Ποιος ελέγχει τη διπλωματία του Μαξίμου;

Διπλωματικοί Σύμβουλοι και Πρεσβευτές: Θεσμικό Κενό ή Πολιτική Ευθύνη;

1. Η σημερινή πραγματικότητα στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, οι διπλωματικοί σύμβουλοι του Πρωθυπουργού, όπως οι Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, Ελένη Σουρανή και Άννα-Μαρία Μπούρα,  τοποθετούνται με προσωπική επιλογή του εκάστοτε Πρωθυπουργού. Οι θέσεις αυτές είναι πολιτικής εμπιστοσύνης και δεν προβλέπεται καμία θεσμική διαδικασία αξιολόγησης ή έγκρισης από επιτροπή του Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) ή από τη Βουλή.

Οι διπλωμάτες γενικότερα ανήκουν στον Διπλωματικό Κλάδο του ΥΠΕΞ και αξιολογούνται από το Υπηρεσιακό Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει για προαγωγές και τοποθετήσεις. Ωστόσο, όταν πρόκειται για τοποθετήσεις σε καίριες θέσεις δίπλα στον Πρωθυπουργό, η διαδικασία παρακάμπτεται: ο ΠΘ ζητάει απόσπαση συγκεκριμένου διπλωμάτη και αυτή υλοποιείται.

Έτσι, η μόνη λογοδοσία για τις επιλογές αυτές είναι πολιτική: ο Πρωθυπουργός φέρει προσωπικά την ευθύνη, απέναντι στη Βουλή και στην κοινή γνώμη.

2. Διεθνής σύγκριση

Ηνωμένες Πολιτείες

• Ο Πρόεδρος ορίζει πρεσβευτές, αλλά η Γερουσία εγκρίνει τις επιλογές με δημόσιες ακροάσεις.

• Πρόκειται για έναν ισχυρό μηχανισμό ελέγχου της επάρκειας και των σχέσεων των υποψηφίων.

• Οι σύμβουλοι του Λευκού Οίκου (π.χ. National Security Advisor) παραμένουν θέσεις εμπιστοσύνης και δεν περνούν από έγκριση Γερουσίας.

Γαλλία

• Οι διπλωματικοί σύμβουλοι του Προέδρου επιλέγονται απευθείας από τον ίδιο.

• Οι πρεσβευτές χρειάζονται γνωμοδότηση του Υπουργικού Συμβουλίου, αλλά όχι κοινοβουλευτική έγκριση.

Γερμανία

• Οι πρεσβευτές επιλέγονται από το Υπουργείο Εξωτερικών και εγκρίνονται πολιτικά από τον ΥΠΕΞ ή την Καγκελάριο.

• Δεν περνούν από το Bundestag.

• Οι διπλωματικοί σύμβουλοι είναι θέσεις εμπιστοσύνης χωρίς θεσμικό έλεγχο.

Ιταλία

• Αντίστοιχο με Γαλλία και Γερμανία: προσωπική επιλογή του Πρωθυπουργού και του ΥΠΕΞ.

• Δεν υπάρχει κοινοβουλευτική ακρόαση για πρεσβευτές.

3. Συμπέρασμα της σύγκρισης

• Μόνο οι ΗΠΑ εφαρμόζουν αυστηρό θεσμικό κοινοβουλευτικό έλεγχο για πρεσβευτές.

• Στην Ευρώπη (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ελλάδα), οι διπλωματικοί σύμβουλοι του ηγέτη είναι καθαρά θέσεις εμπιστοσύνης, χωρίς θεσμικό φραγμό.

• Η Ελλάδα δεν διαφέρει από το ευρωπαϊκό πρότυπο.

4. Πρόταση θεσμικής μεταρρύθμισης

Το ερώτημα που έθεσε ο Panagiotis G. Pavlos στο Χ, αν οι διπλωματικές διευθύντριες του Πρωθυπουργού πρέπει να περνούν από επιτροπή του ΥΠΕΞ ή αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης οφείλει να απολογηθεί,  αναδεικνύει το θεσμικό κενό.

Μια πιθανή μεταρρύθμιση θα μπορούσε να περιλαμβάνει:

1. Επιτροπή Αξιολόγησης στο ΥΠΕΞ

   • Όταν ο Πρωθυπουργός επιλέγει διπλωμάτη για τη θέση του συμβούλου του, να ζητείται γνωμοδότηση από ειδική επιτροπή ανώτερων διπλωματών.

   • Η γνωμοδότηση δεν θα είναι δεσμευτική, αλλά θα παρέχει θεσμικό έλεγχο επάρκειας.

2. Ακρόαση στη Βουλή για Πρεσβευτές

   • Υποχρεωτική παρουσία του προτεινόμενου πρέσβη στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής.

   • Η επιτροπή να εξετάζει το βιογραφικό, τη στρατηγική κατεύθυνση και πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων.

   • Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι γνωμοδοτικό (όπως στη Γαλλία) ή δεσμευτικό (όπως στις ΗΠΑ).

3. Δημόσια διαφάνεια

   • Δημοσιοποίηση όλων των τοποθετήσεων και μετακινήσεων διπλωματών υψηλού επιπέδου σε εύκολα προσβάσιμη βάση δεδομένων (π.χ. Διαύγεια με ειδικό φάκελο «διπλωματικών τοποθετήσεων»).

5. Επίλογος

Σήμερα, η Ελλάδα ακολουθεί το ευρωπαϊκό μοντέλο, όπου οι διπλωματικοί σύμβουλοι του ηγέτη είναι θέσεις απόλυτης εμπιστοσύνης και οι πρεσβευτές δεν περνούν από κοινοβουλευτική αξιολόγηση.
Η μόνη λογοδοσία είναι πολιτική,  δηλαδή ο Πρωθυπουργός φέρει όλη την ευθύνη.

Η συζήτηση για θεσμικό έλεγχο, όπως θέτει ο Παναγιώτης Γ. Παύλος, ανοίγει το δρόμο για μια ενδεχόμενη μεταρρύθμιση που θα ενίσχυε τη διαφάνεια και τη λογοδοσία στην ελληνική εξωτερική πολιτική.

Άρα η εξωτερική πολιτική στην Ελλάδα, είναι στην ουσία προσωπική υπόθεση ενός προσώπου, χωρίς κάποιο ανεξάρτητο εθνικό συμβούλιο εξωτερικής πολιτικής.