Ο κόσμος ξανασυστήνεται κι εμείς σε ποια γωνιά του καθόμαστε;

Ο κόσμος ξανασυστήνεται  κι εμείς σε ποια γωνιά του καθόμαστε; 

Ο Άργος, ο σκύλος μου, έχει μια περίεργη συνήθεια: κάθε φορά που ακούει ειδήσεις με ένταση — είτε από την τηλεόραση είτε από κάποιο βίντεο στο κινητό  σηκώνει τα αυτιά του, σηκώνεται και αλλάζει δωμάτιο. Λες και κάτι τον ενοχλεί στη χροιά της φωνής, ή ίσως στη σιωπηλή απειλή που πλανάται στον αέρα. Τον καταλαβαίνω. Ζούμε σε εποχές που η φασαρία της Ιστορίας είναι σχεδόν ακατάληπτη. Κι όταν δεν μπορείς να την αποκωδικοποιήσεις, ή φεύγεις… ή γράφεις.

Δεν χρειάζεται να είσαι γεωπολιτικός αναλυτής για να παρατηρήσεις κάτι ανησυχητικό: ο κόσμος γεμίζει ρωγμές. Πόλεμοι που ξεσπούν με την ταχύτητα του Twitter, συμμαχίες που μοιάζουν περισσότερο με περιστασιακά φλερτ παρά με γάμους συμφέροντος, και μια διεθνής σκηνή που θυμίζει λιγότερο σκακιέρα και περισσότερο παρτίδα τάβλι με διπλές ζαριές και απρόβλεπτες εξάρσεις.

Από την Ουκρανία μέχρι τη Γάζα, κι από την Ερυθρά Θάλασσα μέχρι την Ταϊβάν, ο πλανήτης δείχνει να αναστενάζει βαριά. Κάποτε, η λέξη «σύγκρουση» είχε βαρύτητα· σήμερα τη βρίσκεις παντού  σε οθόνες, hashtags, ρητορικές και, δυστυχώς, σε πραγματικά σώματα. Και μέσα σ’ όλα αυτά, η Ελλάδα, μια χώρα μικρή σε μέγεθος αλλά με κομβική γεωγραφία και μια αξιοσημείωτη ιστορική μνήμη, προσπαθεί να ισορροπήσει. Σε ποιον άξονα όμως; Και με ποιον προσανατολισμό;

Η φαινομενική ηρεμία του θεατή

Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, τουλάχιστον όπως παρουσιάζεται προς τα έξω, μοιάζει με έναν προσεκτικό χορό: λίγα λόγια, καθαρές θέσεις, και μια ελαφρά κλίση προς τη Δύση, όπως άλλωστε συνηθίσαμε μεταπολεμικά. Όμως, είναι αυτό αρκετό στον σημερινό κόσμο; Η εποχή που αρκούσε να «είσαι με το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε.» έχει περάσει. Η συμμετοχή, πλέον, δεν αρκεί  χρειάζεται και θέση, και φωνή.

Βλέποντας τις κινήσεις άλλων μικρών ή μεσαίων δυνάμεων, όπως η Ουγγαρία, το Ισραήλ ή η Τουρκία, αναρωτιέται κανείς: μήπως εμείς έχουμε παραδοθεί στη σιωπή ως τακτική; Ή ακόμα χειρότερα, μήπως έχουμε πείσει τον εαυτό μας πως η ουδετερότητα είναι αρετή και όχι αμηχανία;

Ο κόσμος γίνεται πολύπολος  ή απλώς χαοτικός;

Ο παραδοσιακός διαχωρισμός Δύσης και Ανατολής έχει μπερδευτεί. Η Κίνα συμπεριφέρεται σαν αυτοκρατορία, η Ρωσία σαν τραυματισμένη υπερδύναμη που ψάχνει εκδίκηση, η Ευρώπη σα να μην ξέρει αν είναι γεωπολιτικός παίκτης ή απλώς θεατής, και οι ΗΠΑ προσπαθούν να ξαναπείσουν τους συμμάχους τους ότι δεν είναι κουρασμένοι από το βάρος της παγκόσμιας ηγεσίας.

Μέσα σε αυτή τη ρευστότητα, η Ελλάδα έχει μια ευκαιρία. Όχι να μετατραπεί σε «παίκτη πρώτης γραμμής»  αυτό θα ήταν αυταπάτη  αλλά να αποκτήσει επιτέλους μια στρατηγική αυτογνωσίας. Δηλαδή, να συνειδητοποιήσει τι είναι, τι μπορεί να γίνει, και ποιο ρόλο θέλει να παίξει. Θέλουμε να είμαστε γέφυρα ή οδόφραγμα; Παρατηρητές ή μεσολαβητές;

Ο πολιτισμός ως όπλο χωρίς σφαίρες

Έχουμε δύο δυνατά εργαλεία, που σπάνια αξιοποιούμε επαρκώς. Το πρώτο είναι η θέση μας: γεωγραφική, ιστορική, πολιτισμική. Το δεύτερο είναι η γλώσσα μας, όχι η ελληνική καθαυτή, αλλά η διπλωματική μας γλώσσα  εκεί όπου μπορούμε να δώσουμε το παράδειγμα του ήπιου λόγου, του διαλόγου, της λογικής. Όχι από αφέλεια, αλλά από στρατηγική σοφία.

Η εξωτερική πολιτική δεν είναι διαγωνισμός πυγμής. Είναι ένας διαρκής διάλογος με το απρόβλεπτο. Αν η Ελλάδα καταφέρει να αρθρώσει έναν σταθερό, δικό της λόγο  που να μη μοιάζει αντιγραφή ανακοινώσεων τρίτων τότε ίσως καταφέρει να ξεχωρίσει. Ίσως όχι με όπλα, αλλά με ερωτήματα. Όπως: «Ποιο είναι το δίκαιο σ’ αυτή τη σύγκρουση;», ή ακόμα: «Μήπως η σιωπή μας γίνεται συνενοχή;»

Η Ιστορία δεν συγχωρεί την απουσία

Η εποχή που ζούμε γράφει Ιστορία με ταχύτητα. Και όταν οι ιστορικές σελίδες γυρίζουν τόσο γρήγορα, η απουσία δεν καταγράφεται ως ουδετερότητα  αλλά ως αδυναμία. Αν δεν μιλήσεις εσύ, κάποιος άλλος θα το κάνει για σένα. Και αυτός ο «άλλος» δεν θα πει πάντα την αλήθεια σου.

Η Ελλάδα οφείλει να παρίσταται. Όχι απλώς στις συσκέψεις, αλλά στον διάλογο των εθνών, με φωνή, άποψη και τόλμη. Γιατί αν δεν επιλέξεις πού κάθεσαι στο τραπέζι των ισχυρών, μπορεί να βρεθείς γραμμένος στο μενού.

Δεν έχω απαντήσεις για όλα. Ούτε ισχυρίζομαι πως κατέχω την πλήρη εικόνα της διεθνούς σκηνής. Αυτό που με απασχολεί, όμως, είναι η σιωπή. Όχι η δημιουργική  αλλά εκείνη που μοιάζει με αδράνεια, με φόβο. Κι όσο ο Άργος αποσύρεται διακριτικά στο διπλανό δωμάτιο, εγώ επιλέγω να μείνω και να ακούσω. Γιατί, εν τέλει, ο κόσμος δεν αλλάζει μόνο με κραυγές ή με πυραύλους. Καμιά φορά, αρκεί κάποιος να ρωτήσει δυνατά αυτό που όλοι σκέφτονται και κανείς δεν λέει.