Δημοσιογραφία του φόβου και του θεάματος – Όταν τα ΜΜΕ υπονομεύουν την ίδια την έννοια της ενημέρωσης

Δημοσιογραφία του φόβου και του θεάματος – Όταν τα ΜΜΕ υπονομεύουν την ίδια την έννοια της ενημέρωσης

Η σύγχρονη ενημέρωση: η επιλογή, παρουσίαση και εμμονή των μέσων ενημέρωσης με ορισμένα "ασήμαντα" ή υπερπροβαλλόμενα θέματα, συχνά εις βάρος της ουσιαστικής πληροφόρησης.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι, που συνδέονται με τη λειτουργία των ΜΜΕ στην εποχή του ανταγωνισμού, της τηλεθέασης και της αποπολιτικοποίησης:
1. Οικονομική επιβίωση μέσω της τηλεθέασης

Τα ιδιωτικά κανάλια (και συχνά και τα κρατικά) ζουν από τη διαφήμιση, η οποία εξαρτάται από το πόσοι παρακολουθούν. Ένα "σκληρό", "συγκινησιακό", "σοκαριστικό" ή "ασυνήθιστο" θέμα (π.χ. ένας ανήλικος που χτύπησε έναν μεγαλύτερο) προκαλεί:
έκπληξη, αγανάκτηση, φόβο, ηδονοβλεψία ή αίσθηση ηθικής ανωτερότητας

Αυτά κρατούν τον θεατή στην οθόνη. Κι έτσι, το θέμα επαναλαμβάνεται, σχολιάζεται, «αναλύεται» και γίνεται σήριαλ.

2. Συναισθηματική χειραγώγηση

Θέματα σαν κι αυτό, με κοινωνικό ή ηθικό "υπόβαθρο", επιτρέπουν στα ΜΜΕ να καλλιεργούν:
φόβο για την «κατάρρευση της κοινωνίας»
αγανάκτηση προς τη «νέα γενιά», «τους ξένους», «την ατιμωρησία», κ.λπ.
συναισθηματική σύγχυση, η οποία κρατά τον τηλεθεατή σε μια κατάσταση μόνιμου άγχους και προσκόλλησης στην πηγή της πληροφορίας

3. Αποπροσανατολισμός από σημαντικά ζητήματα

Όπως πολύ σωστά υπαινίσσεσαι, τέτοια υπερπροβεβλημένα «μικρογεγονότα» λειτουργούν αποπροσανατολιστικά. Όσο συζητάμε για τον 14χρονο που γρονθοκόπησε, δεν συζητάμε για:
το κόστος ζωής
τις εξελίξεις στην εξωτερική πολιτική
την κατάσταση στην Παλαιστίνη ή την Ουκρανία
την κατάρρευση του ΕΣΥ
τα σκάνδαλα ή τις νομοθετικές ρυθμίσεις που περνούν στα «ψιλά»

Ορισμένοι αναλυτές το αποκαλούν αυτό "bread and circuses 2.0" – ψωμί και θέαμα, η σύγχρονη μορφή του θεάματος που αποσπά και κοιμίζει.

4. Εύκολη δημοσιογραφία

Αντί να ερευνήσουν δύσκολα θέματα (με κίνδυνο για τον ρεπόρτερ ή πολιτικό κόστος για το κανάλι), είναι ευκολότερο να "σκαλίσουν" ένα επεισόδιο, να πάρουν 5 συνεντεύξεις από συγγενείς, περαστικούς και «ειδικούς» που θα πουν το αυτονόητο, και να γεμίσουν 10 λεπτά δελτίου.

Τελικά, τι αξίζει και τι όχι;

Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν πρέπει να προβληθεί μια τέτοια είδηση, αλλά ότι η υπερπροβολή της σε βάρος άλλων είναι δηλωτική μιας κοινωνίας που καθοδηγείται περισσότερο από το συναίσθημα και το θέαμα, παρά από τη γνώση και την κριτική σκέψη.

Μια πιο νηφάλια πρόταση:

Θα μπορούσε να γίνει μικρή αναφορά, και αν υπάρχει κοινωνικό νόημα, π.χ. αύξηση νεανικής βίας, να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο ρεπορτάζ, με στοιχεία, στατιστικές και σοβαρές αναλύσεις. Όχι να παίζεται ως reality.

Ζούμε στην εποχή της παραπληροφόρησης που ντύνεται «ενημέρωση». Στην εποχή των ειδήσεων-θεάματος, όπου η ουσία θυσιάζεται στον βωμό της τηλεθέασης. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στα κεντρικά δελτία ειδήσεων για να καταλάβει: η ενημέρωση έχει αντικατασταθεί από την κατασκευή συναισθηματικού σοκ.

Πρόσφατο παράδειγμα; Ένα περιστατικό, σοβαρό αλλά μεμονωμένο: ένας ανήλικος χτύπησε έναν 45χρονο σε μια συμπλοκή. Αντί να αναφερθεί με τη δέουσα λιτότητα, μετατράπηκε σε υπερθέαμα διάρκειας 10 λεπτών, με σειρά «αναλύσεων», «συνεντεύξεων», πλάνων, και δραματοποιημένων αναφορών, μέχρι και ψυχολογικών ερμηνειών από κάθε λογής «ειδικό».

Κι όλα αυτά, για ένα γεγονός που θα μπορούσε, και έπρεπε να καλυφθεί σε λιγότερο από 30 δευτερόλεπτα.

📺 Τα ΜΜΕ δεν ενημερώνουν πια. Καταναλώνουν τον χρόνο και τη σκέψη σου.

Η εμμονή στα μικροεπεισόδια, στο "σοκ", στον εντυπωσιασμό δεν είναι τυχαία. Είναι στρατηγική.

1. Οικονομική επιβίωση: το θέαμα πουλάει

Τα ιδιωτικά ΜΜΕ στηρίζονται αποκλειστικά στη διαφήμιση. Και η διαφήμιση απαιτεί τηλεθέαση. Και η τηλεθέαση δεν αυξάνεται με ανάλυση προϋπολογισμού, αλλά με βία, φόβο, θρήνο, αγανάκτηση. Ειδήσεις που «χτυπούν στο στομάχι», προκαλούν συναισθηματική αντίδραση και δημιουργούν εξάρτηση.

2. Συναισθηματικός εγκλωβισμός

Η επανάληψη τέτοιων ειδήσεων δημιουργεί ένα ψυχολογικό κλίμα κινδύνου: όλα είναι ασταθή, όλα απειλούνται, τίποτα δεν λειτουργεί. Ο πολίτης μετατρέπεται από πολιτικό υποκείμενο σε τρομαγμένο θεατή. Ο φόβος γίνεται εργαλείο χειραγώγησης.

3. Αποπροσανατολισμός από την πραγματική ατζέντα

Όταν οι θεατές απασχολούνται με το ποιος γρονθοκόπησε ποιον, δεν ασχολούνται με:
Τις σχέσεις Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ που υπονομεύονται
Την κατεδάφιση της δημόσιας υγείας
Τη φτώχεια που καλύπτεται από δήθεν "ανάπτυξη"
Τα γεωπολιτικά παίγνια στην Ανατολική Μεσόγειο
Τον πνιγμό της χώρας στο ιδιωτικό χρέος και τις πλειστηριαστικές συμμορίες

Ο αποπροσανατολισμός είναι τόσο ωμά σχεδιασμένος, που αγγίζει τα όρια της κοινωνικής μηχανικής.

4. Ευκολία και τεμπελιά

Το να ψάξεις ένα πραγματικό ρεπορτάζ, να αναδείξεις μια υπόθεση διαφθοράς ή να ξεγυμνώσεις μια κρατική πολιτική, θέλει δουλειά και κότσια. Αντίθετα, το να πάρεις μικρόφωνα, να μαζέψεις «συγκλονισμένους γείτονες», να πατήσεις πάνω στην οδύνη και να κάνεις μοντάζ με μουσικό υπόστρωμα τρόμου, είναι φτηνό, εύκολο, άοσμο, ακίνδυνο για το σύστημα.

🧠 Επιστημονικά τεκμηριωμένος φόβος

Έρευνες στην ψυχολογία των ΜΜΕ δείχνουν ξεκάθαρα πως η συστηματική έκθεση σε "αρνητικές ειδήσεις" αυξάνει το άγχος, την παθητικότητα και τη δυσπιστία απέναντι στους συνανθρώπους και το ίδιο το πολιτικό σύστημα.

Οι ειδήσεις αυτές δεν προσφέρουν κατανόηση. Προσφέρουν αισθήματα αδυναμίας. Δεν κινητοποιούν. Παραλύουν. Δεν σε κάνουν ενεργό. Σε κάνουν καταναλωτή φόβου.

Και αυτό δεν είναι ατύχημα. Είναι πολιτική επιλογή.

🧭 Τι κάνουμε;

✅ Απενεργοποίηση τηλεοπτικής ενημέρωσης: Όποιος πιστεύει ότι μαθαίνει τι συμβαίνει στον κόσμο από τα δελτία των 8, χρειάζεται επανεκκίνηση σκέψης.

✅ Ενημέρωση από ποικίλες, ανεξάρτητες πηγές: blogs-ιστολόγια, διεθνείς ιστοσελίδες, ανεξάρτητους ερευνητές, εναλλακτικά κανάλια με τεκμηρίωση και ιστορική προοπτική.

✅ Παιδεία Μέσων (media literacy- παιδεία στα μέσα ενημέρωσης): Να μαθαίνουμε και να διδάσκουμε πώς λειτουργεί η πληροφόρηση, πώς κατασκευάζεται η «είδηση», πώς διαμορφώνονται οι γνώμες μέσω πλαισίων και επιλογής.

✅ Αντίσταση στον συναισθηματικό εκβιασμό: Αν κάτι μας εξοργίζει αλλά δεν μας εξηγεί τίποτα, τότε μάλλον είναι προπαγάνδα, όχι ενημέρωση.

 
📺 Κλασικά σενάρια των ελληνικών δελτίων:
🌪️ Καιρός – Το Απόλυτο Θέαμα

«ΣΑΡΩΝΕΙ τη χώρα η κακοκαιρία Εριέττα!»

«Βροχές-σοκ και άνεμοι-δολοφόνοι!»

Εικόνες με τα ίδια δύο δέντρα να πέφτουν ξανά και ξανά, σαν να ’ρχεται αποκάλυψη.

 
🦠 Υγεία – Τρόμος με επιστημονικό μανδύα

«Νέος ιός ΤΡΟΜΟΥ – Μεταδίδεται με την ανάσα!»

«Τριπλά εμβόλια, μάσκες και καραντίνα – Τι λένε οι ειδικοί»

Συνεντεύξεις με 7 "λοιμωξιολόγους", όλοι με αντίθετες απόψεις, για να σε αφήσουν σε πανικό και σύγχυση.

 
🧨 Ασφάλεια – Ο κόσμος καταρρέει

«ΜΑΧΗ ΣΩΜΑ ΜΕ ΣΩΜΑ στη Λιοσίων – ΦΩΤΟ ντοκουμέντο!»

«Ανηλίκοι-τέρατα: νέο βίαιο περιστατικό με μαθητές γυμνασίου!»

Πλάνα με 5 μηχανές της ΔΙΑΣ να κυνηγούν πιτσιρίκια που έσκασαν κροτίδα.

 
🧑‍⚖️ Δικαστικό reality show

«Τι λέει η ΜΑΝΑ της 35χρονης;»

«Ολόκληρη η απολογία του κατηγορούμενου – Συγκλονιστικό»

Καθημερινό σίριαλ με "αποκλειστικά", σαν να είναι Netflix αληθινών εγκλημάτων.

 

💸 Οικονομία – Όχι ενημέρωση, μόνο κατάθλιψη

«Νέα έκρηξη ακρίβειας – Απλησίαστα τα βασικά είδη!»

Χωρίς καμία αναφορά στο γιατί, ή ποιος φταίει. Απλά μια διαρκής βροχή "δεινών".

 
🧠 Γιατί όλα αυτά;

Γιατί ο φοβισμένος άνθρωπος δεν αμφισβητεί, δεν οργανώνεται, δεν αντιστέκεται.
Ο θυμωμένος αλλά αμόρφωτος πολίτης γίνεται εύκολη λεία για δημαγωγούς, κομματάρχες και τηλεεισαγγελείς.

📣 Επίλογος

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η ενημέρωση έχει γίνει όπλο εναντίον της συνείδησης του πολίτη. Όσο περισσότερο καταναλώνουμε τηλεοπτική «πραγματικότητα», τόσο λιγότερο ζούμε τη δική μας. Όσο περισσότερο βλέπουμε τις "ειδήσεις", τόσο λιγότερο βλέπουμε την αλήθεια.

Η δημοσιογραφία του φόβου δεν είναι μόνο αισθητικά αποκρουστική. Είναι πολιτικά επικίνδυνη.
Και είναι ευθύνη μας να την απογυμνώσουμε, να την καταγγείλουμε και να την ξεπεράσουμε.