Η ιστορική αλήθεια ως Αχίλλειος πτέρνα της Τουρκίας: Η περίπτωση της Τραπεζούντας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Τις τελευταίες εβδομάδες, μια σειρά γεγονότων στην Τραπεζούντα και οι συνακόλουθες πολιτικές παρεμβάσεις στην Τουρκία έχουν φέρει στην επιφάνεια τις έντονες ευαισθησίες της χώρας γύρω από την ιστορική αλήθεια και την ελληνική παρουσία, τόσο πολιτισμικά όσο και θρησκευτικά. Οι εξελίξεις αυτές αναδεικνύουν αυτό που περιγράφεται ως η «αχίλλειος πτέρνα των Τούρκων: η ιστορική αλήθεια».

Το Φεστιβάλ Χορού της Τραπεζούντας και οι Αντιδράσεις

Από τις 13 έως τις 17 Φεβρουαρίου, ο Μητροπολιτικός Δήμος Τραπεζούντας διοργάνωσε ένα διεθνές φεστιβάλ χορού και πολιτισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι το όνομα του φεστιβάλ περιλαμβάνει την ελληνική λέξη «χωρών». Η ίδια η πόλη της Τραπεζούντας έχει ελληνική ονομασία, όπως και οι περισσότερες επαρχίες του νομού (Σούρμενα, Οφ, Ματσούκα, Αράκλη – το αρχαίο Ηράκλειον).

Παρά την ελληνική κληρονομιά της περιοχής, ξέσπασε έντονη διαμάχη. Ο Ναύαρχος εν αποστρατεία Τζιχάν Γιαϊτζή, ο οποίος διεκδικεί την πατρότητα του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» και έχει στο παρελθόν παρεμβεί σε εορτασμούς στην Παναγία Σουμελά, προειδοποίησε δημόσια το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών και τον Δήμαρχο Τραπεζούντας. Ο Γιαϊτζή εξέφρασε ανησυχίες ότι ελληνικά συγκροτήματα και σύλλογοι χορού θα έρχονταν στο φεστιβάλ για να «κάνουν προπαγάνδα για τον Πόντο».

Αμέσως μετά την παρέμβαση του Γιαϊτζή, ο Δήμαρχος Τραπεζούντας, Αχμέτ Μεντίν Γκεντς, τηλεφώνησε στον ναύαρχο και τον διαβεβαίωσε ότι συμμερίζεται τις ίδιες ανησυχίες. Είχε δηλώσει ρητά ότι «δεν πρόκειται να προσκληθούν ελληνικοί σύλλογοι ή ελληνικές χορευτικές ομάδες». Ο Γιαϊτζή επανήλθε ευχαριστώντας τον Δήμαρχο, ο οποίος δήλωσε επίσης ότι «δεν θα επιτρέψουν την εκμετάλλευση της 4.200 ετών αρχαίας τουρκικής πόλης της Τραπεζούντας και το αρχείο οργάνου Ογζιολί με κεφάλι λύκου για αβάσιμους ιστορικούς σκοπούς», καθώς και ότι η ποντιακή λύρα είναι τουρκική.

Ωστόσο, οι πηγές επισημαίνουν ότι ο ισχυρισμός πως η Τραπεζούντα είναι μια 4.200 ετών τουρκική πόλη είναι «άθλιος» και ανακριβής. Οι απογραφές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανά δεκαετία δείχνουν την «πρόοδο του εξισλαμισμού των Ελλήνων μες στην Τραπεζούντα» και όχι αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού από εξωτερικούς παράγοντες, γεγονός που αποδεικνύει την ελληνική καταγωγή των κατοίκων, ανεξαρτήτως θρησκείας. Επίσης, η Τραπεζούντα υπήρξε πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών και αναφέρεται στην «Κάθοδο των Μυρίων» του Ξενοφώντα, όπου οι άνδρες του χόρεψαν τον πυρρίχιο χορό. Η ποντιακή λύρα είναι φιαλόσχημη, με παραλλαγές σε διάφορες περιοχές του ελληνισμού.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Στόχαστρο

Παράλληλα με το ζήτημα της Τραπεζούντας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο βρίσκεται υπό «ασφυκτικό κλοιό του Υπουργείου Εσωτερικών και του Υπουργείου Εξωτερικών». Ο βουλευτής Γιαβούζ Αγιραλίογλου (Yavuz Ağıralioğlu), που περιγράφεται ως «αποσπασμένη γκρίζη λύκος» από το κόμμα της Μεράλ Ακσενέρ, υπέβαλε δύο ερωτήσεις στα τουρκικά υπουργεία Εσωτερικών και Εξωτερικών.

Οι ερωτήσεις του Αγιραλίογλου αφορούσαν:

• Τη λειτουργία της Παναγίας Σουμελά του Πόντου, όπου ο ναύαρχος Γιαϊτζή είχε ήδη προκαλέσει την μετάθεση της λειτουργίας του 2022 από τις 15 Αυγούστου (ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και επέτειος της παράδοσης της Τραπεζούντας στον Μωάμεθ τον Πορθητή) εννέα ημέρες μετά, για να μην μειωθεί η «σημασία της απελευθέρωσης της Τραπεζούντας».
• Τη δράση του Οικουμενικού Πατριάρχη και του Πατριαρχείου γενικότερα.

Συγκεκριμένα, ο βουλευτής ρώτησε τον Υπουργό Εσωτερικών:

• Αν το Πατριαρχείο («Φανάρι») προβαίνει εκτός από θρησκευτικές και σε πρωτοβουλίες πολιτικού χαρακτήρα.
• Αν έχει εκπονηθεί ανάλυση κινδύνου για τις λειτουργίες στη Σουμελά και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του Πατριαρχείου ως προς τις επιπτώσεις τους στη δημόσια τάξη.
• Πώς ελέγχεται η συμμόρφωση αυτών των δραστηριοτήτων με τη Συνθήκη της Λωζάνης και την τουρκική νομοθεσία.

Προς το Υπουργείο Εξωτερικών, ο Αγιραλίογλου έθεσε:

• Την ευαισθησία που προκαλεί η χρήση του τίτλου «Οικουμενικός» από το Πατριαρχείο και η αξίωση διεθνούς θεσμικής υπόστασης.
• Αν έχουν καταγραφεί οι συναντήσεις των εκπροσώπων του Πατριαρχείου με ξένες αρχές και φορείς τα τελευταία 5 χρόνια.
• Αν παρακολουθείται το διπλωματικό περιεχόμενο των διεθνών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη Μονή Σουμελά και αν υπήρξαν δηλώσεις μειονοτικών ιδρυμάτων σε διεθνή φόρα εις βάρος της Τουρκίας, εννοώντας πιθανή αναφορά στη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού.

Ο βουλευτής τόνισε ότι ενώ πρέπει να προστατεύονται τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία, δεν πρέπει να παραβλέπονται οι ευαισθησίες που αφορούν την εθνική ασφάλεια και τη δημόσια τάξη. Η Τουρκία οφείλει να διαφυλάξει την ισορροπία δικαιωμάτων της Συνθήκης της Λωζάνης, να τηρεί την αρχή της αμοιβαιότητας και να υιοθετήσει σαφή στάση απέναντι σε προσπάθειες διεύρυνσης πολιτικής ισχύος υπό το πρόσχημα της θρησκευτικής ελευθερίας.

Ουσιαστικά, οι ενέργειες αυτές θέτουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο υπό στενή παρακολούθηση, με το φόβο ότι ακόμα και μνημόσυνα για τη γενοκτονία από αρχιεπισκόπους που υπάγονται στο Πατριαρχείο, όπως σε ΗΠΑ, Καναδά ή Ευρώπη, μπορεί να θεωρηθούν πρόβλημα. Η στόχευση του Πατριαρχείου από την Τουρκία υποδηλώνει ότι «κάτι τους ενοχλεί».

Συνολικά, οι ενέργειες των Τούρκων αξιωματούχων στην Τραπεζούντα και οι πιέσεις προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποτελούν εκφράσεις μιας ευρύτερης προσπάθειας αποσιώπησης της ιστορικής ελληνικής κληρονομιάς και ελέγχου κάθε δραστηριότητας που θα μπορούσε να την αναδείξει. Η άρνηση εισόδου δεκάδων ή και εκατοντάδων Ελλήνων στον Πόντο είναι ένα άλλο παράδειγμα αυτής της πολιτικής. Η ιστορική αλήθεια, όπως καταδεικνύεται από πλήθος στοιχείων, αποτελεί ένα πεδίο έντονης αντιπαράθεσης και ένα ευαίσθητο σημείο για την τουρκική πλευρά.

Πληροφορίες από τον Σάββα Καλεντερίδη