Η Ελλάδα χρειάζεται εξωτερική πολιτική με πυξίδα το εθνικό συμφέρον, όχι τον αυτόματο πιλότο των συμμάχων

Την ώρα που το κυβερνητικό αφήγημα επαναλαμβάνει τη ρητορική περί «ισχυρής Ελλάδας», η εξωτερική πολιτική της χώρας εμφανίζεται στην πράξη χωρίς αυτενέργεια, εγκλωβισμένη σε μια κουλτούρα άκριτης ευθυγράμμισης με τις επιταγές τρίτων.

Η συμμετοχή σε ισχυρούς οργανισμούς, όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ, θα μπορούσε υπό όρους να ενισχύει τη διεθνή θέση της χώρας. Ωστόσο, η Ελλάδα δεν φαίνεται να αξιοποιεί το θεσμικό της βάρος προς όφελος των εθνικών της επιδιώξεων· αντίθετα, συχνά εμφανίζεται ως δορυφόρος ξένων κέντρων λήψης αποφάσεων.

Απουσιάζει η σαφής χάραξη στρατηγικής που να εδράζεται σε εθνικά συμφέροντα, με ενεργή προσπάθεια ενσωμάτωσής τους στις συλλογικές επιδιώξεις. Η τακτική της Αθήνας βασίζεται σε μια υπερπροσαρμοστικότητα στις αποφάσεις των ισχυρότερων εταίρων, γεγονός που προβάλλεται ως «ρεαλισμός» αλλά στην πράξη εκλαμβάνεται ως αδυναμία και προβλέψιμη συμμόρφωση.

Αξιοπρέπεια και στρατηγική συνεργασία δεν συνυπάρχουν με υποτέλεια

Η προσέγγιση των ελληνικών κυβερνήσεων φαίνεται να ξεκινά από την ανάγκη να «ικανοποιηθούν» πρώτα οι απαιτήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και των βασικών ευρωπαϊκών παικτών, αγνοώντας τις ιδιαίτερες ανάγκες μιας πολυκεντρικής παγκόσμιας τάξης. Αυτή η λογική όμως έχει επιφέρει τεράστιο κόστος στις σχέσεις της Ελλάδας με περιφερειακές δυνάμεις με τις οποίες έχει κοινά συμφέροντα – όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι χώρες αυτές, αν και φίλιες προς τη Δύση, χαράσσουν ανεξάρτητες πολιτικές όταν πρόκειται για κρίσιμα θέματα που άπτονται του εθνικού τους συμφέροντος,  ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται ένταση με τους συμμάχους τους.

Αντιθέτως, η Ελλάδα, με την προσήλωσή της στο να μην αποκλίνει από τη «γραμμή» των ισχυρών, έχει καταστήσει τον εαυτό της αναξιόπιστο συνομιλητή. Η συμπεριφορά της αυτή θεωρείται δεδομένη, και ενσωματώνεται στον υπολογισμό των τρίτων. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι προσδοκίες από την Αθήνα είναι χαμηλές και η επιρροή της στα διεθνή τεκταινόμενα, ελάχιστη.

Η Λιβύη ως καθρέφτης μιας ανύπαρκτης διπλωματίας

Η περίπτωση της Λιβύης είναι ενδεικτική. Αν και πρόκειται για γειτονική χώρα με στρατηγική σημασία για την Ελλάδα, ιδίως λόγω του Τουρκολιβυκού μνημονίου η Αθήνα επέλεξε να ακολουθήσει την πεπατημένη των «ίσων αποστάσεων» και της σιωπηλής αποδοχής των τετελεσμένων. Όχι μόνο δεν πρωτοστάτησε σε πρωτοβουλίες, αλλά απέφυγε να αναγνωρίσει ακόμη και τα αυτονόητα: ότι η κυβέρνηση της Τρίπολης έχει χάσει τη διεθνή της νομιμοποίηση, λόγω της αποτυχίας διεξαγωγής εκλογών.

Ακόμη χειρότερα, η ελληνική διπλωματία είχε κρατήσει αποστάσεις από την ανατολική Λιβύη και τον στρατηγό Χάφταρ, την ώρα που άλλες χώρες –όπως η Αίγυπτος και τα Εμιράτα– του παρείχαν στήριξη, αναγνωρίζοντας ότι η επιρροή του ήταν κρίσιμη για την περιοχή. Έτσι, η Ελλάδα δεν είχε λόγο στις εξελίξεις και δεν προσκλήθηκε καν σε διεθνείς διασκέψεις για τη Λιβύη, όπως αυτή του Βερολίνου.

Πότε επιτέλους θα διεκδικήσουμε;

Η Ελλάδα, αν επιθυμεί να ανακτήσει κύρος, πρέπει να δείξει με πράξεις, όχι με λόγια ότι μπορεί να χαράξει αυτόνομη στρατηγική. Η πρώτη απαραίτητη κίνηση είναι η μονομερής επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια στον ηπειρωτικό κορμό και στην Κρήτη, όπως προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Αυτή η ενέργεια, αν συνοδευτεί με σαφές μήνυμα υπεράσπισής της, θα υποχρέωνε και την Τουρκία να επανεκτιμήσει το κόστος της πολιτικής της.

Η αναφορά στο τουρκικό casus belli δεν μπορεί να παραμένει μόνιμο πρόσχημα αδράνειας. Αν η Άγκυρα επιλέξει την ένταση, η Ελλάδα οφείλει να δείξει ότι δεν είναι διατεθειμένη να υποχωρήσει. Μόνο έτσι θα έχει ουσιαστικό περιεχόμενο η ρητορική περί «αποτροπής» και «στρατιωτικής ετοιμότητας».

Επιπλέον, η επιτάχυνση στην απόκτηση στρατιωτικών συστημάτων υψηλής ακρίβειας και η προσαρμογή του αμυντικού δόγματος στην υπεράσπιση κρίσιμων θαλάσσιων περιοχών θα επιβεβαίωνε την αλλαγή στάσης.

Το αυτονόητο: Η Ελλάδα να πάψει να είναι προβλέψιμη

Η σταδιακή αποκατάσταση της διεθνούς αξιοπιστίας της χώρας απαιτεί ρήξεις με τη νοοτροπία του «καλού παιδιού» που συμβιβάζεται με τα πάντα για να μην ενοχλήσει. Η εξωτερική πολιτική δεν είναι πεδίο εξετάσεων για να λάβουμε εύσημα από άλλες πρωτεύουσες· είναι η διαρκής μάχη για την εξυπηρέτηση ζωτικών συμφερόντων.

Η Ελλάδα οφείλει να γίνει απρόβλεπτη αλλά υπολογίσιμη δύναμη, που δεν διστάζει να παίρνει αποφάσεις ακόμη κι αν αυτές ενέχουν ρίσκο. Μόνο έτσι θα μπορεί να έχει λόγο στις διεθνείς εξελίξεις και να χαράσσει πολιτική με όρους αξιοπρέπειας, ισοτιμίας και στρατηγικής εμβέλειας.