Με τακτική «μικρών βημάτων» έναντι της Άγκυρας

Γράφει ο Αθανασόπουλος Άγγελος Αλ.

Η Αθήνα συνεχίζει την αναζήτηση της κατάλληλης ισορροπίας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις με σκοπό να επιτευχθεί η αναγκαία αποκλιμάκωση και παράλληλα να σταλούν τα κατάλληλα μηνύματα στην Αγκυρα ότι η Ελλάδα είναι αποφασισμένη να προασπίσει τα δικαιώματά της τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η έναρξη, σήμερα 17 Φεβρουαρίου, ακόμη ενός γύρου συνομιλιών επί των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) μεταξύ αξιωματικών και εμπειρογνωμόνων των υπουργείων Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών των δύο χωρών έχει σκοπό να συμβάλει στην αποκατάσταση ενός διαύλου επικοινωνίας που ελπίζεται ότι, συν τω χρόνω, θα μπορέσει να διευκολύνει την επίλυση περίπλοκων καταστάσεων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ατύχημα. «Αυτό είναι το στοίχημα» σημειώνουν έλληνες επιτελείς.

Σκάφος στην Κρήτη

Παράλληλα, η Αθήνα εξετάζει πλέον σοβαρά, όπως πληροφορείται «Το Βήμα», τη μετακίνηση σε μόνιμη βάση μιας φρεγάτας και ενός υποβρυχίου στον Ναύσταθμο Κρήτης (με την εκ περιτροπής παρουσία σκαφών), ώστε να ενισχυθεί το ελληνικό αποτύπωμα στην Ανατολική Μεσόγειο εν μέσω της απόπειρας της Τουρκίας να προβάλλει ισχύ ακόμη και στην Κεντρική Μεσόγειο μέσα από την κρίση στη Λιβύη. Ακόμη, η Αθήνα προσβλέπει και στη στενότερη συνεργασία με τη Γαλλία στο πλαίσιο μιας στρατηγικής εταιρικής σχέσης. Ωστόσο, μένει να φανεί κατά πόσο μπορεί αυτή η συνεργασία να λειτουργήσει αποτρεπτικά στον τουρκικό αναθεωρητισμό σε βάθος χρόνου.

Χωρίς αυταπάτες

Φυσικά, έμπειροι διπλωμάτες δεν τρέφουν αυταπάτες ότι η κατάσταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις θα εξομαλυνθεί εύκολα ή γρήγορα. Αυτός είναι ο λόγος που έχει επιλεγεί η πολιτική των μικρών βημάτων. Το κλίμα δεν ευνοεί άλλωστε για πραγματοποίηση κινήσεων μείζονος χαρακτήρα, όπως π.χ. η σύγκληση ενός Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας (ΑΣΣ), όπως ίσως επιθυμούσε η τουρκική πλευρά.

Το τελευταίο διάστημα δε και παρά το γεγονός ότι επίκειται η έναρξη των συνομιλιών επί των ΜΟΕ, η τουρκική Πολεμική Αεροπορία έχει επιδοθεί σε ένα μπαράζ υπερπτήσεων ελληνικών νησιών, κατοικημένων και ακατοίκητων – γεγονός που αναμφίβολα δεν κρίνεται ενθαρρυντικό. Από την αρχή του 2020 έχουν πραγματοποιηθεί 92 υπερπτήσεις από τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη (62 εντός του Ιανουαρίου και 30 εντός του πρώτου 15νθημέρου του Φεβρουαρίου) όταν μόλις πέρυσι πραγματοποιήθηκαν συνολικά 124.

Επιφυλακτικότητα

Η γενικότερη επιφυλακτικότητα της Αθήνας προκύπτει από το γεγονός ότι δεν είχε προγραμματιστεί κάποια συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια με τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου στο περιθώριο της Διάσκεψης για την Ασφάλεια στο Μόναχο – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποκλειόταν το ενδεχόμενο μιας επί τόπου συνεννόησης.

Η συμφωνία των δύο πλευρών ήταν να μεταβεί ο κ. Δένδιας στην Αττάλεια στα τέλη Μαρτίου (27-29/3) στο πλαίσιο του Φόρουμ Διπλωματίας που διοργανώνει ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών – κάτι που ακόμη δεν έχει επιβεβαιωθεί. Η δε συνάντηση των κ.κ. Νίκου Παναγιωτόπουλου και Χουλουσί Ακάρ στο περιθώριο της συνάντησης των υπουργών Αμυνας του ΝΑΤΟ διήρκεσε μόλις 15 λεπτά.

Κώδικας Συμπεριφοράς για τη θαλάσσια ασφάλεια

Ενα ζήτημα που ενδέχεται να απασχολήσει τις δύο πλευρές είναι η εφαρμογή της δέσμης τεχνικών μέτρων που συμφωνήθηκαν εντός του πρώτου εξαμήνου του 2015 ως «Κώδικας Συμπεριφοράς» (Code of Conduct) για τη θαλάσσια ασφάλεια όταν υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Νίκος Κοτζιάς. Ελληνες αξιωματούχοι αποφεύγουν να μιλούν για αυτή τη δέσμη, η οποία περιλαμβάνει, σύμφωνα με τις εξακριβωμένες πληροφορίες του «Βήματος», εννέα μέτρα, μεταξύ των οποίων η διατήρηση ασφαλών αποστάσεων μεταξύ πλοίων σε παρακείμενες περιοχές για αποφυγή ατυχημάτων, η αποφυγή υπερπτήσεων άνωθεν πολεμικών πλοίων, η αποφυγή παρενόχλησης πλοίων, η απαγόρευση του κλειδώματος (lock) πολεμικών πλοίων από το ραντάρ οπλικών συστημάτων κ.ά.

Οι δυσκολίες των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης

Το πλαίσιο των συζητήσεων για τα ΜΟΕ, όπως συμφωνήθηκε ήδη από τον περασμένο Μάιο όταν οι δύο αντιπροσωπείες συναντήθηκαν ξανά στην ελληνική πρωτεύουσα, είναι οι προβλέψεις του «Μνημονίου Παπούλια – Γιλμάζ» και οι «Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Πρόληψη Ατυχημάτων και Επεισοδίων στην Ανοιχτή Θάλασσα και στον Διεθνή Εναέριο Χώρο», τα οποία υπεγράφησαν το 1988 από τους τότε υπουργούς Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια και Μεσούτ Γιλμάζ σε Βουλιαγμένη και Κωνσταντινούπολη αντιστοίχως ως αποτέλεσμα της συνάντησης των Ανδρέα Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ στο Νταβός.

Πέρα από τον κατάλογο με τα 29 ΜΟΕ που έχουν συμφωνηθεί μεταξύ των δύο πλευρών από το 2010 (όταν και οι συνομιλίες πέρασαν σε επίπεδο Γενικών Γραμματέων των δύο υπουργείων Εξωτερικών) και μετά, η ελληνική πλευρά κατέθεσε κατά τη διάρκεια της συνάντησης του Μαΐου 2019 έναν κατάλογο με πρόσθετες δραστηριότητες πέραν των συμφωνημένων για το έτος 2019.

Σε αυτόν τον κατάλογο, που βρίσκεται εν γνώσει του «Βήματος», η Αθήνα είχε ήδη προτείνει α) τον καθορισμό μιας κοινά αποδεκτής διαδικασίας για τη διαχείριση μεθοριακών επεισοδίων σε επίπεδο τοπικών σχηματισμών (μεραρχίας), με σκοπό να αποφευχθεί η επανάληψη ενός γεγονότος όπως αυτό με τους δύο στρατιωτικούς, β) τον καθορισμό μιας αμοιβαία αποδεκτής διαδικασίας για την προσέγγιση και παρακολούθηση (approach and surveillance) αεροσκαφών και πλοίων επιφανείας ώστε να αποφευχθούν ατυχήματα και γ) την εγκαθίδρυση μιας «κόκκινης γραμμής» επικοινωνίας μεταξύ των δύο Εθνικών Κέντρων Επιχειρήσεων.

Η έκδοση SUBNOTES

Παράλληλα, η ελληνική πλευρά είχε από τότε ζητήσει επιτακτικά να παύσει η έκδοση SUBNOTES, δηλαδή αγγελιών για κινήσεις υποβρυχίων (ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο), με τις οποίες η Αγκυρα δεσμεύει μεγάλες περιοχές που περιλαμβάνουν όχι μόνο ελληνικά χωρικά ύδατα, αλλά και ελληνικό έδαφος.

Ωστόσο, αν οι συζητήσεις των δύο πρώτων γύρων είναι ενδεικτικές του πλαισίου εντός του οποίου θα κινηθούν οι συνομιλίες των επόμενων ημερών (17-21 Φεβρουαρίου), τότε θα πρέπει να αναμένεται ότι η Αγκυρα θα επαναφέρει θέσεις όπως π.χ. η άρση των αγγελιών για μακροχρόνια δέσμευση Πεδίων Βολής και περιοχών ασκήσεων στα διεθνή ύδατα και στον εναέριο χώρο του Αιγαίου ή ο μη χαρακτηρισμός των τουρκικών στρατιωτικών αεροσκαφών ως εχθρικών (X-RAY).

Στις προηγούμενες συναντήσεις, οι έλληνες εμπειρογνώμονες είχαν, μεταξύ άλλων, ζητήσει την παύση έκδοσης ναυτικών αγγελιών (NAVTEX) από μη εξουσιοδοτημένους σταθμούς, τον σεβασμό των κανόνων αβλαβούς διέλευσης και φυσικά παύση υπερπτήσεων και παραβιάσεων εθνικού εναερίου χώρου και παραβάσεων του FIR Αθηνών.

Το Βήμα