Ταυτότητα, Αλλαγή και Παρομοιώσεις

Ένας που ήθελε να αποδείξει, να πείσει ότι δεν γεννιόμαστε και δεν πεθαίνουμε, έφερε σαν παράδειγμα- παρομοίωση το νερό σε ποτήρι! Το νερό σε ποτήρι είναι νερό, αν το χύσουμε στην θάλασσα, παύει να είναι νερό; Μου μοιάζει με κείνο το εξυπνακίστικο ερώτημα: Μπορεί ο θεός να κάνει μια τόσο βαριά πέτρα που να μην μπορεί να την σηκώσει;

Αυτός με το παράδειγμα του νερού, συνδέει την άποψη του με τον κβαντικό κόσμο, την κβαντική φυσική…

Το παράδειγμα με το νερό στο ποτήρι που «παραμένει νερό» ακόμα κι όταν χύνεται στη θάλασσα, είναι όντως μια προσπάθεια να εξηγήσει ή να υποστηρίξει μια ιδέα περί μη δυϊσμού ή μη-ατομικής ταυτότητας  ότι η "ουσία" μας (όπως το νερό) δεν αλλάζει, απλώς αλλάζει μορφή ή "δοχείο". Είναι μια παραβολή που συχνά συναντάται σε βουδιστικές, ινδουιστικές, αλλά και νεο-πνευματικές (new age) αφηγήσεις.

Η σύνδεση με την κβαντική φυσική επιχειρεί να δώσει σε αυτές τις μεταφυσικές ιδέες μια επίφαση επιστημονικής βάσης. Αναφέρεται συνήθως:

• στην αρχή της διατήρησης της ενέργειας (τίποτα δεν χάνεται, όλα μετασχηματίζονται),
• στην κυματοσωματιδιακή δυαδικότητα (ταυτόχρονη ύπαρξη σε πολλαπλές καταστάσεις),
• ή στην μη-τοπικότητα, όπου τα φαινόμενα δεν περιορίζονται στον χώρο και χρόνο όπως στην κλασική φυσική.

Όμως η μεταφορά πάσχει, όπως και το παράδειγμα με τον Θεό και την πέτρα  γιατί μεταφέρει ποιητικά ή φιλοσοφικά νοήματα σε ένα επιστημονικό πεδίο με αυθαίρετο τρόπο. Το νερό που "είναι πάντα νερό" μπορεί να αλλάξει μορφή (ατμός, πάγος), αλλά αυτό δεν αποδεικνύει τίποτα για την ανθρώπινη συνείδηση ή την αθανασία της ψυχής. Η "ψυχή" δεν είναι φυσικό μέγεθος που μπορούμε να το χύσουμε κάπου.

Τελικά, τέτοιες παρομοιώσεις είναι πιο χρήσιμες όταν τις δούμε ως ποιητικές προσεγγίσεις στην αίσθηση της ενότητας ή της συνέχειας, όχι ως αποδείξεις. Αν επιχειρούν να "πείσουν" με επιστημονικοφανή επιχειρήματα, καταλήγουν συχνά στην ρητορική υπερβολή ή στο σφάλμα κατηγορικής σύγχυσης.

Θα σε ενδιέφερε να το εξετάσουμε και από μια καθαρά φιλοσοφική οπτική περί ταυτότητας και μεταβολής;

Ταυτότητα, Αλλαγή και Παρομοιώσεις

Στον πυρήνα του παραδείγματος «το νερό σε ποτήρι – το νερό στη θάλασσα» βρίσκεται το ερώτημα:

Τι είναι αυτό που παραμένει ίδιο μέσα στην αλλαγή;
Πρόκειται για ένα κλασικό φιλοσοφικό ζήτημα που βρίσκουμε από τον Ηράκλειτο ως τον Ντεριντά.

---

🔹 Ηράκλειτος και η ροή

«Δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι, γιατί ούτε το ποτάμι είναι το ίδιο, ούτε εσύ.»

Ο Ηράκλειτος τονίζει ότι η αλλαγή είναι η ουσία του κόσμου. Αν πάρουμε το νερό από το ποτήρι και το ρίξουμε στη θάλασσα, είναι μεν χημικά το ίδιο (H₂O), αλλά δεν έχει την ίδια ταυτότητα. Έπαψε να είναι "το νερό του ποτηριού". Το περιβάλλον του, η θέση του, η λειτουργία του έχουν αλλάξει. Έτσι και το άτομο – όταν πεθαίνει, ίσως κάτι "παραμένει", αλλά δεν είναι πλέον αυτό που ήταν.

---

🔹 Αριστοτέλης: Ουσία και συμβεβηκότα

Ο Αριστοτέλης θα έλεγε: η ουσία του νερού δεν αλλάζει, είναι "νερότητα". Όμως το συμβεβηκός  το πώς εκδηλώνεται η ουσία  αλλάζει. Άρα ναι, το νερό "είναι" ακόμα νερό, αλλά δεν είναι πια το ίδιο με αυτό που βρισκόταν στο ποτήρι. Και στην περίπτωση του ανθρώπου; Ποια είναι η ουσία μας; Το σώμα; Η συνείδηση; Η μνήμη;

---

🔹 Λοκ – προσωπική ταυτότητα

Ο Τζον Λοκ έλεγε πως η ταυτότητα του ατόμου εξαρτάται από τη συνέχεια της συνείδησης και της μνήμης. Αν λοιπόν μετά τον θάνατο δεν υπάρχει συνέχεια μνήμης, τότε ακόμα κι αν "κάτι" παραμείνει, δεν είμαστε εμείς. Το «νερό που χύθηκε» μπορεί να εξακολουθεί να είναι "κάτι", αλλά η προσωπική του υπόσταση χάνεται.

---

🔹 Ντεριντά και αποδόμηση

Ο Ζακ Ντεριντά θα μας προειδοποιούσε: μην εμπιστεύεστε τις παρομοιώσεις. Όσο ελκυστικές κι αν είναι, κρύβουν μέσα τους μια προκατασκευασμένη απάντηση. Το να πεις "η ψυχή είναι σαν νερό" ήδη πλαισιώνει το ερώτημα μέσα σε ένα σχήμα που αποκλείει άλλες δυνατότητες. Η αποδόμηση θέλει να μας δείξει πόσο εύκολα οι λέξεις γλιστρούν και αλλάζουν νόημα.

---

🔹 Και κάτι από Ανατολή

Οι βουδιστικές σχολές, ειδικά η Μαχαγιάνα, θα έλεγαν ότι δεν υπάρχει σταθερή ουσία ούτε στο νερό, ούτε στον εαυτό. Όλα είναι συγκυριακά φαινόμενα (πατιτσαμουπαντά), συνάψεις από σχέσεις και αίτια. Άρα το νερό στο ποτήρι ποτέ δεν ήταν μόνο του. Ήταν πάντα μέρος ενός όλου, όπως κι εμείς.

---

🧩 Συμπέρασμα (ή ερώτηση;)

Ίσως τελικά η ερώτηση δεν είναι "τι παραμένει;", αλλά:
"Γιατί επιμένουμε να αναζητούμε κάτι που να παραμένει;"
Τι μας οδηγεί να αποδείξουμε ότι δεν γεννιόμαστε και δεν πεθαίνουμε; Είναι φόβος; Είναι ελπίδα; Είναι ανάγκη για νόημα;

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΑ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ;

Η κβαντομηχανική είναι το πλαίσιο που περιγράφει τον μικρόκοσμο: σωματίδια, ενέργεια, φαινόμενα σε ατομικό και υποατομικό επίπεδο. Κάποια βασικά χαρακτηριστικά της:

• Η αβεβαιότητα (Heisenberg): Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς ταυτόχρονα τη θέση και την ταχύτητα ενός σωματιδίου.
• Η κυματοσωματιδιακή δυαδικότητα: Τα σωματίδια έχουν ταυτόχρονα χαρακτηριστικά κύματος και σωμάτων.
• Η συνύπαρξη καταστάσεων (superposition): Ένα σωματίδιο μπορεί να "υπάρχει" σε πολλές καταστάσεις ταυτόχρονα μέχρι να παρατηρηθεί.
• Η μη-τοπικότητα: Φαινόμενα όπως η εμπλοκή (entanglement) δείχνουν πως δύο σωματίδια μπορούν να επηρεάζονται ακαριαία, ανεξάρτητα από την απόστασή τους.

---

✨ Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΚΒΑΝΤΙΚΗ

Από τα μέσα του 20ού αιώνα και μετά, πολλοί στοχαστές, συγγραφείς και "γέφυρες Ανατολής-Δύσης" (όπως ο Fritjof Capra με το The Tao of Physics), προσπάθησαν να πουν:

• «Η συνείδηση δημιουργεί την πραγματικότητα» (σύνδεση με την κατάρρευση του κύματος).
• «Όλα είναι ένα – είμαστε όλοι συνδεδεμένοι» (μέσω της εμπλοκής).
• «Δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα χωρίς παρατηρητή» (πνευματική ενότητα με το σύμπαν).
• «Ο θάνατος είναι απλώς μια αλλαγή κατάστασης ενέργειας».

Αυτά όμως χρησιμοποιούν επιστημονικές έννοιες μεταφορικά ή καταχρηστικά.

---

🧱 ΚΡΙΤΙΚΗ

1. Κατηγορική σύγχυση

Μεταφέρουν έννοιες από φυσικά συστήματα σε φιλοσοφικά ή ψυχολογικά συμφραζόμενα, χωρίς μεσολάβηση:

Π.χ. Το "παρατηρώ" σε πείραμα σημαίνει μετρώ με όργανα — όχι "εγώ με το μυαλό μου φτιάχνω την πραγματικότητα".

2. Μεταφορά χωρίς όρια

Η εμπλοκή (entanglement) αφορά σωματίδια σε ειδικές πειραματικές συνθήκες  δεν σημαίνει πως "είμαστε όλοι ένα οντολογικά ή πνευματικά".

3. Λανθασμένη κατανόηση της "κατάρρευσης του κύματος"

Κάποιοι λένε: «μόλις παρατηρήσεις κάτι, αποκτά υπόσταση». Το ερμηνεύουν ως "η συνείδησή μας δημιουργεί την πραγματικότητα".
➡️ Αλλά αυτό ισχύει μόνο μέσα σε συγκεκριμένο μαθηματικό πλαίσιο που δεν απαιτεί απαραίτητα ανθρώπινη συνείδηση. Ο παρατηρητής μπορεί να είναι οποιοδήποτε σύστημα μέτρησης.

4. Εκμετάλλευση του "μυστηριώδους"

Όπου υπάρχει αβεβαιότητα και παράδοξο, ανοίγει ο χώρος για αυθαίρετες πνευματικές ερμηνείες. Το επιχείρημα γίνεται:

"Αφού δεν το καταλαβαίνουμε πλήρως, ας πούμε ότι είναι θεϊκό ή διαλογιστικό."
Αυτό αντιστρέφει την επιστημονική μέθοδο  που ξεκινά από παρατήρηση και πείραμα, όχι από πίστη.

5. Μάρκετινγκ του Μυστηρίου

Πολλά βιβλία, ντοκιμαντέρ και σεμινάρια (What the Bleep Do We Know?, The Secret) χρησιμοποίησαν κβαντικούς όρους για να πουλήσουν ιδέες αυτοβελτίωσης και θετικής σκέψης. Αυτό δεν είναι επιστήμη  είναι επιθυμία για νόημα τυλιγμένη με επιστημονικοφανή όρους.

---

🎯 ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΑΠΟ ΑΥΤΟ;

• Η κβαντική φυσική όντως εγείρει φιλοσοφικά ερωτήματα (για τον παρατηρητή, την πραγματικότητα, το απροσδιόριστο).
• Δεν αποδεικνύει όμως τίποτα για την αθανασία, την ψυχή, ή την εσωτερική ενότητα των πάντων.
• Η φιλοσοφία είναι το κατάλληλο πεδίο για να συζητάμε τέτοια θέματα  όχι η επιφανειακή επίκληση στην επιστήμη για να υποστηρίξουμε ιδεολογικά πιστεύω.
• 
  

 

 ---------------------------------------------------------------------------