Γάζα και Fake News: Η οργανωμένη μετάδοση ψευδών ειδήσεων και η επιλεκτική ευαισθησία των διεθνών μέσων

Ο Κυριάκος Κώτσογλου, αναπληρωτής καθηγητής ποινικού δικαίου και ποινικής δικονομίας στο Northumbria University Newcastlerκαι δικηγόρος Αθηνών, αναλύει το φαινόμενο των fake news και της οργανωμένης παραπληροφόρησης που παρατηρείται από διεθνή μέσα ενημέρωσης, εστιάζοντας στην περίπτωση της Γάζας αλλά και σε παλαιότερες εμπειρίες της Ελλάδας. Ο κ. Κώτσογλου τονίζει ότι πρόκειται για ένα «μπαράζ ψευδών ειδήσεων με πολιτική ή γεωπολιτική ατζέντα».

Παραδείγματα Fake News στη Γάζα:

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που έρχεται στο φως είναι η φωτογραφία ενός αποστεωμένου παιδιού, σχεδόν μωρού, η οποία δημοσιεύτηκε από μεγάλα διεθνή μέσα όπως το CNN, το BBC και οι New York Times. Η κατάσταση του παιδιού αποδόθηκε σε λιμοκτονία στη Γάζα. Ωστόσο, αποδείχτηκε ότι το παιδί έπασχε από μια συγκεκριμένη ασθένεια και αυτή ήταν η αιτία της κατάστασής του, όχι η πείνα. Οι New York Times παραδέχτηκαν το λάθος τους και ζήτησαν συγγνώμη. Αξίζει να σημειωθεί ότι τη φωτογραφία αυτή, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως fake news, την είχε τραβήξει Τούρκος δημοσιογράφος από το πρακτορείο Anadolu. Ο κ. Κώτσογλου υπογραμμίζει ότι δεν πρόκειται για αθέλητο λάθος, αλλά για συνειδητή προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα συγκεκριμένο αφήγημα.

Ένα άλλο σημαντικό περιστατικό αφορά ένα εσωτερικό email που διέρρευσε από το BBC. Το email αυτό έδινε οδηγίες στους δημοσιογράφους του δικτύου για το πώς να διαχειρίζονται το θέμα της Γάζας. Συγκεκριμένα, τους καλούσε να αποσιωπούν το γεγονός ότι πηγαίνει ανθρωπιστική βοήθεια και να μην αναφέρουν ότι το Ισραήλ στέλνει ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ παράλληλα τους προέτρεπε να κατηγορούν και να στοχοποιούν το Ισραήλ.

Η Μετάθεση της «Γραμμής του Τέρματος» και ο Ρόλος της Ανθρωπιστικής Βοήθειας:

Αρχικά, η κατηγορία κατά του Ισραήλ ήταν ότι δεν επέτρεπε την είσοδο ανθρωπιστικής βοήθειας και ότι υπήρχε επισιτιστική κρίση. Ωστόσο, σύντομα δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες από το Ισραήλ που έδειχναν 950 φορτηγά με ανθρωπιστική βοήθεια μέσα στη Γάζα. Παρά την ύπαρξη αυτής της βοήθειας, τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) δεν τη διανέμουν, αφήνοντας έτσι να κατηγορηθεί το Ισραήλ. Το mail του BBC, σε αυτό το πλαίσιο, έδινε την οδηγία να μην ασχολούνται οι δημοσιογράφοι με την αποκάλυψη της αλήθειας για την ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά να κατηγορούν το Ισραήλ για άλλα πράγματα.

Ο κ. Κώτσογλου επισημαίνει ότι τα όρια μεταξύ ΟΗΕ και Χαμάς στη Γάζα είναι δυσδιάκριτα και δεν είναι σαφές ποιος ακριβώς είναι ο ΟΗΕ και αν υπάρχει διάκριση μεταξύ τους. Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με την «μετάθεση της γραμμής του τέρματος» και τη συνεχή προσπάθεια απόδοσης ευθύνης στο Ισραήλ, αποτελεί ορισμό της μονομέρειας και ένα σοβαρό δημοσιογραφικό πρόβλημα. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι η Χαμάς μπλοκάρει τη διανομή της βοήθειας για να δημιουργήσει τεχνητή κρίση τροφίμων, να ανεβούν οι τιμές και να κερδοσκοπήσει η ίδια από την πώληση τροφίμων.

Επιλεκτική Ευαισθησία και Εργαλειοποίηση Ψευδών Ειδήσεων:

Το αφήγημα που δημιουργείται δεν εξαρτάται και δεν συνδέεται με την πραγματικότητα, αλλά τροφοδοτεί ουσιάτικά τον ρατσισμό κατά του Ισραήλ. Αυτό το αφήγημα «πουλάει», καθώς πολλοί άνθρωποι ανά τον κόσμο, οι λεγόμενοι «προοδευτικοί» ή «ψευτοπροοδευτικοί», τρέφονται από αυτό και διοχετεύουν την οργή τους προς το Ισραήλ.

Αν και αναγνωρίζεται πως στον πόλεμο υπάρχουν τραγωδίες και η κατάσταση στη Γάζα είναι δύσκολη, ο κ. Κώτσογλου τονίζει την εργαλειοποίηση μέσω ψευδών ειδήσεων για την ενοχοποίηση του Ισραήλ. Ενώ κάποιοι επιδιώκουν να δημιουργήσουν ένα αφήγημα περί λιμοκτονίας παιδιών, χρησιμοποιούν φωτογραφίες παιδιών με εκφυλιστικές ασθένειες αντί να παρουσιάζουν, αν υπάρχουν, πραγματικά σκελετωμένα παιδιά που πεινούν.

Παράλληλα, υπάρχει μια εκκωφαντική σιωπή και απουσία καταδίκης για τις σφαγές Αλαουιτών, Χριστιανών και Δρούζων στη Συρία, όπου υπήρχε αυθεντικό υλικό από τους ίδιους τους τζιχαντιστές δράστες (βίντεο με ακρωτηριασμούς, αποκεφαλισμούς, βασανισμούς και εκτελέσεις αμάχων). Αυτό καταδεικνύει μια «επιλεκτική» ή «χάρτινη ευαισθησία», όπου η προσοχή και η καταδίκη είναι επιλεκτική και όχι καθολική απέναντι στις τραγωδίες.

Η Εμπειρία της Ελλάδας:

Η Ελλάδα έχει υποστεί επανειλημμένως παρόμοιους μηχανισμούς στοχοποίησης από το διεθνές σύστημα, με τη χρήση προπαγανδιστικών μηχανισμών και fake news.

• Στην εποχή των μνημονίων, οι Έλληνες παρουσιάστηκαν ως τεμπέληδες, απατεώνες, κλέφτες, ένα «fail state» που άξιζε τιμωρία, με σκοπό να επιβληθεί το μνημόνιο.
• Πρόσφατα, με το μεταναστευτικό, δημιουργήθηκαν fake news γύρω από υποθέσεις όπως η «μικρή Μαρία του Έβρου», τα pushbacks και οι πνιγμοί, όπου η Ελλάδα κατηγορήθηκε ότι πνίγει τους μετανάστες. Στην περίπτωση της Πύλου, παρά την εμπλοκή μυστικών υπηρεσιών, η Ελλάδα ενοχοποιήθηκε και λιμενικοί παραπέμφθηκαν, κάτι που χαρακτηρίζεται ως «κακώς».

Ο κ. Κώτσογλου τονίζει ότι ο ίδιος μηχανισμός ενεργοποιείται κάθε φορά που κάποιος στοχοποιείται από το σύστημα. Η συνεχής προσπάθεια απονομής ευθύνης στο Ισραήλ αποτελεί ορισμό της μονομέρειας και ένα πρόβλημα που διαστρεβλώνει τα αντικειμενικά δεδομένα και στερείται επαφής με την πραγματικότητα.