Ο Έρως στην κοσμογονία του Ησιόδου

H "Θεογονία" του Ησιόδου. 

Ο ποιητής Ησίοδος έζησε τον 8ο αιώνα π.Χ., όντας μεταγενέστερος του Ομήρου. Διατηρούσε κτήματα και κοπάδια στο Όρος Ελικώνας, ένα βουνό που θεωρούνταν ιερό, καθώς εκεί κατοικούσαν οι εννέα Μούσες, οι οποίες ήταν θεραπαινίδες των τεχνών και συνοδοί του Θεού Απόλλωνα.

Στη "Θεογονία", ο Ησίοδος αποκαλεί τις Μούσες «ελικονιάδες» και δηλώνει ότι χάρη στην έμπνευσή τους μπορεί να γράφει στίχους και ποιήματα.

Το κεντρικό θέμα της "Θεογονίας" είναι η δημιουργία του κόσμου μέσα από ζευγαρώματα, γεννήσεις και συγκρούσεις των Θεών.

Οι Μούσες: Πηγή Έμπνευσης και Γνώσης

Στους πρώτους 200 στίχους της "Θεογονίας", ο Ησίοδος αναφέρεται στα χαρίσματα των εννέα Μουσών και πώς τον δίδαξαν να στιχουργεί. Αποκαλύπτει τη γέννησή τους από το σμίξιμο του Δία με την Τιτανίδα Μνημοσύνη. Η συνεύρεση διήρκησε εννέα μερόνυχτα στην Πιερία, με αποτέλεσμα τη γέννηση εννέα κοριτσιών, ένα κάθε μέρα.

Οι Μούσες:

• Δίδαξαν τον Ησίοδο να συνθέτει στίχους και μουσική.
• Του έδωσαν ένα κλαδί δάφνης και τον γέμισαν με γνώση για όσα έχουν γίνει, όσα γίνονται και όσα θα συμβούν.
• Του χάρισαν «θείο ταλέντο» για να απαγγέλλει με χάρη και τον παρακίνησαν να γράφει παιάνες για τους αθάνατους θεούς και τη γενιά του Ολύμπου.
• Τραγουδούν για τον Δία, φέρνοντας «πάνσοφες σκέψεις» στο μυαλό του.
• Υμνούν τον Ουρανό, τη Γαία και τους θεούς που γεννήθηκαν από αυτούς, καθώς και τη δόξα του Δία, που είναι ο πρωτόθρονος και ισχυρότερος όλων.
• Τα ονόματα των Μουσών είναι: Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολύμνια, Ουρανία και Καλλιόπη.
• Η Καλλιόπη ξεχωρίζει, καθώς συντροφεύει βασιλείς και σεβαστούς ηγέτες.
• Χαρίζουν σε όσους ευνοούνται τη δυνατότητα να εκφράζονται με λόγια που συγκινούν πλήθη, να νουθετούν, να κατευνάζουν οργές και να επιβάλλουν τη συνετή τους γνώμη. Με τη βοήθεια του Απόλλωνα, μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους κιθαρωδούς και μουσικούς.

Η Κοσμογονία: Η Γέννηση του Κόσμου και των Πρώτων Θεών

Η "Θεογονία" περιγράφει την πρωταρχή της δημιουργίας του κόσμου.

1. Πρωταρχικές Οντότητες: Στην αρχή, γεννήθηκε το Χάος. Έπειτα η ευρύχωρη Γαία (Γη), που αποτελεί την κατοικία θεών, θνητών και ζώων, καθώς και τα σκοτεινά Τάρταρα. Μετά, ο Έρωτας, ο οποίος περιγράφεται ως ο ομορφότερος από όλες τις θεότητες, κυριεύει τα μέλη θνητών και αθανάτων και κυβερνάει τη φρόνηση.
2. Γέννηση από το Χάος: Από το Χάος γεννήθηκαν το Έρεβος (Σκοτάδι) και η Νύχτα. Από το σμίξιμο του Έρεβους και της Νύχτας γεννήθηκαν η Ημέρα και ο Αιθέρας.
3. Γεννήσεις από τη Γαία (μόνη της): Η Γαία γέννησε μόνη της τον Ουρανό (Ουρανό με τα άστρα), τα ψηλά βουνά (για τις Νύμφες) και τον Πόντο (θάλασσα).
4. Γεννήσεις από τη Γαία και τον Ουρανό: Από το ζευγάρωμα της Γαίας με τον Ουρανό γεννήθηκαν πολλά παιδιά:
   • Οι Τιτάνες: Ωκεανός, Κοίος, Κρίος, Υπερίων, Ιαπετός, Θεία, Ρέα, Θέμις, Μνημοσύνη, Φοίβη, Τηθύς, και ο τελευταίος, ο δολόπλοκος Κρόνος, ο οποίος ήταν ο δυνατότερος και έθεσε στόχο να ανατρέψει τον πατέρα του.
   • Οι Κύκλωπες: Βρόντης, Στερόπης, Άργης, οι οποίοι ήταν ατρόμητοι, είχαν ένα κυκλωτερό μάτι στο κούτελο και έφτιαξαν τον κεραυνό για τον Δία.
   • Οι Εκατόγχειρες: Γύγης, Βριάρεος, Κόττος, με 100 χέρια και 50 κεφάλια, τεράστια δύναμη και αλαζονία.

Ο Ευνούχισμός του Ουρανού και η Γέννηση της Αφροδίτης

Ο Ουρανός φοβόταν τα παιδιά που γεννούσε με τη Γαία και τα έκρυβε στα «σπλάχνα της Γης» μόλις γεννιόντουσαν, απολαμβάνοντας την «ύβρη» της πράξης του. Η Γαία στενοχωριόταν πολύ για την τύχη των παιδιών της και επινόησε ένα σχέδιο. Δημιούργησε ένα δρεπάνι από αδάμαντα και μίλησε κρυφά στα σκλαβωμένα τέκνα της, προτρέποντάς τα να σταματήσουν τις πράξεις του πατέρα τους. Από τα παιδιά, μόνο ο Κρόνος στάθηκε με «πονηριά και θάρρος» και ανέλαβε να χτυπήσει τον πατέρα του. Η Γαία τον καμάρωσε, του έδειξε πώς να κρατά και να χρησιμοποιεί το δρεπάνι, και τον έκρυψε.

Όταν ο Ουρανός πλησίασε τη Γαία για να ζευγαρώσει, ο Κρόνος τον περίμενε σε ενέδρα. Με το αριστερό του χέρι τον έπιασε από τους όρχεις και τους έκοψε με το διαμαντοκομμένο δρεπάνι που κρατούσε στο δεξί. Τους πέταξε πολύ μακριά.

• Γεννήσεις από το αίμα και το σπέρμα του Ουρανού: Από το αίμα και το σπέρμα που έσταξαν στη Γαία, αυτή ξαναέμεινε έγκυος και γέννησε τις Ερινύες (θεότητες της εκδίκησης), τους Γίγαντες (με ακόντια και πανοπλίες) και τις Νύμφες Μελίες.
• Η γέννηση της Αφροδίτης: Τα κομμένα, ματωμένα γεννητικά όργανα του Ουρανού κατέληξαν στον Πόντο (θάλασσα) και πλανήθηκαν για πολύ καιρό, σηκώνοντας λευκό αφρό. Μέσα σε αυτόν τον αφρό «σαρκώθηκε η πιο πανώρια κόρη», η Αφροδίτη.
  • Η Αφροδίτη έφτασε πρώτα στην Κύθηρα και μετά στην Κύπρο. Όταν πάτησε στεριά, βγήκαν αγριολούλουδα και χλόες στα πόδια της.
  • Ονομάστηκε Αφροδίτη επειδή γεννήθηκε από τον αφρό («αφρός»). Ονομάστηκε Κυθέρεια επειδή έφτασε πρώτα στην Κύθηρα, και Κοιγεννητό επειδή οι θεοί θέλησαν να βγει στα χώματα της Κύπρου. Την είπαν και γελαστή για το μειδίαμά της.
  • Την συνόδευσαν ο Ήμερος και ο Έρωτας. Η Αφροδίτη μοιράζει σε ανθρώπους και θεούς «χαμόγελα και αγάπη, έρψη, στοργή και αυρότητα, φιλιά και χάδια, αλλά και πονηριές, νύξεις και απάτες».

Ο Ουρανός κακολογώντας τα παιδιά που έφερε στον κόσμο, τους αποκάλεσε Τιτάνες, επειδή είχαν την πρόθεση να τον ευνούχίσουν, πράξη που χαρακτήρισε ως «ανομίες» και «κρίμα στο λαιμό τους».

Η συνέχεια με την απαρίθμηση των θεϊκών παιδιών της Νύχτας, όπως ο Ύπνος, ο Θάνατος, οι τρεις Μοίρες, η Νέμεση και οι Εσπερίδες. Ακολουθεί η γενεαλογία των θυγατέρων του Νηρέα και άλλων θαλάσσιων θεοτήτων. Στη συνέχεια, ο ποιητής περιγράφει διάφορα μυθικά τέρατα, όπως τη Μέδουσα, τη Χίμαιρα, τη Λερναία Ύδρα και τη Σφίγγα, αναφερόμενος και στους ήρωες που τα εξολόθρευσαν.

• Οι γεννήσεις της Νύχτας:

  • Η Νύχτα γέννησε μόνη της, δίχως άντρα, το Μόρο (το στυγερό), την Κήρα (μαύρη), τον Θάνατο, τον Ύπνο και μια ατελείωτη σειρά από φοβερά όνειρα.
  • Επίσης, γέννησε τον Μώμο (το γέλιο, το ρεζίλι, τον δαίμονα του χλευασμού), το Ρήγα.
  • Άλλη φορά, η Νύχτα γέννησε τις Εσπερίδες, οι οποίες τάχθηκαν να φρουρούν στις θάλασσες, στην άκρη, περβόλια με χρυσούς καρπούς στα σύνδεντρα.
  • Έπειτα, έφερε στον κόσμο τις μικρότερες Κήρες και την τρικέφαλη τρανή τριάδα των Μοιρών: την Κλωθώ, τη Λάχεση και την Άτροπο. Αυτές γράφουν τα ριζικά και φτιάχνουν τις τύχες κάθε θνητού, τόσο για το καλό όσο και για το κακό που τον βρίσκει. Δίνουν επίσης την κρίση ακόμα και για τους θεούς, και κανένας δεν μπορεί να αλλάξει τη γνώμη τους όταν βγάλουν απόφαση, ποινή και καταδίκη για όποιον απερίσκεπτο ξεπεράσει το μέτρο.
  • Η Ολέθρια Νύχτα έκανε και άλλες κόρες: τη φοβερή Νέμεση, ως συμφορά που πέφτει και τιμωρεί αλύπητα όσους δεν έχουν σεβασμό.
  • Ύστερα γέννησε τη Φιλότητα, την Απάτη, τα θολωμένα Γηρατειά και την ίδια την Έριδα που φυλάει, κρατάει και ανάβει τους καυγάδες.
  • Η Έριδα με τη σειρά της γέννησε τον Πόνο, την Ιτοδία, τον Λιμό, τη Λήθη που ξεχνάει, τις Δύνες που φέρνουν βάσανα και μεγάλα κλάματα, πολέμους, μάχες, μακελειά, καταστροφές, μπελάδες και ασύστολα ψέματα και λόγια που τσακίζουν, αφού και ο αντίλογος ήταν δικό της τέκνο.
  • Τα τελευταία παιδιά της Έριδας ήταν η Πλάνη και η Ανομία (που συμμαχούν σαν κολλητές) και ο μεγάλος Όρκος που τιμωρεί τους γηγενείς όταν δεν τον τηρούν.

• Οι γεννήσεις του Πόντου (Θάλασσας):

  • Ο Πόντος γέννησε τον τίμιο Νηρέα, ο οποίος είναι πάντα ειλικρινής, δεν γνωρίζει δόλο, είναι πρωτότοκος και πρεσβύτερος από όλα τα παιδιά του. Τον φωνάζουν "γέροντα" χάρη στη σύνεσή του, το ήπιο φέρσιμό του, την πείρα και τη σοφία του, και κρέμονται από το στόμα του που μιλάει δίκαια.
  • Αργότερα, ο τρίσβαθος της θάλασσας, ο Πόντος, γέννησε τον Θαύμαντα και τον Φόρκυ. Ο Φόρκυς έσμιξε με τη Γαία και έκανε κόρες.
  • Οι Νηρηίδες: Ο Ωκεανός ζήτησε ως νύφη του Ωκεάνια κόρη τη Δωρίδα, η οποία ήταν μακριμαλλούσα και καρπερή. Αυτή γέννησε πενήντα ονομαστές και άξιες Νηρηίδες, που διακονούν τον κύρη τους και είναι προκομμένες γυναίκες. Ονομάζονται: Πρωθώ, Ευκράτη, Σαώ, Αμφιτρίτη, Ευδόρη, Θέτη, Γαλήνη, Γλαύκη, Κυμοθόη, Γοργοπόδα, Ιπποθόη, Θελκτική Θάλεια, Πασιθέα, Ερατώ, Ευνοίκη, Μελίτη, Ευλιμένη, Αγαύη, Ιπποθόη, Πρωτονέμενη, Δυναμένη, Γερή, Νησαία, Ακταία, Πρωτομέδεια, Δωρίς, Πανόπη, Γλυκιά Γαλάτεια, Κυμώ, Γλαυκονόμη, Κυμοδόκη (που παύει τρικυμίες), Ευαγόρη, Πρόνοια, Θέμιστο, Ευκόμπη, Ιόνη, Λυσιάνασσα, Ευάρνη, Αυτονόη, Λιόγαρ(ο), Ποντοπόρεια, Ψαμάθη, Μελίπη, Νησώ, Αλμύδη, Θέμιστο και Κυματολήγη, Λαομέδεια, Νημερτής και τέλος Πολυνόη.

• Άλλες γεννήσεις θαλάσσιων θεοτήτων και τεράτων:

• Ο Θαύμας πήρε για νύφη του την Ωκεανίδα κόρη την Ηλέκτρα και του γέννησε την Ίριδα (που τρέχει), την Οκυπέτη και την Αελλώ (τις οποίες ονομάζουν Άρπυιες), με πλούσια μαλλιά και γοργές φτερούγες που φτάνουν σε ταχύτητα ανέμους και γεράκια.
• Το ζεύγος Φόρκυς και Κητώ απέκτησε τις Γραίες, με τα ωραία μάγουλα, οι οποίες από τη γέννησή τους είχαν κάτασπρα μαλλιά, γι' αυτό και τις ονόμασαν έτσι. Τη μία τη λέγανε Πεμφριδώ με το μακρύ πέπλο, και την άλλη Ενυώ με το κροκάτο πέπλο.
• Από τους ίδιους γονείς, Φόρκυ και Κητώ, βγήκαν οι Γοργόνες, που πήγαν να μείνουν προς τη δύση, στην εσχατιά του Ωκεανού, κοντά στις Εσπερίδες. Ονομάζονταν Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα. Από τις τρεις, μόνο η Μέδουσα είχε μακάβριο τέλος, καθώς δεν ήταν αθάνατη όπως οι αδερφές της. Με αυτήν κοιμήθηκε ο Θεός Ποσειδώνας σε μαλακό ανθισμένο λιβάδι. Ο ήρωας Περσέας έκοψε το κεφάλι της, και από τον λαιμό που έχαινε ξεπήδησε ο Χρυσάωρ και ο ξακουστός φτερωτός ίππος, ο Πήγασος. Ο Χρυσάωρ ονομάστηκε έτσι επειδή κρατούσε χρυσό σπαθί, ενώ το άλογο πήρε το όνομά του από τις πηγές του Ωκεανού, όπου είχε τη γέννα του. Ο Πήγασος πέταξε στα ουράνια, αφήνοντας πίσω του τη γη με τα κοπάδια, για να βρει τους αθάνατους εκεί ψηλά, όπου πηγαίνει την αστραπή και τη βροντή, τα σύνεργα του Δία.
• Ο Χρυσάωρ έσμιξε με την Ωκεανίδα κόρη την Καλλιρόη, η οποία του γέννησε ένα τρικέφαλο παιδί, τον Γηρυόνη. Ο Ηρακλής φόνευσε τον Γηρυόνη εκεί κοντά στα βόδια του, τα οποία είχε με στριφτά ποδάρια, την ώρα που τα έβοσκε ο δύσμοιρος στην Ερύθεια, όπου τα νερά την τύλιγαν αθρόα. Ο Ηρακλής προσέγγισε τα βόδια με το πλατύ μέτωπο, σκοπεύοντας να φτάσει στην ιερή Τίρυνθα διασχίζοντας το πέρασμα του Πόντου, αφού πρώτα φόνευσε τον Όρθρο και τον βοσκό Ευρυτίωνα στο σκοτεινό του σπίτι, μακριά στην άκρη του ένδοξου Ωκεανού.
• Η Καλλιρόη γέννησε κι ένα άλλο τέρας, πελώριο και ανίκητο, που δεν έμοιαζε καθόλου ούτε με γέννημα θνητών ούτε θεών. Στο σχήμα, η Έχιδνα γεννήθηκε σε μια βαθιά λαγούμι. Ήταν γενναιόφρονη, μισή πανώρια νύμφη με εξέσια μάγουλα και σπινθηροβόλα μάτια. Το υπόλοιπο κορμί της ήταν μακρύ, φιδίσιο, φολιδωτό, ευλύγιστο, φρικτό και ομοφάγο. Της όρισαν να μένει στα κοίλα έγκατα της γης, σε ευρύχωρα δώματα, ώστε να μην τη βλέπουν ούτε αθάνατοι θεοί ούτε θνητοί άνθρωποι.
• Υπήρχε και άλλη που ζούσε στους Αρίμους, χωμένη καταχθόνια, τρομακτική στην όψη. Αυτή νυμφεύθηκε αθάνατη και αγέραστη. Λεγόταν πως ζευγάρωσε μαζί της ο φοβερός Τυφώνας, ο υβριστής, ο άνομος. Την πήρε την κόρη με τα ζωηρά και τα μεγάλα μάτια και αφού την κάστρωσε καλά, της έκανε γερά παιδιά:
• Πρώτα γέννησε τον Όρθρο, το σκυλί του Γηρυόνη.
• Δεύτερο γέννησε τον Κέρβερο του Άδη, ένα σκύλο πενήντα κεφάλων, χαλκόφωνο, γενναίο, ανίκητο, αδυσώπητο, που τρώει σωμές σάρκες.
• Τρίτη γέννησε την Ύδρα εκείνη τη Λερναία, που μόνο το χειρότερο ξέρει να βάζει ο νους της, και την οποία ανάθρεψε η Λευκοχαίρα Ήρα, που είχε άσβεστη έχθρα να βλάψει τον Ηρακλή. Όμως, ο γιος του Δία, ο κρατερός Αμφιτρύων, μαζί με τον Ιόλαο (που λάτρευε ο Άρης και είχε τη φώτιση της σοφής Αθηνάς στην πάλη), θανάτωσε το τέρας με τον κοφτερό χαλκό.
• Τέταρτο τέκνο η Έχιδνα γέννησε τη Χίμαιρα, που έβγαζε φωτιά από την ανάσα της, ήταν ανίκητη και δυσθεώρητη. Στο κορμί ήταν θεόρατη και με ισχύ στα πόδια. Στην όψη ήταν απερίγραπτη και είχε τρία κεφάλια: το πρώτο λέοντα, το δεύτερο τράγου και το τρίτο δρακοντόφιδου κεφάλι που σφυρίζει. Λιοντάρι υπήρχε στο πρόσθιο μέρος της, η μέση ήταν κατσικίσια, και από πίσω ήταν ερπετό. Ο Πήγασος την εξολόθρευσε με τον Βελλεροφόντη τον άφοβο.
• Η μητέρα της Χίμαιρας (προφανώς η Έχιδνα) έδωσε και άλλες γενιές: τη Σφίγγα την ολέθρια, το φόβητρο της Θήβας, όταν μαζί της έσμιξε ο σκύλος Όρθρος.
• Επίσης, γέννησε το Νεμαίο θηρίο, το τρομερό καπλάνι, το οποίο η Ήρα (η παρακοιμωμένη του Δία, η πρώτη η κυρά) το είχε φέρει σε εκείνα τα μέρη για να βλάπτει τους θνητούς όλη μέρα. Το θηρίο μακέλευε ανθρώπους και κοπάδια στους τόπους του και στα ιδάφη του Τρίτου, ώσπου κι αυτό δαμάστηκε από το σθένος του Ηρακλή.
• Ως τελευταίο παιδί, η Έχιδνα (ή Κητώ, καθώς αναφέρεται "Απ τη σπορά του φόρκη") γέννησε ένα μεγάλο φίδι στα βάθη της μαύρης γης, το οποίο έγινε φρουρός χρυσών μήλων.

Η συνέχεια της Θεογονίας του Ησίοδου αναφέρεται στους γιους του Τιτάνα Ωκεανού, τα ποτάμια, καθώς και στις κόρες του, τις νύμφες Ωκεανίδες. Στην φαντασιακή θεώρηση των Ελλήνων του 8ου αιώνα π.Χ., κάθε υδάτινη μάζα, γλυκού ή αλμυρού νερού, ήταν παιδί ή εγγονή του Ωκεανού.

Στη συνέχεια, ο Ησίοδος περιγράφει:

• Τη γέννηση των ουράνιων σωμάτων και των ανέμων.
• Τη θεά Στύγα και τα παιδιά της που έγιναν ακόλουθοι του Δία.
• Ένα μακροσκελές εγκώμιο της θεάς Εκάτης, αποκαλύπτοντας τη σημασία αυτής της χθόνιας θεότητας ως μεσίτριας μεταξύ θεών και ανθρώπων, παρότι δεν ανήκε στο Δωδεκάθεο του Ολύμπου.

Οι απόγονοι του Ωκεανού και της Τηθύος: Ο Ωκεανός απέκτησε με την Τηθύα, που είχε «στροβιλώδη ύδατα», τα εξής ποτάμια:

• Τον Αλφειό, τον Ήλο, τον γλυκό Ηριδανό με τις «τριφτές του δίνες», τον Στριμώνα, τον Ύστρο, τον Μαιάνδρο, τον Φάση, τον Ρήσο, τον Γάργαρο, τον Αργυρό Αχελώο, τον Νέο Ροδιό, τον Αλιάκμονα, τον Επτάπορο, τον Έρμο, τον Γρανικό, τον Αίσηπο, τον θεϊκό Σιμόεντα, τον Πηνειό, τον Κάϊκο με το «όμορφο του ρέμα», τον μέγα Σαγγάριο, τον Παρθένιο, τον Λάδωνα, τον θεϊκό Σκάμανδρο και τον Μικρό Αλδίσκο.
• Το ίδιο ζεύγος γέννησε και τον Υμφώνα, ο οποίος «βαλθήκε τους νιούς να κάμει άντρες μαζί με τον Απόλλωνα το ρήγα στα ποτάμια». Τέτοια κληρονομιά έλαβαν «απ' του Διός στην πρόνοια».

Επίσης, ο Ωκεανός και η Τηθύς απέκτησαν πολλές κόρες, τις Ωκεανίδες νύμφες, οι οποίες ήταν οι πρεσβύτερες. Ορισμένες από αυτές ήταν:

• Η Αδμήτη, η Ανθή, η Πυθώ, η Ηλέκτρα, η Δωρίδα, η Πριμνώ, η πανέμορφη και θεία Ουρανία η Υπόκλεινη, η Ρόδια, μαζί και η Καλλιρόη, η Ζευξώ, η Κλειτώ, η Ιδυία, η Πασιθόη, η Πληξαύρα, η Γαλαξαύρα, η ερωτική Διώνη, η Θώη, η καλή Μηλόβασις, η ωραία Πολυδώρα, η Κερκηίς με «λιγερόκορμη» μορφή, η Πλουτώ, η βοηθός Θουμάσα, η Περσηίδα, η άπειρη Ακάστη, η Ξάνθη, η Πετρέα η τόσο θελκτική, η Μενεσθώ, η Ευρώπη, η Μύτης, η Βριμώ, η Τελεσθώ με το «κροκάτο πέπλο», η Χρυσή, η Δασία, η Καλυψώ που «ανάβει μύριους πόθους», η Ευδώρα, η Τύχη, η Αμφυρώ και η Κυρώ.
• Η Στύγα, η οποία είναι η «προτιμότερη ξεχωριστή απ' όλες αυτές».
• Μετά από αυτές, σκαρώθηκαν κι άλλες Ωκεανίδες, φτάνοντας τον αριθμό των 3.000, «με τορνευτά τα πόδια τους». Αυτές σκορπίζονται «με χάρη παντού στη γη ανεμπόδιστα και στο λιμνών τα βάθη, κορίτσια ολοφότινα και θεοφυγατέρες».
• Τόσα και περισσότερα είναι και τα ποτάμια, αγόρια του Ωκεανού, που «ρέουνε κελαριστά». Η Τηθύς, η «σεβαστή κυρά του», τα γέννησε. Είναι τόσα πολλά που είναι αδύνατο για θνητό να απαριθμήσει τα ονόματά τους στη σειρά. Ωστόσο, «τα ξέρουν όσοι από κει να βρέχονται και κατοικούν κοντά τους».

Γέννηση ουράνιων σωμάτων και ανέμων:

• Η θεία Τιτανίδα Θεία, ερωτοχτυπημένη από τον Υπερίωνα, γέννησε τον Ήλιο, τον «μέγα τον αστραφτερό», την λαμπρή Σελήνη, και την Αυγούλα την Ηώ, η οποία το πρωί φωτίζει όλους τους ζώντες πάνω στη γη ανεξαιρέτως και τους αθάνατους θεούς στον ουρανό τους.
• Η Ευρυβίη, η οποία δόθηκε ερωτικά στον κρύο Αστραίο, γέννησε πρώτα τον Πάλαντα, που τον αποκάλεσαν «μέγιστο». Έπειτα γέννησε τον Πέρση, ο οποίος «όλους τους ξεπέρναγε σε φρόνηση και γνώση».
• Στον Αστραίο, η Ηώ γέννησε τους ανέμους: τον Ζέφυρο «της ξαστεριάς το φτεχτή», τον Βοριά που «μένεται τριτότοκος», και τον Νότο, όταν ο θεός ζευγάρωσε με τη θεά Αυγούλα.
• Μετά τους ανεμογέννητους, προέκυψαν κι άλλες γενιές. Πρώτα η Ειρηγένεια, η «μητέρα των αστεριών», γεννά τον λαμπρότερο Αυγερινό, όπως τον είπαν, και όλα τα μικρά αδέρφια του «τον ουρανό να στέψει».

Η Στύγα και η συμμαχία της με τον Δία:

• Η Στύγα, η «μορφοθυγατέρα» του Ωκεανού, έσμιξε με τον Πάλαντα σε ένα «τρανό παλάτι». Οι δύο τους έκαναν μαζί τον Ζήλο και τη Νίκη, που «χει αστραγάλους κομψούς».
• Έβγαλαν κι άλλες φύτρες: τον Κράτο, «τέκνο δυνατό», και τη θυμισμένη Βία, παιδιά που αμέσως φάνηκαν και όλοι τα καμάρωσαν. Αυτά δεν έχουν σπίτι μακριά από τη φροντίδα του Δία, ούτε «κονάκι και στρατή Θεός να μην τα στέργει».
• Πάντοτε στέκονται δίπλα στον Δία «όταν βροντάει», καθώς έτσι το έκρινε η Ωκεανίδα Στύγα, η «αύθαρτη» μητέρα τους, όταν ο «μέγας ρίχτης των κεραυνών» κάλεσε όλους τους αθάνατους στον Όλυμπο για να μάθουν τη βουλή του.
• Ο Δίας δήλωσε: «Όποιος τους λέει απ τους θεούς Τιτάνες πολεμήσει μαζί του θανακρατάγε προνόμια και δόξες και θα βρισκελες τιμές που αξίζουν σα θανάτους». Επίσης, «εκείνος δε που έχασε τη θέση του απ τον Κρόνο ατοιμασμένος θα παίρνε μερίδιο στη νίκη άμα στεκόταν στο πλευρό του Δία μες στη μάχη».
• Πρώτη η Στύγα, η «αύθαρτη», ανεβαίνει στον Όλυμπο, έχοντας μαζί τα τέκνα της και την ψήφο του πατρός της.
• Σε αυτήν ο Δίας χάρισε «δώρα παραπανήσια», λέγοντάς της να φυλάει τον «πιο μεγάλο όρκο, εκείνον που οι αθάνατοι φοβούνται να πατήσουν». Επίσης, τα παιδιά της τη συνοδεύουν «δική του μια για πάντα».
• «Όπως τα υποσχέθηκε έτσι ακριβώς γυναίκαν του Δία τα ταξίματα προς όλους πέρα ως πέρα και να τος τώρα κραταιός και μέγας βασιλέας».

Η θεά Εκάτη:

• Όταν η Φοίβη ανέβηκε στο κρεβάτι του Κοίου, «εκείνο που ξάπλωσαν πολλές», αμέσως εγκυμόνησε από τον Τιτάνα, τη θεά κόρη, για να του κάνει τη «γαλαζόπεπλη» Λητώ, που ήταν «μελένια από κούνια» και «καλοσυνάτη πάντοτε με ανθρώπους και θανάτους». Ήταν «γλυκύτατη τρισεύγεννη στους τρόπους και τα ήθη όσο καμιά δεν ήτανε στον Όλυμπο απάνω».
• Οι ίδιοι γονείς, δηλαδή η Φοίβη και ο Κοίος, έκαναν και την καλή Αστερία, την οποία αποκάλεσαν «διπόλυπτη άσπιλο».
• Ο Πέρσης την ανέβασε στα δώματά του για να την κάνει «πολυαγαπημένη σύζυγο».
• Εκείνη μένει έγκυος και γεννά την Εκάτη.
• Ο Δίας, ο γιος του Κρόνου, «την επροίκισε με δώρα ολοφάνερα» για να έχει μερίδιο «στη γη μα και στα πέλαγα τα απόρευτα». Και σαν να μην έφταναν αυτά, πήρε και «κομμάτι από τον έναστρο ουρανό».
• Για αυτό το λόγο, την δοξάζουν τόσο πολύ οι αθάνατοι, αλλά και οι θνητοί ακόμα, αφού και τώρα οι γηγενείς, όταν πάνε να θυσιάσουν για να εξευμενίσουν τους θεούς, αυτήν επικαλούνται, την «πολυσεβαστη θεά, την αγαθή Εκάτη, που εύκολα αποδέχεται όλες τις προσευχές τους και κάνει τα χατίρια τους».
• Τέτοια είναι η δύναμή της. Από όσα τέκνα γέννησαν ο Ουρανός και η Γαία και πήραν επικράτειες, όλα της τα χρωστάνε.
• Ούτε και ο Δίας ο Κρόνιος «την πίεσε καθόλου». Ούτε της αφαίρεσε αυτά που κατείχε από τους προγενέστερους, τους Τιτάνες.
• «Ίδια και απαράλλαχτα είναι τα προνόμιά της σε γη, ουρανό και θάλασσα και ακόμα παραπέρα, καθώς πολύ την τίμησε ο ύψιστος ο Δίας».

Οι ικανότητες και η επιρροή της Εκάτης:

• Η Εκάτη, αν θέλει να ευνοήσει κάποιον, «γοργά του παραστέκεται προς όφελος δικό του».
• Στις δίκες, πηγαίνει και κάθεται δίπλα στους βασιλιάδες.
• Στις συγκεντρώσεις των ανθρώπων, αν κάποιον ξεχωρίσει, «εκείνος αμέσως φαίνεται καλύτερος από όλους».
• Όποτε συγκεντρώνονται άντρες με θώρακες για «πόλεμο φθοροποιό», εκείνη επιλέγει «το ποιον θα στέψει νικητή και ποιον θα ντύσει δόξα».
• Πρόθυμα παραστέκεται και στους καβαλάρηδες.
• Πρόθυμα πάλι βοηθά τους αθλητές στον στίβο όταν συναγωνίζονται «με άμιλλα και ήθος». Και ύστερα δίνει εύκολα το «ποθητό βραβείο στους ρωμαλαίους νικητές που χαίρονται μαζί της τιμώντας και δοξάζοντας πρωτίστως τους γονείς τους».
• Όσοι μοχθούν σε «θάλασσα γαλάζια φουσκωμένοι» και την Εκάτη εξυμνούν κοντά στον Ποσειδώνα, «που του αρέσει να κουνά», εκείνη αμέσως «γεμίζει τα δίχτυά τους είτε αδειάζοντάς τα άμα αλλάξει γνώμη της και κάτι τη θυμώσει».
• Παρόμοια συνδράμει τον Ερμή «η αγαθή στα χειμαδιά και στη βοσκή στις μάντρες των τσοπάνων και τις αγέλες των βοδιών, κοπάδια από κατσίκες και πρόβατα πυκνόμαλα».
• Αν θέλει η καρδιά της, «τα αυγατίζει μόνο μιας γεννήματα να δώσουν κι άμα δεν θέλει τα πολλά με μιας τα αφήνει λίγα».
• Έτσι ενεργεί η θεά, αν και «μοναχοκόρη φερμένη από τη μάνα της μέσα στους αθανάτους να τιμηθεί ολότελα και με το παραπάνω».
• Ο Κρονίδης επιπλέον της έδωσε εξουσία «να χει το πρώτο φρόντισμα τροφός και παραμάνα για όσα βρέφη αντίκρισαν μετά από εκείνη της πανεπόπτης αυγής το χάραμα στα μάτια». Τέτοια τιμή αξιώθηκε «απ' τον Θεόν τον πρώτο».

Ο Έρως στην κοσμογονία του Ησιόδου

Στο έργο «Θεογονία» του Ησίοδου (περ. 8ος αι. π.Χ.), ο Έρως εμφανίζεται αμέσως μετά το Χάος, ως μία από τις πρώτες κοσμικές δυνάμεις:

«Χάος γάρ πρώτιστα γένετ’· αὐτὰρ ἔπειτα Γαῖ’ εὐρύστερνος πάντων ἕδος ἀσφαλὲς αἰεί, Τάρταρά τ’ ἠερόεντα μυχοῖο χθονὸς εὐρυοδείης, ἠδ’ Ἔρος, ὃς κάλλιστος ἐν ἀθανάτοισι θεοῖσι, λυσιμελὴς, πάντων τε θεῶν πάντων τ’ ἀνθρώπων δάμναται ἐν στήθεσσι νόον καὶ ἐπιφροσύνας ἐλαίνει.»

(στ. 116–122)

Μετάφραση:

«Πρώτα γεννήθηκε το Χάος· και έπειτα η πλατύστηθη Γαία, έδρα ασφαλής για όλα,
και τα σκοτεινά Τάρταρα, στα βάθη της γης,
και ο Έρως, ο ωραιότερος από τους αθάνατους θεούς,
ο λυσιμελής, που κατακτά τον νου και τη θέληση όλων των θεών και των ανθρώπων.»

➡️ Σύμφωνα με τον Ησίοδο, ο Έρως είναι αρχέγονη δύναμη, δεν έχει γονείς, και η λειτουργία του είναι κοσμογονική:
Ο Έρως ενώνει και κινεί τα πράγματα στη ζωή. Χάρη σε αυτόν, τα όντα έλκονται και δημιουργούν. Είναι ο δεσμός, η έλξη, η γονιμότητα και η ένωση. Χωρίς τον Έρωτα, η Γη δεν θα γεννούσε, ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ενωθούν.

🌌 Ορφική Κοσμογονία: Ο Φανής ή Έρως-Πρωτόγονος

Στα Ορφικά Κείμενα, τα οποία περιέχουν πιο μυστικιστική και φιλοσοφική προσέγγιση της δημιουργίας:

• Ο Έρως (ή Φανής, ή Πρωτόγονος) είναι η πρώτη θεότητα που βγαίνει από το Κοσμικό Αυγό.

• Είναι ανδρόγυνος, φτερωτός, λαμπερός και φέρει το φως στον κόσμο.

• Ο Φανής δημιουργείται από τη Νύχτα και το Χάος (ή από το αυγό που γέννησε η Νύχτα στα βάθη του Έρεβους).

➡️ Ο Έρως-Φανής είναι το Φως και η Διάνοια του Κόσμου, αυτός που φέρει την τάξη στο Χάος και γεννά τους θεούς.

🧠 Φιλοσοφική διάσταση

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι και οι Πλατωνικοί μετέβαλαν τον Έρωτα σε πιο φιλοσοφική έννοια:

• Για τον Εμπεδοκλή, ο Έρως (Φιλότης) είναι μία από τις δύο κοσμικές δυνάμεις (μαζί με το Νείκος – Έριδα), που εναλλάσσονται και κυβερνούν τον κύκλο της δημιουργίας και της φθοράς.

• Στον Πλάτωνα (Συμπόσιο), ο Έρως είναι πνευματικός πόθος, κίνητρο για το ωραίο και το αληθινό – μια δύναμη που οδηγεί την ψυχή προς το Θείο.

✅ Συμπέρασμα

Ο Έρως στην αρχαία ελληνική μυθολογία δεν είναι απλώς ο θεός του ερωτικού πάθους. Στις πιο αρχαίες και βαθιές παραδόσεις (Ησίοδος, Ορφικοί), είναι μία από τις πρώτες κοσμικές αρχές, δύναμη δημιουργίας, γέννησης, συνένωσης και ζωής.

Συνεχίζεται