Τι είναι τα όνειρα;- Καθρέφτες του νου ή σκιές του Όλου;

Τα όνειρα: καθρέφτες του νου ή σκιές του Όλου;

Τι είναι τα όνειρα; Εικόνες που γεννά το μυαλό μας όταν κοιμάται ή φευγαλέες ψηφίδες μιας άλλης πραγματικότητας; Σε αυτό το στοχαστικό δοκίμιο, ο ΔΙΚΤΥΟΥΡΓΟΣ αναζητά το νόημα πίσω από τα ενύπνια που μας κυνηγούν ή μας λυτρώνουν, εκεί όπου η φαντασία αγγίζει το αιώνιο.

του ΔΙΚΤΥΟΥΡΓΟΥ – Ιστολόγος από την άνοιξη του 2008

«Ενύπνια πνοή. Ανάμνηση από κάτι που δεν έζησα ποτέ.»
Νίκος Καρούζος

Τι είναι τελικά τα όνειρα; Μικρές θεατρικές παραστάσεις του μυαλού; Σαν σκιές στον τοίχο της σπηλιάς του Πλάτωνα; Ή μήπως χαραμάδες απ’ όπου το Άγνωστο μας στέλνει σημάδια, κρυφά και κωδικοποιημένα, για να μας θυμίσει ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια;

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι άνθρωποι αναρωτιούνται. Ο Ιωσήφ της Παλαιάς Διαθήκης ερμήνευε τα όνειρα των βασιλιάδων. Ο Φρόυντ τα είδε ως κρυπτογραφημένες επιθυμίες. Ο Γιουνγκ, πιο βαθιά, τα αναγνώρισε ως φωνές του συλλογικού ασυνείδητου. Εμείς οι κοινοί θνητοί, όμως, ξυπνάμε από αυτά, άλλοτε αναστατωμένοι, άλλοτε συγκινημένοι, κι άλλοτε με μια αίσθηση… ότι κάτι σημαντικό χάσαμε.

Και πράγματι, κάτι χάνεται. Τα όνειρα ξεθωριάζουν. Μες σε λίγα λεπτά, εικόνες και πρόσωπα που πριν λίγο ζούσαν με ένταση μέσα μας, γλιστρούν σαν νερό από τα χέρια της μνήμης. Μένει μόνο η αίσθηση. Το συναίσθημα. Ένα ίχνος που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε, αλλά αρνούμαστε να αγνοήσουμε.

Όλοι ονειρευόμαστε. Ακόμα κι αν δεν το θυμόμαστε. Κάθε νύχτα, η συνείδηση παραμερίζει, και το υποσυνείδητο ανεβαίνει στη σκηνή. Όμως τι είναι αυτό το υποσυνείδητο; Είναι απλώς ένα ψυχικό υπόγειο γεμάτο απωθημένα και μισοξεχασμένες αναμνήσεις; Ή μήπως είναι η αληθινή έδρα του Εαυτού μας, αυτού που δεν φορά μάσκες ούτε φοβάται να αποκαλυφθεί, τουλάχιστον όταν το σώμα κοιμάται;

Υπάρχει μια ανομολόγητη συγγένεια ανάμεσα στα όνειρα του ύπνου και τα όνειρα του ξύπνιου. Κι ας τα λέμε αλλιώς. Ονειρευόμαστε ένα σπίτι, ένα παιδί, έναν έρωτα, ένα ταξίδι και ξαφνικά, ένα βράδυ, το υποσυνείδητο μας δείχνει ένα παράξενο τοπίο, έναν άγνωστο άνθρωπο, μια πόλη που δεν υπάρχει. Και όμως, μέσα μας υπάρχει. Κάπου στο βάθος, ξέρουμε πως όλα αυτά είναι δικά μας.

Κι αν τα όνειρα δεν είναι απλώς εσωτερικά «σκουπίδια» του εγκεφάλου, αλλά γέφυρες προς έναν άλλο τρόπο ύπαρξης; Κι αν, ενόσω το σώμα κοιμάται, η ψυχή βγαίνει λίγο βόλτα; Ίσως και να επιστρέφει σε ένα μέρος απ’ όπου κάποτε ήρθε και κάποτε θα ξαναπάει.

Αν ισχύει αυτό, τότε τα όνειρα δεν είναι απλώς ψυχολογικές αποφορτίσεις. Είναι μηνύματα. Ίσως όχι με νόημα λογικό, αλλά με νόημα υπαρξιακό. Πολλοί λένε ότι στα όνειρα βρίσκουν λύσεις σε προβλήματα, ότι προαισθάνονται κινδύνους, ή ακόμα και ότι συνομιλούν με πρόσωπα που έχουν φύγει. Παραίσθηση; Αυθυποβολή; Ή μήπως κάτι που η επιστήμη, στην ορθολογική της αλαζονεία, απλώς δεν ξέρει ακόμα πώς να μετρήσει;

Και τι να πούμε για τα λεγόμενα «προφητικά» όνειρα; Για τα σύμβολα που επαναλαμβάνονται, για τις μορφές που επιστρέφουν νύχτα με τη νύχτα; Ποιος τους δίνει σχήμα και φωνή; Εμείς; Ο εαυτός μας; Κάποιο άλλο, αόρατο χέρι;

Ίσως τελικά τα όνειρα να είναι το σημείο όπου συναντιούνται ο νους, η ψυχή και το Όλον. Εκεί που παύουν οι βεβαιότητες, και αρχίζουν τα ερωτήματα που έχουν νόημα. Εκεί που δεν χρειάζεται να ξέρεις, παρά μόνο να αισθανθείς.

Και ίσως, όταν θα έχουμε μάθει να ακούμε τα όνειρά μας, να μπορέσουμε επιτέλους να ξυπνήσουμε στ’ αλήθεια.

🔹 Τι είναι τα όνειρα;

Τα όνειρα είναι εικόνες, ήχοι, συναισθήματα και καταστάσεις που δημιουργούνται στο μυαλό μας κατά τη διάρκεια του ύπνου, κυρίως στο στάδιο REM (Rapid Eye Movement), όπου η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι έντονη και μοιάζει με την εγρήγορση.

Δεν πρόκειται απλώς για «παραισθήσεις του ύπνου», αλλά για νοητικές διαδικασίες που συνδέονται με τη μνήμη, το συναίσθημα, την επιθυμία, τον φόβο, και πολλές φορές με ανεπίλυτα ψυχικά ζητήματα.

🔹 Γιατί και πώς τα έχουμε;

Ο εγκέφαλος, ακόμη και στον ύπνο, δεν σβήνει. Αντίθετα, επεξεργάζεται τις εμπειρίες της ημέρας, τα αποθέματα του υποσυνείδητου, και τα ενώνει ή τα ξαναφτιάχνει με τρόπο αλλόκοτο ή συμβολικό.
Ορισμένοι επιστήμονες (όπως ο Allan Hobson) πιστεύουν ότι τα όνειρα είναι προϊόν τυχαίας νευρωνικής δραστηριότητας που ο εγκέφαλος προσπαθεί να οργανώσει σε νόημα.
Άλλοι, όπως ο Freud ή ο Jung, τα θεωρούν εκφράσεις επιθυμιών, φόβων και εσωτερικών συγκρούσεων, με βαθύτερο ψυχολογικό νόημα.

🔹 Γιατί ξεθωριάζουν από τη μνήμη;

Ο εγκέφαλος έχει περιορισμένη ικανότητα αποθήκευσης πληροφοριών από τον ύπνο. Καθώς τα όνειρα παράγονται κυρίως στη REM φάση, η οποία δεν περιλαμβάνει την πλήρη ενεργοποίηση της ικανότητας κωδικοποίησης αναμνήσεων, το μεγαλύτερο ποσοστό τους ξεχνιέται μέσα στα πρώτα λεπτά από την αφύπνιση.

Για να τα θυμηθούμε:
Πρέπει να ξυπνήσουμε αμέσως μετά το όνειρο.
Και να είμαστε ήρεμοι, χωρίς να διασπάται η προσοχή μας από εξωτερικά ερεθίσματα.

🔹 Υπάρχουν νύχτες χωρίς όνειρα;

Φαίνεται πως ονειρεύονται όλοι και κάθε νύχτα. Απλώς δεν θυμόμαστε πάντα τα όνειρα.

Μπορεί να έχεις:
Περάσει πολύ λίγο χρόνο στη φάση REM.
Ξυπνήσει σε φάση βαθύτερου ύπνου (non-REM).
Ή το όνειρο να ήταν τόσο απλό ή ασήμαντο ώστε δεν καταγράφηκε.

🔹 Είναι «ο,τι να ’ναι» του μυαλού ή κάτι βαθύτερο;

Αυτό εξαρτάται από τη σκοπιά:
Νευροεπιστήμη: Τα όνειρα είναι αποτέλεσμα τυχαίας ή ημι-τυχαίας νευρωνικής δραστηριότητας.
Ψυχανάλυση: Τα όνειρα έχουν συμβολικό περιεχόμενο και δείχνουν πτυχές του ψυχισμού που μένουν ασυνείδητες.
Ανατολικές φιλοσοφίες και μυστικισμός: Τα όνειρα είναι παράθυρα σε άλλες διαστάσεις του εαυτού ή του σύμπαντος. Μερικές φορές τα θεωρούν και προφητικά ή ενδεικτικά μιας υπεραισθητικής εμπειρίας.

Ορισμένα όνειρα προβλέπουν καταστάσεις ή εκφράζουν προαισθήματα, αλλά αυτό μένει ακόμη αντικείμενο ανοιχτής συζήτησης. Δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη, αλλά υπάρχουν χιλιάδες μαρτυρίες.

🔹 Τα όνειρα του ύπνου μοιάζουν με τα «όνειρα» του ξύπνιου;

Σε ένα επίπεδο, μοιάζουν: είναι και τα δύο κατασκευές του νου, συχνά με βάση επιθυμίες, φόβους ή ελλείψεις.
Τα όνειρα του ύπνου είναι ασυνείδητα, αυθόρμητα, ανεξέλεγκτα.
Τα όνειρα του ξύπνιου (οι φιλοδοξίες μας, οι φαντασιώσεις) είναι πιο συνειδητά και δομημένα, αλλά πολλές φορές ξεκινούν από το ίδιο υπόγειο πηγάδι: τον βαθύτερο ψυχισμό μας.