Γεωπολιτικές αναταράξεις: Από το Σινά στη Συρία – Η Τουρκία ως «ένζυμο» ενοποίησης εχθρών

Σε ένα περιβάλλον έντονων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, δύο κομβικά σημεία ενδιαφέροντος αναλύονται από τον οθωμανολόγο, τουρκολόγο και νομικό Δημήτρη Σταθακόπουλο: η κατάσταση στην Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά και οι νεο-οθωμανικές επιδιώξεις της Τουρκίας στη Συρία. Και οι δύο περιπτώσεις υποδεικνύουν πως τα γεωπολιτικά συμφέροντα υπερβαίνουν τους θεολογικούς ή ιστορικούς μανδύες.

Το «Μοναστικό Πραξικόπημα» στο Σινά και οι Γεωπολιτικές Διαστάσεις του

Το πρόσφατο «μοναστικό πραξικόπημα» στην Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, όπως χαρακτηρίστηκε, δεν είναι καθόλου τυχαίο ως προς τον χρόνο και τον τόπο. Η εμφάνισή του συμπίπτει με τις προσπάθειες να αποκτήσει νομική προσωπικότητα οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο της Μονής στην Ελλάδα, καθιστώντας τα αυτόνομα ελληνικά νομικά πρόσωπα. Επιπλέον, λαμβάνει χώρα λίγο πριν από την προγραμματισμένη συνάντηση του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, όπου θα συζητηθεί και αυτό το θέμα.

Ενώ οι υπογραφές των μοναχών φέρουν ελληνοχριστιανικά ονόματα, η καταγωγή τους παραμένει αδιευκρίνιστη, καθώς πέραν των Ελλήνων και Κυπρίων, υπάρχουν μοναχοί από άλλες Ορθόδοξες κοινότητες, ακόμη και πρώην μουσουλμάνοι που έχουν γίνει χριστιανοί, καθώς και Ρώσοι ή Ρουμάνοι. Η ύπαρξη ενός μοναχού με «περίεργο παρελθόν», π.χ. πρώην μουσουλμάνου με σκοτεινό παρελθόν που έγινε Ορθόδοξος, θα υποδείκνυε μια «φυτευτή» κατάσταση.

Πέραν του θεολογικού πλαισίου, η κατάσταση συνδέεται με ευρύτερα γεωπολιτικά συμφέροντα που διακυβεύονται στην περιοχή, όπως ο έλεγχος αποστρατιωτικοποιημένων ζωνών. Η Μονή, παρότι βρίσκεται σε αιγυπτιακό έδαφος και υπάγεται στην αιγυπτιακή δικαιοδοσία, διαθέτει ένα ειδικό καθεστώς αυτονομίας παρόμοιο με αυτό του Αγίου Όρους. Το Ισραήλ και η Αίγυπτος έχουν τα δικά τους συμφέροντα στην περιοχή μέσω της Μονής. Η ελληνική πλευρά, αν και αρχικά αιφνιδιάστηκε, τώρα φαίνεται να κάνει σωστές κινήσεις, με την ελπίδα να μην επικρατήσουν άλλα συμφέροντα.

Οι Νεο-Οθωμανικές Επιδιώξεις της Τουρκίας στη Συρία και η Ιστορική Μνήμη

Σε ό,τι αφορά τις φιλοδοξίες της Τουρκίας στη Συρία, ο Ερντογάν επιδιώκει την επαναφορά της τουρκικής επιρροής στον πρώην οθωμανικό περίγυρο, με μια ουσιαστική γεωπολιτική οθωμανική προσέγγιση. Ωστόσο, η προσπάθειά του φαίνεται να μην «βγαίνει» λόγω της ιστορικής μνήμης στην περιοχή. Οι μη Τούρκοι πληθυσμοί, όπως Δρούζοι, Χριστιανοί και Άραβες, δεν έχουν καμία συμπάθεια προς την Τουρκία.

Η προσάρτηση της Αλεξανδρέττας (Σκεντερούν) από την Τουρκία το 1939, μέσω ενός «τάχαμου δημοψηφίσματος» με επίκους που στάλθηκαν εκεί, παραμένει μια ανεπούλωτη πληγή. Η Συρία, υπό οποιοδήποτε καθεστώς, ούτε και το σημερινό, ουδέποτε αναγνώρισε την τουρκική κυριαρχία στην Αλεξανδρέττα, και αυτή η στάση ισχύει εδώ και 86 χρόνια.

Υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη εχθρότητα προς τους Οθωμανούς, που χρονολογείται από την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού, αρχίζοντας από την Υεμένη μέχρι τη Συρία. Ούτε ο σουνιτισμός, ούτε ο σιιτισμός, ούτε οι Αλαουίτες ή οι Αλεβίτες, ούτε οι Κούρδοι, είχαν ποτέ σύμπνοια ή εναρμόνιση με την Τουρκία, είτε την κεμαλική είτε την τωρινή, εντογανική Τουρκία. Αυτή η ιστορικότητα, που φτάνει ως τη μάχη του Μανζικέρτ το 1071, έχει περάσει στα «γονίδια» των λαών της περιοχής και αποτελεί διαρκή πηγή ενόχλησης.

Η Τουρκία ως «Ένζυμο» Ενοποίησης των Εχθρών της

Παρά τις προσπάθειες του Ερντογάν να πιέσει με κάθε τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής ισχύος και της παροχής υποτροφιών για τη δημιουργία «νεογενίτσαρων», η προσέγγισή του δεν αποδίδει και δεν αναμένεται να αποδώσει στα επόμενα χρόνια.

Αντιθέτως, στη Συρία παρατηρείται ένα φαινόμενο συνασπισμού διαφόρων ομάδων εναντίον της Τουρκίας. Οι Κούρδοι δεν παραδίδουν τα όπλα, οι Δρούζοι για πρώτη φορά πήραν τα όπλα εναντίον των Τούρκων, ενώ οι Χριστιανοί, πολλοί από τους οποίους δηλώνουν Έλληνες, συνδράμουν τους Δρούζους «αδερφούς» τους. Ομάδες που στο παρελθόν είχαν ψυχρές ή οριακές σχέσεις, όπως οι Κούρδοι με τους Δρούζους, έχουν τώρα απολύτως συνασπιστεί.

Αυτή η ιστορική τάση όπου η Τουρκία, μέσω χαωτικών καταστάσεων που δημιουργεί, καταλήγει να συσπειρώνει τους άλλους εις βάρος της, έχει παρατηρηθεί και στο παρελθόν. Ειδικότερα, στις αρχές του 19ου αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία με ανοιχτά μέτωπα στα Βαλκάνια οδήγησε τους Σέρβους, Ρουμάνους και άλλους Βαλκάνιους σε σύμπνοια, κάτι που συνέβαλε στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης. Οι Μεγάλες Δυνάμεις τότε, βλέποντας αυτό το ενδεχόμενο, βοήθησαν τα διαλυτικά στοιχεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς αυτό εξυπηρετούσε τα δικά τους συμφέροντα.

Σήμερα, η Τουρκία λειτουργεί ως ένα «ένζυμο» που μπορεί να βάλει όλους σε μία σειρά εναντίον της μέσα σε ένα χάος. Η ελπίδα είναι αυτή η διαδικασία να συνεχιστεί μέχρι και τη διάλυση της.