεν ήταν η δημιουργία ελλειμμάτων αυτή καθαυτή (που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν παραγωγικές επενδύσεις), αλλά το ότι τα ελλείμματα χρηματοδοτούσαν ρουσφέτια, «μπουζούκια», «υποβρύχια που γέρνουν» και έργα βιτρίνας, διογκώνοντας το χρέος. Σε αντίθεση με τις περισσότερες συστημικές κρίσεις, η ελληνική κρίση ήταν διαφορετική: η χώρα ακολούθησε ένα μη βιώσιμο οικονομικό μοντέλο, όπου το κράτος επιβίωνε με δανεικά και μεγάλο μέρος του ιδιωτικού τομέα ζούσε από το κράτος. Αυτό το μοντέλο είχε εντυπωθεί στο DNA της χώρας, με τις εκλογικές αναμετρήσεις να μετατρέπονται σε «δημοπρασίες ρουσφετιών».

2. Το Πρώτο Μνημόνιο 

Το πρώτο μνημόνιο, που υπογράφηκε το 2010 από την ΕΕ και το ΔΝΤ, παρουσιάστηκε ως πρόγραμμα διάσωσης, αλλά στα δύο χρόνια εφαρμογής του επιδείνωσε το ελληνικό χρέος, οδήγησε την οικονομία σε πρωτοφανή ύφεση, προκάλεσε φτώχεια, ανεργία και έφερε πολιτική και κοινωνική παρακμή.

• Η Βιωσιμότητα του Χρέους: Η βιωσιμότητα του χρέους δεν είναι αντικειμενική, αλλά εξαρτάται από τις συγκυρίες και το κλίμα των αγορών. Στα τέλη του 2009, το ελληνικό χρέος έφτασε το 115% του ΑΕΠ, με επιτόκια δανεισμού «τοκογλυφικά», καθιστώντας βέβαιη την αδυναμία της χώρας να εξοφλήσει τις επόμενες δόσεις – δηλαδή, την χρεοκοπία.

• Επιλογές Αντιμετώπισης: Όταν ένα κράτος φτάνει σε επικείμενη χρεοκοπία, υπάρχουν δύο δρόμοι:

  1. Χρεοκοπία (default): Να «κλείσει το μαγαζί» και να κανονιστεί η αποπληρωμή στα δικαστήρια.
  2. Συμφωνημένο Πρόγραμμα Αποπληρωμής: Δανειζόμενος και δανειστές συμφωνούν ένα εξυπηρετήσιμο πρόγραμμα αποπληρωμής, συχνά με εποπτεία από τους δανειστές. Η Ελλάδα επέλεξε τον δεύτερο δρόμο, ζητώντας επίσημα τη συνδρομή των Ευρωπαίων εταίρων και του ΔΝΤ τον Απρίλιο του 2010.

• Βασικές Προβλέψεις του Πρώτου Μνημονίου:

  • Καμία δανειακή διευκόλυνση ή κούρεμα χρέους: Το πρόγραμμα δεν προέβλεπε κανένα κούρεμα χρέους, παρά μόνο μια μικρή παράταση στις πληρωμές.
  • Συνολική Δανειοδότηση: 110 δισ. ευρώ (80 δισ. από την ΕΕ, 30 δισ. από το ΔΝΤ).
  • Μέτρα: Περιλάμβανε απαραίτητα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης (έλεγχος δαπανών, πάταξη φοροδιαφυγής, εκλογίκευση ασφαλιστικού, άρση εμποδίων σε επαγγέλματα, απελευθέρωση μονοπωλίων).
  • «Εσωτερική Υποτίμηση»: Επιπλέον, προβλεπόταν «δημοσιονομική προσαρμογή» ή εσωτερική υποτίμηση, δηλαδή μείωση μισθών και συντάξεων, περιορισμός εργασιακών δικαιωμάτων, αύξηση φορολογίας και κατάργηση κοινωνικών δαπανών.

• Επίσημοι Στόχοι έναντι Πραγματικότητας:

  • Στόχος: Το χρέος (115% το 2010) θα αυξανόταν στο 149% του ΑΕΠ μέχρι το 2013 λόγω ύφεσης, και στη συνέχεια θα μειωνόταν στο 120% του ΑΕΠ μέχρι το 2020 με πρωτογενή πλεονάσματα 6%. Αυτός ο στόχος του 120% ήταν αστεία μη ρεαλιστικός και τέθηκε μόνο για να μπορέσει το ΔΝΤ να συμμετάσχει στο πρόγραμμα, καθώς ο κανονισμός του απαιτούσε στόχο βιώσιμου χρέους.
  • Πραγματικό Αποτέλεσμα: Το χρέος έφτασε το 178% το 2013 και το 181% το 2020 (μετά από δύο ακόμη μνημόνια), παρά τα αξιόλογα πλεονάσματα. Το πραγματικό χρέος το 2010 ήταν 127%, όχι 115%.

• Επίδραση στη Σύσταση του Χρέους (2010-2011):

  • Το πρόγραμμα ξεκίνησε με χρέος 311 δισ. ευρώ και τελείωσε με 356 δισ. ευρώ, αυξημένο κατά 45 δισ. ευρώ.
  • Ξένες τράπεζες και ιδιωτικοί επενδυτικοί οργανισμοί ξεφόρτωσαν 74 δισ. ευρώ ελληνικών ομολόγων.
  • Οι εγχώριες τράπεζες φορτώθηκαν επιπλέον 10 δισ. ευρώ.
  • Οι θεσμοί (τρόικα/δανειστές) ανέλαβαν 114 δισ. ευρώ ελληνικού χρέους.
  • Πραγματική Χρήση των Δανείων: Από τα 114 δισ. που ανέλαβαν οι θεσμοί, 74 δισ. ευρώ χρησιμοποιήθηκαν για να ξελαφρώσουν ξένους επενδυτές και τράπεζες (κυρίως γαλλικές και γερμανικές). Μόνο περίπου 2 δισ. ευρώ ανά έτος μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τρέχουσες ανάγκες της χώρας άσχετες με το χρέος.

• Ο Πραγματικός Στόχος του Πρώτου Μνημονίου: Ο σκοπός του προγράμματος ποτέ δεν ήταν να μειωθεί το ελληνικό χρέος, αλλά να μειωθεί η έκθεση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος σε αυτό το χρέος. Με την Ελλάδα να ακολουθεί το πρόγραμμα, δεν υπήρχε τυπικά κίνδυνος χρεοκοπίας, δίνοντας χρόνο στις ευρωπαϊκές τράπεζες να εκμηδενίσουν την έκθεσή τους. Αυτός ο στόχος ήταν επισήμως καταγεγραμμένος. Από αυτή την άποψη, οι σχεδιαστές πέτυχαν το στόχο τους («αποστολή εξετελέσθη»).

• Για την Ελλάδα: Το μόνο θετικό για την Ελλάδα ήταν ότι άρχισε να ξεπερνά την ψευδαίσθηση πενήντα ετών πως μπορεί να ευημερεί επ’ αόριστο με δανεικά. Για τους Έλληνες, το μνημόνιο ήταν απλώς μια αλλαγή στο σε ποιον χρωστούσαν το ίδιο τερατώδες ποσό.

3. Το Δεύτερο Μνημόνιο και το PSI 

Στα τέλη του 2011, η ελληνική οικονομία βρισκόταν ξανά πρακτικά πτωχευμένη. Το δεύτερο μνημόνιο, που υπογράφηκε το 2012, είχε στο επίκεντρό του το PSI (Private Sector Involvement – συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα), ένα τεχνικό κούρεμα χρέους.

• Το Δόγμα Deauville (τέλη 2010): Η πολιτική ηγεσία του ευρωπαϊκού πυρήνα ανησυχούσε ότι η ελληνική χρεοκοπία θα δημιουργούσε τεράστια αναταραχή στις παγκόσμιες αγορές, επηρεάζοντας και άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Στη σύνοδο του Deauville, η Γαλλία και η Γερμανία συμφώνησαν ότι στο εξής όσοι επενδύουν σε κρατικό χρέος προβληματικών οικονομιών θα φέρουν το ρίσκο των επιλογών τους, ανοίγοντας το δρόμο για κούρεμα του ελληνικού χρέους.

• Εξαίρεση του Χρέους των Θεσμών:

  • Μέχρι το καλοκαίρι του 2012, σχεδόν το 45% του ελληνικού χρέους είχε περάσει στα χέρια των θεσμών.
  • Παρά την ανάγκη για κούρεμα, το μερίδιο των θεσμών δεν συμπεριλήφθηκε σε αυτό. Ο λόγος ήταν νομικός: η Συνθήκη του Μάαστριχτ απαγόρευε τη μεταφορά οικονομικού βάρους από ένα μέλος σε άλλα. Ένα κούρεμα από τους θεσμούς θα σήμαινε απώλεια κεφαλαίων από άλλα μέλη προς όφελος της Ελλάδας.
  • Αυτό αναδεικνύει την προβληματική ευρωπαϊκή προσέγγιση: ενώ γνώριζαν ότι το χρέος των θεσμών δεν μπορούσε να κουρευτεί, το ανέλαβαν πρώτοι το 2010.

• Πώς Λειτούργησε το PSI:

  • Το 2012, κυκλοφορούσαν περίπου 200 δισ. ευρώ χρέους σε ομόλογα που ανήκαν σε ιδιώτες.
  • Το PSI καλούσε τους ιδιώτες κατόχους ομολόγων να τα παραδώσουν και να λάβουν το 15% της ονομαστικής τους αξίας σε βραχυχρόνια γραμμάτια και το 31,5% σε νέα ελληνικά ομόλογα που δεν θα υπάγονταν στο ελληνικό δίκαιο.
  • Ουσιαστικά, το χρέος των ιδιωτών κουρευόταν κατά 53,5%.
  • Οι ομολογιούχοι αποδέχτηκαν λόγω του επικρατούντος σεναρίου πλήρους απώλειας σε περίπτωση χρεοκοπίας και επειδή η πλειοψηφία των θεσμικών επενδυτών (τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία), που δέχονταν ισχυρή πολιτική επιρροή, συναινούσε, δεσμεύοντας όλους τους υπόλοιπους.

• Επιδράσεις του PSI:

  • Ελληνικές Τράπεζες: Υπέστησαν απώλειες και χρειάστηκε ανακεφαλαιοποίηση περίπου 37 δισ. ευρώ (18 δισ. λόγω PSI, 19 δισ. λόγω άλλων ζημιών). Το τραπεζικό σύστημα έπρεπε να ανακεφαλαιοποιηθεί ανεξαρτήτως.
  • Ασφαλιστικά Ταμεία: Έχασαν περίπου 14 δισ. ευρώ από το PSI. Αυτό το ποσό μεταφέρθηκε λογιστικά στο ελληνικό κράτος, το οποίο συντηρεί τα ταμεία. Το ζήτημα ήταν «ουδέτερο λογιστικό» και όχι πραγματική απώλεια για το ευρύτερο δημόσιο, ούτε ελάφρυνση χρέους.

• Καθαρό Οικονομικό Όφελος του PSI:

  • Το PSI απομείωσε το χρέος προς ιδιώτες κατά 106 δισ. ευρώ.
  • Όμως, 37 δισ. επέστρεψαν στις τράπεζες και 14 δισ. αναδανείστηκαν άμεσα από τους θεσμούς.
  • Το ελληνικό χρέος μειώθηκε από 356 δισ. σε 305 δισ., δηλαδή κατά 51 δισ. ευρώ.
  • Αφαιρώντας τα 14 δισ. του «χρέους προς τον εαυτό του» (προς ταμεία), το καθαρό οικονομικό όφελος για την Ελλάδα ήταν 37 δισ. ευρώ, που αναλογούσε σε συνολικό κούρεμα 10,4%. Αυτό το ποσοστό θεωρήθηκε ότι δεν έκανε μεγάλη διαφορά.

• Πρόγραμμα Επαναγοράς Ομολόγων (μετά το PSI):

  • Μετά το PSI, η Ελλάδα επιχείρησε να επαναγοράσει φθηνά ομόλογα, καθώς το ΔΝΤ θεωρούσε το PSI ανεπαρκές.
  • Ωστόσο, η αστοχία των θεσμών να ανακοινώσουν την επαναγορά ξαφνικά (και όχι να τη συζητούν για εβδομάδες) επέτρεψε στους κερδοσκόπους να ανεβάσουν τις τιμές, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να χάσει 2,1 δισ. ευρώ μέσα σε λίγες ημέρες.

• Μείωση Επιτοκίων: Ένα σημαντικό όφελος από το δεύτερο μνημόνιο ήταν η συμφωνία στα τέλη του 2012 για χαμηλότερα επιτόκια στο χρέος, μειώνοντας τις πληρωμές τόκων. Ωστόσο, η Ελλάδα βρέθηκε με ένα εμπροσθοβαρές πρόγραμμα αποπληρωμής του χρέους, με τις μεγαλύτερες και κοντινότερες δόσεις να οφείλονται στους ίδιους τους θεσμούς.

• Λογική των Θεσμών: Οι θεσμοί επέλεξαν να κρατήσουν την Ελλάδα σε «μηχανική υποστήριξη» για να διασφαλίσουν την ολοκλήρωση της δημοσιονομικής προσαρμογής, καθώς πίστευαν ότι διαφορετικά οι μεταρρυθμίσεις θα παγώσουν. Αυτή η προσέγγιση καλλιέργησε στην παγκόσμια κοινή γνώμη το κλίμα ότι η Ελλάδα δεν συνεργαζόταν, ώστε τυχόν προβλήματα να χρεώνονται στην Ελλάδα και όχι στο προβληματικό ευρωσύστημα.

• Αποτυχία του PSI: Παρόλο που ο πυρήνας της Ευρωζώνης το βάφτισε επιτυχία, τα οικονομικά δεδομένα το διαψεύδουν. Το ελληνικό χρέος συνέχισε να αυξάνεται (σε απόλυτο ποσό και ως ποσοστό του ΑΕΠ) ακόμη και μετά την εξάλειψη των πρωτογενών ελλειμμάτων, λόγω του ανεπαρκούς κουρέματος και των ασφυκτικών, άμεσων δόσεων που δεν άφηναν πόρους για ανάπτυξη.

4. Ήταν τα Μνημόνια Σωστή Λύση;

Από οικονομικής πλευράς, το ελληνικό ζήτημα είχε πάρει έναν μη αναστρέψιμο δρόμο από τα τέλη του 2012. Η βιβλιογραφία δεν αναγνωρίζει ούτε μία επιστημονική δημοσίευση που να μην αναγνωρίζει τον οικονομικό ανορθολογισμό των μνημονίων. Από το 2013, εμφανίστηκαν σοβαρές και δικαιολογημένες επιφυλάξεις για την ορθότητα και την προαίρεση των προγραμμάτων.

• Κριτική στα Μνημόνια:

  • Το γεγονός ότι η 27η πλουσιότερη χώρα του πλανήτη (τότε) μπήκε σε ύφεση που κράτησε πάνω από μια δεκαετία, συρρίκνωσε το ΑΕΠ κατά ένα τρίτο και έφτασε την ανεργία στο 27%, δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένη διάσωση ούτε να οφείλεται μόνο σε λάθη της ίδιας της χώρας. Το να κατηγορούνται οι Έλληνες για την απέχθειά τους στην οικονομική πειθαρχία είναι απλοϊκό.
  • Νομπελίστες οικονομολόγοι όπως οι Paul Krugman, Joseph Stiglitz και Thomas Piketty αρθρογραφούσαν ανοιχτά ότι το τρίπτυχο «λιτότητα, λιτότητα, λιτότητα» όχι μόνο δεν οδηγεί πουθενά αλλά είναι και οικονομικά παράλογο.
  • Η υποστήριξη προς την πρακτική των θεσμών βασιζόταν εξ ολοκλήρου σε πολιτικά επιχειρήματα (π.χ. από τον Wolfgang Schäuble), με σκοπό να σταλεί ένα μήνυμα ότι οι χώρες μέλη που παρεκκλίνουν θα υφίστανται πλήρως τις συνέπειες. Η πολιτική λύση υπερίσχυσε της οικονομικής λογικής, οδηγώντας σε εκτροχιασμό των προγραμμάτων, αύξηση του χρέους και διάδοση των οικονομικών προβλημάτων σε άλλες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, γεννώντας ευρωσκεπτικισμό.

• Ο Ενδεδειγμένος Τρόπος Αντιμετώπισης Κρίσης Χρέους (Διεθνής Εμπειρία):

  • Πρώτο βήμα: Κούρεμα του χρέους σε ένα ποσοστό που η χώρα μπορεί να εξυπηρετήσει. Αν δεν γίνει επαρκώς, το πρόβλημα εντείνεται.
  • Δεύτερο βήμα: Αφού το χρέος κουρευτεί, οι θεσμοί αναλαμβάνουν το υπόλοιπο με ένα αντι-υφεσιακό σχέδιο. Αυτό το σχέδιο θα εφαρμοζόταν μόνο αν η οικονομία ακολουθούσε ένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για να σταματήσει να γεννά νέα ελλείμματα.
  • Αυτή η προσέγγιση είναι ασύγκριτα πιο λογική: ρύθμιση του χρέους πρώτα, και μετά μεταρρυθμίσεις για λήψη πόρων και έξοδο από την ύφεση.
  • Επιπλέον, οι θεσμοί θα ανακεφαλαιοποιούσαν απευθείας το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, εκμηδενίζοντας τον κίνδυνο χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης (όπως έκαναν οι ΗΠΑ στην κρίση τους). Αντίθετα, οι θεσμοί το έκαναν «σταγόνα σταγόνα» και «μέσω Λαμίας», δίνοντας δάνεια στην Ελλάδα για να αποπληρώσει ομόλογα που κατείχαν κυρίως τα δικά τους τραπεζικά συστήματα.

• Το Κόστος των Πακέτων Διάσωσης: Η οκταετής «παλινωδία» των πακέτων διάσωσης ήταν καθόλου φθηνή. Το συνολικό ποσό που εκταμιεύτηκε προς την Ελλάδα ήταν 288 δισ. ευρώ (χωρίς να υπολογίζονται άλλα κόστη, όπως ανακεφαλαιοποιήσεις ευρωπαϊκών τραπεζών). Αυτό ισοδυναμούσε με το 90% του ελληνικού χρέους το 2010.

• Πραγματική Αξία του Ελληνικού Χρέους και Κέρδη των Θεσμών:

  • Η πραγματική αξία του ελληνικού χρέους ήταν πολύ χαμηλότερη από την ονομαστική. Από το 2009 έως το 2012, τα ελληνικά ομόλογα διατίθενταν στις αγορές με έκπτωση από 30% έως και 75%.
  • Οι θεσμοί λειτούργησαν σαν κερδοσκόποι: αγόρασαν ελληνικά ομόλογα στο 50%, 60% ή 70% της αξίας τους και τα εξαργύρωσαν από την Ελλάδα στο ακέραιο, αποκομίζοντας σημαντικά κέρδη.
  • Ένα μέρος αυτών των κερδών επιστράφηκε στην Ελλάδα με χίλια ζόρια. Ωστόσο, τα υψηλότερα κέρδη (από 2010-2012 και 2015-2017) δεν επιστράφηκαν ποτέ. Εκτιμήσεις ανεβάζουν τα παρακρατηθέντα κέρδη από 4 δισ. έως 9,5 δισ. ευρώ.
  • Αυτό θεωρείται αρπακτικό ("predatory") από τη στιγμή που οι θεσμοί δεν ανέλαβαν κανένα ρίσκο, καθώς ήταν στο δικό τους χέρι αν η Ελλάδα θα χρεοκοπούσε ή όχι.

• Πορεία προς το 2015: Μέσα σε ένα υποβόσκον κλίμα ρήξης από το 2013, ένα ολοένα μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κοινωνίας άρχισε να αισθάνεται την ανάγκη για μια σκληρότερη διαπραγμάτευση. Παρόλο που τα οικονομικά περιθώρια για μια σωστότερη λύση είχαν περάσει, και οι θεσμοί δεν έδειχναν διάθεση για υποχωρήσεις, η νέα ελληνική κυβέρνηση ετοιμαζόταν για τη μετωπική σύγκρουση που την είχε φέρει στην εξουσία.

Ως που μας έβαλε σε πολύ μεγαλύτερες περιπέτειες κλείνοντας και τις τράπεζες με το 3ο μνημόνιο και την υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας για 99 χρόνια, φόρτωμα περισσότερων βαρών σε μεσαία και κατώτερη τάξη και το μέγιστο εθνικό ρεζίλεμα με την "συμφωνία" στις Πρέσπες.( Σχόλιο του ιστολογίου )