Η Αθάνατη Ελληνική Ψυχή: Η κληρονομιά της Μεγάλης Ελλάδας στην κάτω Ιταλία και την Σικελία

Ο ελληνικός αποικισμός, ένα από τα πιο εκπληκτικά φαινόμενα στην ιστορία της ανθρωπότητας, καθιέρωσε τους Έλληνες ως ηγετική δύναμη του αρχαίου κόσμου. Από τον 8ο αιώνα π.Χ. ξεκίνησε ο συστηματικός αποικισμός της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας, οδηγώντας στην ίδρυση περίπου 120 ελληνικών πόλεων μέσα σε 200 χρόνια, δημιουργώντας το «θαύμα της Μεγάλης Ελλάδας». Αυτή η ιστορική περίοδος άφησε ένα ανεξίτηλο ελληνικό αποτύπωμα, το οποίο παραμένει ζωντανό μέχρι σήμερα στη γλώσσα, τον πολιτισμό, τη μυθολογία και την ταυτότητα των κατοίκων της περιοχής.

Ιστορικές Ρίζες και Πόλεις-Κοσμήματα

Η Νάξος ιδρύθηκε το 734 π.Χ. και αναγνωρίζεται ως η πρώτη ελληνική αποικία στη Σικελία. Η σημασία της υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι εκεί «φυτεύτηκε ο σπόρος μιας νέας Ελλάδας» και η Σικελία γνώρισε νέους τρόπους σκέψης, συμπεριλαμβανομένης της δημοκρατίας, μιας «πανέμορφης ιδέας» που εισήχθη από τους Έλληνες αποίκους.

Οι Συρακούσες, που ιδρύθηκαν το 735 π.Χ. από Κορίνθιους, υπήρξαν για 1.600 χρόνια η πρωτεύουσα της Σικελίας και περιγράφονται από τον Κικέρωνα ως η «μεγαλύτερη και ωραιότερη ελληνική αποικία». Η πόλη φιλοξένησε τον Πλάτωνα τρεις φορές, ο οποίος την έβλεπε ως την ιδανική του πόλη. Εδώ γεννήθηκε και έζησε ο Αρχιμήδης, ο μεγαλύτερος επιστήμονας της αρχαιότητας, του οποίου οι ανακαλύψεις, όπως η αρχή της άνωσης και η κατασκευή ενός «πλανηταρίου» που αναπαριστούσε το ηλιακό σύστημα, επηρέασαν μεταγενέστερους επιστήμονες όπως τον Γαλιλαίο και τον Λεονάρντο ντα Βίντσι. Το μηχανισμό των Αντικυθήρων, έναν «υπολογιστή» 2.000 ετών, αποδίδεται επίσης στον Αρχιμήδη.

Άλλες σημαντικές ελληνικές πόλεις περιλαμβάνουν:

• Γέλα: Ιδρύθηκε από Ρόδιους και Κρήτες αποίκους το 689/688 π.Χ.. Η σημαία της Σικελίας, με τη μορφή της Γοργόνας (Τρισκελές), έχει τις ρίζες της στη Γέλα, καθώς ήταν το πρώτο σύμβολο των Ρόδιων-Κρητικών αποίκων.
• Ακράγαντας (σημερινό Αγκριτζέντο): Ιδρύθηκε γύρω στο 580 π.Χ. από αποίκους της Γέλας, αναπτύχθηκε σε μια ισχυρή πόλη ικανή να ανταγωνιστεί τη μητρόπολη Γέλα και τις Συρακούσες. Η ακμή της πόλης, ιδιαίτερα στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., αποδεικνύεται από τα μεγαλοπρεπή της μνημεία και τους ναούς της «Κοιλάδας των Θεών», όπως ο ναός του Ολύμπιου Διός, της Ήρας και της Ομόνοιας.
• Σελινούντας: Ιδρύθηκε από τους Μεγαρείς Υβλαίους το 696 π.Χ., εξελίχθηκε σε μία από τις σημαντικότερες ελληνικές αποικίες της Σικελίας, φημισμένη για τους κολοσσιαίους και επιβλητικούς ναούς της που θυμίζουν το μέγεθος του Παρθενώνα. Η πόλη καταστράφηκε από τους Καρχηδόνιους το 409 π.Χ..

Η Ζωντανή Ελληνική Κληρονομιά

Η ελληνική κληρονομιά στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία είναι πολυδιάστατη και βαθιά ριζωμένη στην καθημερινή ζωή:

• Γλώσσα: Παρόλο που η αρχαία ελληνική δεν ομιλείται πλέον παντού, η επίδρασή της είναι φανερή. Τα τοπωνύμια, ακόμα και στη δυτική Σικελία, που επηρεάστηκε λιγότερο, έχουν ελληνικές ρίζες (π.χ., Παλέρμο από «Παν-όρμος»). Πολλά επώνυμα έχουν ελληνική προέλευση. Στην Γκρεκία Σαλεντίνα και την Καλαβρία, το γκρίκο, μια ελληνική διάλεκτος επιβιώνει, με τους κατοίκους να αγαπούν τη γλώσσα τους και να την θεωρούν «θησαυρό». Ο Γερμανός ιστορικός Gerhard Rohlfs υποστήριξε ότι ο ελληνισμός της Κάτω Ιταλίας συνδέεται άμεσα με την αυτόχθονη παράδοση της Μεγάλης Ελλάδας, και όχι μόνο με το Βυζάντιο. Ωστόσο, η γλώσσα κινδυνεύει λόγω του τουρισμού και της παγκοσμιοποίησης.
• Μυθολογία και Λογοτεχνία: Το ελληνικό πνεύμα είναι «πάντα επίκαιρο» μέσω της μυθολογίας, καθώς οι μύθοι μεταδίδουν ένα πολιτιστικό κληροδότημα πέρα από τον χρόνο. Παραδείγματα όπως η Μήδεια του Ευριπίδη, ο Σίσυφος και ο Τάνταλος επιτρέπουν «άμεση σύνδεση μεταξύ του Αρχαίου και του σύγχρονου». Στη Σικελία, ο μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης έχει συνδεθεί με συγκεκριμένες τοποθεσίες. Οι Συρακούσες είναι μοναδικές παγκοσμίως, αφιερώνοντας δύο μήνες ετησίως στην αρχαία ελληνική τραγωδία, ένα φεστιβάλ που διεξάγεται εδώ και 109 χρόνια και προσελκύει χιλιάδες θεατές.
• Τέχνη και Αρχιτεκτονική: Οι Έλληνες άφησαν «απτές αποδείξεις» στην τέχνη και την αρχιτεκτονική. Τα εντυπωσιακά αρχαία θέατρα, όπως αυτό των Συρακουσών, που μπορούσε να φιλοξενήσει 15.000 θεατές, και οι ναοί δωρικού ρυθμού είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Η παλατινή Καπέλα στο Παλέρμο αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα βυζαντινής τέχνης, με επιφανείς καλλιτέχνες από την Κωνσταντινούπολη να εργάζονται εκεί κατά τη νορμανδική κυριαρχία. Σήμερα, η κεραμοποιία στη Γέλα συνεχίζει την ελληνική παράδοση, με την αναπαραγωγή αρχαίων κρατήρων και ληκύθων.
• Πολιτισμός και Ταυτότητα: Το «ελληνικό πνεύμα» είναι βαθιά ριζωμένο στην ψυχή των Σικελών. Οι κάτοικοι αισθάνονται «Έλληνες μέσα τους», βιώνοντας μια «τεράστια αίσθηση φιλοξενίας» που είναι χαρακτηριστική των Ελλήνων. Πολλοί υπερηφανεύονται για το «ελληνικό αίμα» που κυλάει στις φλέβες τους και θεωρούν τους εαυτούς τους «άμεσους απογόνους» των Ελλήνων αποίκων. Η φράση «mia faccia, mia razza» (μία όψη, μία φυλή) εκφράζει την πεποίθηση ότι ο δεσμός είναι γραμμένος στο DNA. Αρχαίες ελληνικές παραδόσεις επιβιώνουν στην καθημερινή ζωή, όπως η γεωργία, τα θρησκευτικά τελετουργικά, και ακόμη και η ράτσα σκύλων Cirneco dell'Etna, που μοιάζει με τον Ανούβι. Ο χορός ταραντέλα συνδέεται με έναν αρχαίο ελληνικό μύθο και μοιάζει πολύ με άλλους ελληνικούς χορούς. Οι γεύσεις της αρχαίας ελληνικής κουζίνας, όπως γλυκά με τυρί και μέλι, παραμένουν δημοφιλείς.

Ο Βυζαντινός Ελληνισμός και η Σύγχρονη Εποχή

Ο ελληνισμός στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία γνώρισε μια «νέα λαμπρή περίοδο» κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με την Σικελία να ανήκει πλήρως στο βυζαντινό κράτος από το 535 έως τα τέλη του 10ου αιώνα. Η επιρροή της βυζαντινής τέχνης παραμένει ισχυρή, ιδιαίτερα στα ψηφιδωτά του Παλέρμο, όπου επιτεύχθηκε η συγχώνευση βυζαντινών, αραβικών και νορμανδικών αρχιτεκτονικών ρυθμών. Η περιοχή Πιάνα ντελι Αλμπανέζι κοντά στο Παλέρμο κατοικείται από απογόνους Ελλήνων και Αλβανών Ορθοδόξων, με πολλά ονόματα και επώνυμα να μαρτυρούν την καταγωγή τους από την Ελλάδα και τη Μορέα. Μέχρι το 1930, η περιοχή ονομαζόταν «Πιάνα ντελ Γκρέτσι», δηλαδή «περιοχή των Ελλήνων».

Σήμερα, υπάρχει μια ισχυρή επιθυμία για ενίσχυση των δεσμών με τη σύγχρονη Ελλάδα. Μέσω εκθέσεων τέχνης, συνεδρίων και πολιτιστικών εκδηλώσεων, οι κάτοικοι επιδιώκουν να αναδείξουν την αρχαία ελληνική μεγαλοπρέπεια και να μεταλαμπαδεύσουν την κληρονομιά στις νέες γενιές. Συλλόγοι όπως η ιστορική ομάδα Akragas διοργανώνουν εκδηλώσεις για να αναβιώσουν την αρχαία ελληνική ζωή. Το Naxos Fest είναι ένα ετήσιο φεστιβάλ που ιδρύθηκε για να αφηγηθεί το ελληνικό παρελθόν της Νάξου και να μεταδώσει την αξία της δημοκρατίας. Πολλοί εκφράζουν την ελπίδα για «προνομιακή συμφωνία» ή ακόμα και «επιστροφή στη μητέρα πατρίδα Ελλάδα», αναγνωρίζοντας τη βαθιά πολιτιστική σύνδεση. Υπάρχει η επιθυμία για τη δημιουργία ενός «Ινστιτούτου Ορθοδόξων Σπουδών στη Μεγάλη Ελλάδα» για να συζητηθούν οι δυνατότητες και οι παγκόσμιοι ορίζοντες που προσφέρει ο ελληνισμός εκτός των συνόρων του ελληνικού κράτους.

Συνολικά, η Κάτω Ιταλία και η Σικελία αποτελούν μια ζωντανή απόδειξη της αθάνατης ελληνικής ψυχής. Οι ελληνικές ρίζες «υφίστανται στη γλώσσα και σε εκείνο το υπόβαθρο που αποτελείται από τις λατρείες που επιβιώνουν ακόμα και σήμερα». Η ιστορία και ο πολιτισμός της Μεγάλης Ελλάδας δεν είναι απλώς μουσειακά εκθέματα, αλλά αποτελούν την ταυτότητα και τον καθοδηγητή ενός λαού που αισθάνεται περήφανος για την ελληνική του κληρονομιά.

Διαβάστε και τα:

Η Μεγάλη Ελλάδα: Μια διαχρονική Ελληνική ταυτότητα στη νότια Ιταλία

Η Μεγάλη Ελλάδα καλεί την Ελλάδα: Μια διαρκής σύνδεση ριζών και ταυτότητας