Πόλεμος στην Ουκρανία: Πώς γράφεται και πώς προφέρεται στα ελληνικά η Bucha; Οι τρεις εκδοχές

Οι Ουκρανοί την προφέρουν Μπούτσα, με παχύ «τσ» , ο Γιώργος Μπαμπινιώτης προκρίνει το «Μπούκα» , που όπως λέει δεν είναι λάθος , ενώ προφυλάσσει και από το «κακόηχο» της σλαβικής προφοράς, η Μητρόπολη του Κιέβου την γράφει στα ελληνικά ως Μπούχα

Η  Μπούκα, η αλλιώς Μπούτσα ή Μπούχα, μία πόλη 37.000 κατοίκων ( πριν από την ρωσική εισβολή) , στα βορειοδυτικά του Κιέβου, βρέθηκε τις τελευταίες ώρες στο επίκεντρο της διεθνούς επικαιρότητας όταν μετά από την απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων αποκαλύφθηκαν οι ασύλληπτες φρικαλεότητες στις οποίες προχώρησαν στις 37 ημέρες που  κατείχαν την πόλη: όταν τα ουκρανικά στρατεύματα επανήλθαν στην περιοχή, αντίκρυσαν πτώματα στους δρόμους και σε πρόχειρους ομαδικούς τάφους. Άνθρωποι είχαν βασανιστεί και στη συνέχεια δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ - καταγράφηκαν μάλιστα και περιπτώσεις Ουκρανών που πυροβολήθηκαν στο κεφάλι ενώ ήταν δεμένοι πισθάγκωνα. 

Εδώ στην Ελλάδα, η συζήτηση για την συγκεκριμένη πόλη επεκτάθηκε και σε ένα πρακτικά ασήμαντο ζήτημα, που έχει να κάνει με το πώς γράφεται και  πώς προφέρεται  η Bucha στη γλώσσα μας, μιας και η ουκρανική εκδοχή συμπίπτει με την ελληνική αγοραία έκφραση για το ανδρικό γεννητικό όργανο. 

Απευθυνθήκαμε στον κατ εξοχήν αρμόδιο που είναι ο καθηγητής γλωσσολογίας Γιώργος Μπαμπινιώτης ο οποίος είπε  ότι η υπάρχουν διάφορες εκδοχές , ωστόσο ο ίδιος προκρίνει ως την πλέον ενδεδειγμένη μορφή γραφής το όνομα Μπούκα.

Όπως λέει στο “protothema.gr” ο κ. Μπαμπινιώτης, «Η λέξη Μπούκα αποδίδει τον τρόπο που γράφεται και όχι που προφέρεται η λέξη». Και εξηγεί λέγοντας ότι στην ουκρανική γλώσσα έχουμε σύμφωνα που δεν προφέρονται, όπως πιο παχύ «σου» που συνήθως δεν μπορούν να δηλωθούν στα ελληνικά. 

Ο καθηγητής υπογραμμίζει ότι σε κάθε περίπτωση για την απόδοση μίας λέξης υπάρχει η μετάφραση από την προφορική γλώσσα που σε αυτή την λέξη είναι το «κου» που γράφεται και αποδίδεται στις σλάβικες γλώσσες ως «τσου», δηλαδή Μπούτσα. «Για λόγους προφύλαξης ωστόσο», λέει ο κ. Μπαμπινιώτης «καλύτερα στα ελληνικά να αποδίδεται ως Μπούκα που δεν είναι λάθος, είναι θέμα μεταγραφής, αποφεύγοντας το κακόηχο της λέξης».

Όπως λέει ο καθηγητής «Το μαλακό ουκρανικό «c» μπορεί να μεταφραστεί ως «c» στα λατινικά και εμείς να το πούμε «Κ», χωρίς να είναι λάθος.

Η Μητρόπολη Κιέβου

Πάντως σημειώνεται ότι στα ανακοινωθέντα  της Μητρόπολης Κιέβου αναγράφεται στα ελληνικά η πόλη ως Μπούχα και στα αγγλικά ως Boucha. Σε ερώτηση γιατί η Εκκλησία της Ουκρανίας στα επίσημα ανακοινωθέντα του Μητροπολίτη του Κιέβου Επιφάνιου χρησιμοποιεί μία άλλη τρίτη εκδοχή, ο κ. Μπαμπινιώτης λέει ότι μεταφράζουν το αγγλικό ch σε ελληνικό «χ».

Όπως αναφέρεται σε κείμενο του Μητροπολίτη Κιέβου: «Στο παράδειγμα του ρωσικού τρόμου στην Μπούχα, ολόκληρος ο κόσμος βλέπει αυτό που γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό».

Βutsa σημαίνει εξόγκωμα

Αν κάνουμε και μια προσπάθεια ετυμολόγησης του ονόματος της πόλης, στα σλαβικά η λέξη butsa σημαίνει «εξόγκωμα, προεξοχή» (ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ). Οπότε ίσως έτσι, από τη γεωγραφική της θέση που παραπέμπει σε προεξοχή, πήρε η πόλη Bucha το όνομά της. Κατά μία εκδοχή, από τη σλαβική λέξη προέρχεται και η γνωστή ελληνική για το πέος.

Ο πονοκέφαλος με τα «πονηρά» ονόματα…

Μέχρι πριν λίγα χρόνια, οι αθλητικογράφοι που περιέγραφαν διεθνείς ποδοσφαιρικούς αγώνες πονοκεφάλιαζαν με τα επίθετα των ποδοσφαιριστών Nuno Capucho (Πορτογάλος) και Pedro Munitis (Ισπανός)…

Οι περισσότεροι απέφευγαν να αναφέρουν τα επώνυμά τους σωστά και κατέφευγαν σε γλωσσικές αλχημείες: Καπούσο, Πέδρο (χωρίς επώνυμο…) και Μούνιτις, είναι μερικά από αυτά που είχαμε ακούσει…

Τα «φροϋδικά ολισθήματα»

Κάτι ανάλογο, έχει συμβεί σε όλους μας πολλές φορές, όταν κάνουμε λεκτικά λάθη, με χρήση… πονηρών λέξεων. Σύμφωνα με τον «πατέρα» της ψυχανάλυσης Sigmund Freud, στον λόγο μας κάνουμε λάθη (προφορικά ή και γραπτά), χωρίς προφανές νόημα («φροϋδικά ολισθήματα»).

Τα λεγόμενα lapsus ή παραπράξεις, είναι ενέργειες παράλειψης ή επιλεκτικής αμνησίας που αποκαλύπτουν κρυμμένα μηνύματα που «γλιστρούν» και ξεφεύγουν από το ασυνείδητο και «εισβάλλουν» στη γλώσσα. Υπάρχουν πολλά πράγματα που θέλουμε μεν να πούμε, ωστόσο κάτι τέτοιο θα ήταν ολέθριο και άλλα που έχουμε απωθήσει στο ασυνείδητο και αποκαλύπτονται χωρίς να το θέλουμε.

Έτσι για παράδειγμα, πριν λίγα χρόνια, φοιτητής, τότε, της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ αναφέρθηκε σε «ερωτικές (αντί για ερωτηματικές) αντωνυμίες», όταν ρωτήθηκε, προκαλώντας γέλια σε συμφοιτήτριες (που ήταν η συντριπτική πλειοψηφία στο αμφιθέατρο) και συμφοιτητές του. 

Σε ένα, μάλλον φροϋδικό ολίσθημα, είχε υποπέσει και ο Πάπας Φραγκίσκος, ο οποίος μιλώντας από την εκκλησία του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό, είχε αναφερθεί αντί για caso (κάζο, περιστατικό στα ιταλικά), σε cazzo (κάτσο, το αντρικό μόριο στα ιταλικά)…

Και βέβαια, είχε προηγηθεί πολλούς αιώνες πριν τον Φρόυντ ο Μένανδρος με τη ρήση: «Γλώσσα λανθάνουσα τ’ αληθή λέγει…».

Τα φροϋδικά ολισθήματα ή η σωστή προφορά ενός ξενικού ονόματος είναι σαφώς μικροπροβλήματα, που γρήγορα ξεχνιούνται. Δυστυχώς όμως σφαγές (ή γενοκτονίες) σαν αυτή που έγινε στην πόλη Bucha της Ουκρανίας, όπως κι αν αυτή προφέρεται, δεν θα ξεχαστούν ποτέ και θα στοιχειώνουν για πάντα όσους τις διέπραξαν…

Ισμήνη Χαραλαμποπούλου

Μιχάλης Στούκας

ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ