Οι Πόλεις του Αλεξάνδρου και ο Ελληνιστικός Kόσμος στην Ασία

της Δρ. Ποτίτσα Γρηγοράκου-Παρνασός
«Και από την μεγάλη πανελλήνια εκστρατεία, την περιλάλητη, την δοξασμένη
βγήκαμε εμείς καινούργιος κόσμος μέγας, εμείς οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
και οι εν Μηδία και οι εν Περσίδι….
και την κοινή ελληνική λαλιά ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμε, ως τους Ινδούς»
«200 π.Χ» Κ. Καβάφης



Αυτόν τον κόσμο του Ελληνισμού στην Ασία κατά την Μετά-Aλεξανδρινή εποχή, φέρουν στο φως οι ξένες ανασκαφές στην Ασία από τη Συρία ως το Αφγανιστάν, το Ουζμπεκιστάν και την Ινδία.
Είναι σημαντικά τα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία προκύπτουν και αποδεικνύουν την εκεί διάδοση του ελληνικού πολιτισμού από τον Αλέξανδρο και τους Μακεδόνες Διαδόχους του. Η εποχή αυτή μελετάται από τον 19ο αι. και ονομάστηκε από τους πρώτους ειδικούς στο θέμα επιστήμονες, τον Γερμανό Ντρόϋζεν και αργότερα τους Γάλλους Φουσέ και Σλουμπμερζέ, ‘’Ελληνιστική’’, για να ξεχωρίζει από την κλασσική περίοδο.
Χαρακτηρίζεται από τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στην Ανατολή χάρη στις πολυάριθμες Ελληνίδες πόλεις που ιδρύθηκαν εκεί και την οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας που προέκυψε για πολλούς αιώνες, όπως το ανέφεραν οι αρχαίοι ιστορικοί.
Οι ανασκαφές αποδεικνύουν επίσης την ελληνική επιρροή στους πολιτισμούς και τις τέχνες της Ασίας όπως και τις αμφίδρομες επιρροές. Αποκαλύπτουν όμως κυρίως ότι, στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού εμφανώς και οικειοθελώς υιοθετήθηκαν και καλλιεργήθηκαν για πολλούς αιώνες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων, όπως στην τέχνη της Γανδάρας η οποία ονομάζεται ελληνο-βουδιστική από τους Γάλλους ειδικούς.
Πρόκειται για σπουδαία στοιχεία τα οποία, ύστερα από πολυετείς μελέτες, μόλις τελευταίως γίνονται γνωστά από τους ξένους αρχαιολόγους πολλών κρατών που ανασκάπτουν στην Ασία, μεταξύ των οποίων οι πλέον ειδικοί, οι Γάλλοι αρχαιολόγοι, oι οποίοι ανασκάπτουν εκεί από τις αρχές του 1900. Στην σημερινή γενιά οι σπουδαιότεροι αυτών είναι ο Καθ. Paul Bernard, ο Prof. Pierre Leriche, ο Prof. Osmund Bopearachchi etc. των οποίων ακούσαμε τις εισηγήσεις.
Η εκστρατεία του Αλεξάνδρου στην Ασία (εικ. No1) θα είχε μείνει στην Ιστορία μόνο σαν ένα στρατηγικό επίτευγμα αν δεν έφερε μέσα της τους γόνους της παγκόσμιας πολιτισμικής αναμόρφωσης που άλλαξε την πολιτισμική ταυτότητα του τότε κόσμου. Η διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στην Ασία, που μόνο τα τελευταία 20 χρόνια είναι αρχαιολογικά αποδεδειγμένη, κυρίως από τις Γαλλικές και Ουζμπεκικές Αρχαιολογικές Αποστολές, τον κατέστησε οικουμενικό για πολλούς αιώνες (3 στην Κ. Ασία και σχεδόν 10 στη Μ. Ανατολή) έως τον εξισλαμισμό και ακόμα μετά.
Ο Καθηγητής Μostafa El-Abbadi του Πανεπιστημίου της Αλεξανδρείας γράφει στο βιβλίο του ‘’Η αρχαία Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας’’ (Εκδ. ΣΜΙΛΗ σελ. 206, οriginal edition ‘’Τhe life and fate of the ancient library of Alexandria’’ UNESCO Paris 1992), ότι έναν αιώνα και πλέον μετά την κατάκτηση από τους Άραβες, η Δαμασκός και η Αλεξάνδρεια συνέχιζαν να έχουν τα Ελληνικά ως επίσημη γλώσσα του κράτους (331π.Χ. -642-750 μ.Χ.). Αυτό έγινε χάρη στους Μακεδόνες βασιλείς και σήμερα πολύ λίγοι το αναφέρουν.
Ο Αλέξανδρος ίδρυσε 70 Αλεξάνδρειες σύμφωνα με τον Πλούταρχο, εκ των οποίων 9 στην αρχαία Βακτριανή (σημερινό Αφγανιστάν) και ιδίως κοντά στα όρια της Αυτοκρατορίας του με την τότε Ινδία (σήμερα το Πακιστάν). Πόλεις φρούρια και προμαχώνες, αλλά ορισμένες εξελίχθηκαν αργότερα σε μεγάλα εμπορικά και πνευματικά κέντρα και έγιναν δάδες του ελληνικού πολιτισμού που εξέπεμπαν το φως τους απέναντι στους λαούς της Ασίας. Σ’ αυτές προστέθηκαν πολλές ελληνικές πολιτείες που ιδρύθηκαν από τον Σέλευκο 1ο τον Νικάτωρα που κυριάρχησε στην Ασία και τους μετέπειτα διαδόχους και επιγόνους στην περιοχή αυτή όπως και στην Αίγυπτο των Πτολεμαίων Λαγηδών (εικ. No 27). Το σύνολό τους ίσως πλησιάζει τις 200, βλέπουμε τις κυριότερες στο χάρτη (εικ. No 2). Ορισμένες εξ αυτών είναι καλά γνωστές, κάποιες είναι γνωστές μόνο κατ’ όνομα αλλά δεν έχουν ακριβώς εντοπισθεί και κάποιες άλλες έχουν ανασκαφεί χωρίς να έχει ευρεθεί το όνομά τους, ενώ φέρουν όλα τα γνωρίσματα των ελληνικών θεσμών που ίσχυαν σε αυτές και που ήταν το κύριο γνώρισμά τους.
Ορισμένες ελληνικές πόλεις επέδρασαν έντονα γύρω τους σαν μεγάλα εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα στο μεγάλο άξoνα Ανατολής-Δύσης. Οι πολλοί και μεγάλοι οδικοί άξονες που δημιουργήθηκαν (εικ. No 3) διευκόλυναν και ενέτειναν τις εμπορικές και πολιτιστικές επικοινωνίες των διαφόρων λαών από τη Μεσόγειο στην Ινδία και έτσι κατέστησαν τα Ελληνικά αναγκαίο εργαλείο επικοινωνίας μεταξύ τους και συγχρόνως δίαυλο εξάπλωσης του ελληνικού πολιτισμού.
Έλληνες έποικοι ήλθαν στις καινούριες πολιτείες και έφεραν τη γνώση και τις τέχνες τους. Πολλοί ντόπιοι τις διδάχτηκαν εξελληνιζόμενοι και τις διαιώνισαν εφαρμόζοντάς τες, όπως ο τότε περιζήτητος αρχιτέκτων Απολλόδωρος της Δαμασκού που έχτισε το Φόρουμ της Ρώμης.
Η ιδιαιτερότητα του ελληνικού πολιτισμού είναι ότι δεν επεβλήθη δια νόμου, δεν αντικατέστησε ή κατήργησε ντόπιους πολιτισμούς, απλώς εξαπλώθηκε δια των Ελληνίδων πόλεων. Οι λαοί, διατηρώντας τον δικό τους, υιοθέτησαν και τον ελληνικό στο βαθμό που τους ήταν αρεστό (πνευματική ελίτ) ή αναγκαίο για την καθημερινή ζωή και τις εμπορικές και διοικητικές συναλλαγές τους.
Η ύπαρξη μεγάλων θεάτρων που ανακαλύφθηκαν στις ελληνιστικές και ελληνορωμαϊκές πόλεις της Ασίας (εικ. No 4 Πέτρα & No 5 Παλμύρα) αποδεικνύουν ότι οι ντόπιοι λαοί τουλάχιστον κατανοούσαν τα ελληνικά για να παρακολουθούν τα θεατρικά έργα των αρχαίων Ελλήνων, εφόσον την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν μεταφράσεις.
Πολλές πόλεις της περιοχής είχαν τα ελληνικά ως επίσημη γραπτή γλώσσα. (εικ. Νο 7 Νόμισμα Πέτρας). Εξ αιτίας της οικουμενικότητας της ελληνικής γλώσσας κατά την εποχή αυτή έκαναν την Χριστιανική θρησκεία να εκφραστεί στα ελληνικά για να γίνει ευρέως δεκτή.
Οι πόλεις της Μ. Ανατολής αποτελούν τον κυριότερο πυρήνα ελληνικού πολιτισμού και είναι περισσότερο γνωστές, όπως η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου (εικ. No 8 & No 9), το σπουδαιότερο εμπορικό και πνευματικό κέντρο του Ελληνιστικού Κόσμου. Επίσης η Έφεσος και η Αντιόχεια, το ‘’Παρίσι’’ της Μ. Ανατολής που φωταγωγούνταν τις νύχτες (!), το Δίον, η Πέλλα, η Έδεσσα, η Βέροια, η Λαοδίκεια, η Εύρωπος-Δούρα, η Φιλιππούπολη (σημερινό Αμάν), η Γέρασα, η Απάμεια κλπ. Η ελληνοφωνία του χώρου κράτησε εδώ ανθηρή ως τον εξισλαμισμό και πολύ ακόμα. Ήταν τόσο έντονη η ελληνική παρουσία, ιδιαίτερα στη Συρία, με τόσες πόλεις που έφεραν ονόματα της Μακεδονίας, ώστε ο Στράβων στην περιγραφή του την ονομάζει ‘’μικρή Μακεδονία’’, όπως μας το θύμισε ο Prof. Pierre Leriche, απαριθμώντας τις πόλεις, ορισμένες των οποίων τις ανάσκαψε ο ίδιος με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα.
Στην ελληνο-ρωμαϊκή εποχή πολλές πόλεις από αυτές, συνεχίζοντας την ελληνική τους ταυτότητα και δράση, έγιναν πλούσιες με μεγαλειώδη αρχιτεκτονική και κομψούς περίτεχνους κορινθιακούς κίονες εικ. No 10, No 11 & No 12). Τα ερείπια τους σήμερα είναι εικόνες φανταστικές που εντυπωσιάζουν σαν Παρθενώνες στις ερήμους, όπως η Απάμεια στη Συρία, η Γέρασα στην Ιορδανία (εικ. No 6).
Ο δεύτερος μεγάλος πυρήνας ελληνικού πολιτισμού ήταν η Βακτριανή η οποία ονομαζόταν σε κάποια περίοδο Νέα Ελλάς, σύμφωνα με μελέτες των ειδικών (Μιχάλης Ισιγόνης, Brandon University, Canada). Εδώ αναπτύχθηκαν τα Ελληνο-βακτριανά βασίλεια με 40 Έλληνες βασιλείς των οποίων βρέθηκαν τόνοι αριστουργηματικών νομισμάτων τα οποία μαρτυρούν την ελληνική πολιτιστική ταυτότητα, τον υψηλό πολιτισμό, τον μεγάλο πλούτο και την επιρροή στους πολιτισμούς των λαών της περιοχής , όπως μας το ανέπτυξε ο Prof. Osmund Bopearachchi.
Εδώ ήταν οι Αλεξάνδρειες του Καυκάσου, της Αρίας (σημερινή Χεράτ), της Αραχωσίας (σημερινή Κανταχάρ), πόλεις θρυλικές που όμως δεν έχουν ανασκαφεί ή κείτονται κάτω από στρώματα άλλων μεταγενεστέρων.
Η Αϊ Χανούμ, (εικ. No 15) στο Β. Αφγανιστάν, στα σύνορα με το Τατζικιστάν, είναι η μόνη Ελληνιστική πολιτεία που ανασκάφτηκε παντελώς από τη Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή, με Διευθυντή τον Ακαδημαϊκό Καθ. Πώλ Μπερνάρ. Δεν είναι γνωστό το ελληνικό όνομά της. Είναι μια πολιτεία μεγαλειώδης σαν μια Αλεξάνδρεια, χωρίς μεταγενέστερες επιστρώσεις, που έδωσε πολύτιμα στοιχεία γνώσης για τις Ελληνίδες πόλεις της Ασίας. Εδώ επιβεβαιώνεται η ελληνική πολιτιστική ταυτότητα, με ελληνική αρχιτεκτονική, κτίρια ελληνικών θεσμών δηλ. ελληνικό θέατρο, ελληνικό γυμνάσιο και γυμναστήριο αφιερωμένο στον Ηρακλή, ναός πιθανόν του Δία, Ακρόπολη, ελληνικά κείμενα στο Ηρώο και στη Βιβλιοθήκη των ανακτόρων, ελληνικά διακοσμητικά στοιχεία (κίονες, μωσαϊκά, αγάλματα κλπ.)(εικ. No 16 & No 17) Το μεγαλείο ορισμένων εκ των πόλεων αυτών εξηγεί την έντονη επιρροή τους, όταν ‘’μπόλιασαν’’ τις τέχνες και τους πολιτισμούς των λαών της περιοχής. Στοιχεία στην τέχνη και τον πολιτισμό των λαών Κουσάν (τεχνοτροπία, θεματολογία, ελληνικό αλφάβητο) (εικ. No 18, No 19, No 20 & No - 21 από τα χρυσά ευρήματα του Βίκτωρα Σαριγιαννίδη) και η Ελληνο-βουδιστική τέχνη της Γανδάρα (περιοχής μεταξύ Αφγανιστάν και Πακιστάν) με αγάλματα του Βούδα με πρόσωπο Απόλλωνα και ελληνική θεματολογία θεών και ηρώων, μαρτυρούν για την επιρροή αυτή που καλλιεργήθηκε με σεβασμό από τους γηγενείς, επί 5 αιώνες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων (εικόνες No 22, No 23, No 24 & No 25.)
Σήμερα ακόμα παραμένουν ορισμένα ελληνικά στοιχεία στις παραδόσεις ντόπιων λαών, όπως αυτό το νόμισμα του Αφγανιστάν που φέρει τον θυρεό του Έλληνα βασιλιά του ελληνο-βακτριανού βασιλείου, με την ελληνική επιγραφή EYKPATIΔOY MEΓAΛOY BAΣIΛEΩΣ (εικ. No 27).
Την Γαλλία πρωτοπόρο στις ανασκαφές από τις αρχές του 1900, ακολούθησαν και άλλες χώρες που συμπληρώνουν σήμερα τα σημαντικά ευρήματα, συμπληρώνοντας συγχρόνως μια ακόμα πολιτισμική σελίδα της Ελληνικής Ιστορίας.
Όμως, ο αρχαιολογικός χώρος της Αϊ Χανούμ λεηλατήθηκε όπως και πολλά ευρήματα και εκθέματα των εκεί Μουσείων, στους εμπόλεμους καιρούς που μεσολάβησαν. Οι φωτογραφίες των ευρημάτων και η προσωπική μαρτυρία των μεγάλων αρχαιολόγων, που ανασκάπτουν με αντίξοες συνθήκες τις πολιτείες αυτές, είναι πολύτιμες για την Ιστορία και τους ευχαριστούμε που μας τα γνωστοποιούν.
Έτσι μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι οι Μακεδόνες του Αλεξάνδρου, δημιούργησαν τον Ελληνισμό της Ασίας, χάρη στις ελληνίδες πόλεις που ίδρυσαν εκεί, διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό και τον κατέστησαν οικουμενικό για πολλούς αιώνες, ‘’μπολιάζοντας’’ τους πολιτισμούς της Ανατολής όπως και τους πολιτισμούς της Δύσης.
Η εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στην Ασία από τους Μακεδόνες αποδεικνύει την ελληνική πολιτισμική τους ταυτότητα , της οποίας οι αποδείξεις βρίσκονται στις ανασκαφές των ελληνικών πόλεων της Ανατολής.
Ελληνο-Ινδική Εταιρεία Πολιτισμού & Ανάπτυξης

 
http://infognomonpolitics.blogspot.com/2010/10/k.html