Ο Δρόμος του Ηρακλή: Ένα ταξίδι στην καρδιά του Ελληνισμού της Ιβηρικής

Το καλοκαίρι του 1999, μια αποστολή από τη Μακεδονία ξεκίνησε για την Ιβηρική Χερσόνησο με σκοπό να συναντήσει τους "ελληνόψυχους" της Έλτσε. Το ταξίδι ξεκίνησε με το πολυτελές σκάφος "Πασά" (όνομα εμπνευσμένο από τη γυναίκα του Μίνωα) διασχίζοντας την Αδριατική Θάλασσα, όπου παρατηρήθηκε η σχεδόν απόλυτη ελληνική κυριαρχία στα υπερσύγχρονα πλοία. Μόλις 15 ώρες αργότερα, η αποστολή έφτασε στην Ανκόνα, ένα από τα λιμάνια της πλούσιας βόρειας Ιταλίας, γεμάτο με ελληνικά κατάρτια.

Το Οδοιπορικό:

• Ο Δρόμος του Ηρακλή: Η διαδρομή από την Ελλάδα προς το απώτερο σημείο της Ιβηρικής ονομάστηκε "Δρόμος του Ηρακλή" από τους αρχαίους, καθώς ο Ηρακλής την είχε διανύσει πολλές φορές, είτε για τα βόδια του Γηρυόνη είτε για τα μήλα των Εσπερίδων. Η "Ηράκλεια Οδός", που οδηγούσε από την Ιταλία, διατρέχοντας τους πρόποδες των παραθαλάσσιων Άλπεων ως την Κελτική και την Ιβηρική, θεωρούνταν ιερή από τον Αριστοτέλη, και όποιος έβλαπτε τους οδοιπόρους τιμωρούνταν από τον ίδιο τον Ηρακλή.
• Ιταλία - Γένοβα και οι "Ελληνικές Άλπεις": Η αποστολή διέσχισε το οδικό δίκτυο της Ιταλίας, προσπερνώντας τη Γένοβα ("γόνατο γης μέσα στη θάλασσα"), ένα πρώην ισχυρό βασίλειο-κράτος που κατείχε και την Κορσική. Στην περιοχή των μεσογειακών Άλπεων υπάρχει μια οροσειρά με το όνομα "Γκρεκ" (Greck), δηλαδή "Ελληνικές Άλπεις", επειδή εκεί είχαν εγκατασταθεί Έλληνες Κρητικοί.
• Μονακό - Η Αρχαία Μόνο: Η διαδρομή οδήγησε στο πριγκιπάτο του Μονακό και το Μόντε Κάρλο, όπου κυριαρχεί και πάλι ένας Έλληνας, ο Ωνάσης. Εδώ, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ιδρύσει πριν από 2.500 χρόνια την αρχαία Μόνο, το σημερινό Μονακό. Η πόλη πήρε το όνομά της από το ναό του Μονίκου Ηρακλέους, ο οποίος λατρευόταν μόνος του στο ναό, σε αντίθεση με άλλους ναούς αφιερωμένους σε δύο θεότητες. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ότι εδώ είχε σταθμεύσει ο Ηρακλής πηγαίνοντας για τα βόδια του Γηρυόνη. Εντύπωση προκάλεσε και το Ωκεανογραφικό Μουσείο του Κουστώ.
• Γαλλία - Νίκαια και Μασσαλία:
  • Νίκαια: Οι πρόγονοι των Ελλήνων είχαν ιδρύσει και τη Νίκαια, τη σημερινή πρωτεύουσα της Γαλλικής Ριβιέρας. Η Νίκαια (αρχαία Νίκαια) ιδρύθηκε κοντά στο 300 π.Χ. από τους Μασσαλιώτες για να πανηγυρίσουν μια νίκη, απαραίτητη για την ανάπτυξη και προστασία της Μασσαλίας. Σήμερα, η συνοικία της αρχαίας ελληνικής ακρόπολης συνεχίζει να ονομάζεται Ακρόπολη. Εντυπωσιάζει επίσης το λεγόμενο Μέγαρο των Λασκάρεων με τον δικέφαλο αετό, καθώς οι ντόπιοι ηγεμόνες θεωρούσαν τιμή τους το όνομα Λάσκαρης μετά το γάμο του ντόπιου άρχοντα με την κόρη του φημισμένου Βυζαντινού αυτοκράτορα Θεόδωρου Λάσκαρη.
  • Μασσαλία: Η Μασσαλία, ελληνική αποικία των Φωκαέων, γιόρταζε το 2000 τα 2.600 χρόνια από την ίδρυσή της, με έμβλημα την ελληνική πεντηκόντερο. Παντού στην πόλη υπήρχαν φωταγωγημένα αρχαία ελληνικά πλοία και μεγάλα φωτεινά γράμματα που έγραφαν "2.600". Η αποστολή έγινε δεκτή από την Πρόεδρο του συλλόγου "Πυθέας Αλέξανδρος", κυρία Μαυρομάτη, η οποία τους ξενάγησε στην πόλη, περνώντας και από το κτίριο του χρηματιστηρίου, όπου δεσπόζουν τα αγάλματα των δύο διάσημων παιδιών της ελληνικής Μασσαλίας, του Πυθέα και του Ευθυμένη. Επισκέφτηκαν και την Ορθόδοξη εκκλησία της Μασσαλίας, όπου ο αρχιμανδρίτης Πατέρας Ιωακείμ Τσομπάνογλου αποκάλυψε ότι εκεί βαφτίστηκε ο Παύλος Μελάς, ο ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα.
• Είσοδος στην Ισπανία - Εμπορείον: Από τη Γαλλία, η αποστολή εισήλθε στην Ισπανία, την οποία οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν "Ισπανία". Τους υποδέχτηκε μια αγκαλιά αρχαίων ελληνικών πόλεων: η Ρόδη (από τους Ρόδιους ναύτες), το Εμπορείον (Empúries), η Καλλίπολη, η Ζάκα και το στρατηγικό Ημεροσκοπείον (Denia), από όπου μπορούσαν να βλέπουν τα σήματα των αποικιών τους (με καπνούς την ημέρα, με φρυκτούς τη νύχτα). Το Εμπορείον θεωρείται η σπουδαιότερη ελληνική αποικία της βορειοανατολικής Ισπανίας και η οδική πινακίδα "Αμούρ" (Empúries) θύμιζε έντονα Ελλάδα.
• Βαρκελώνη - Η Καλλίπολη: Το ταξίδι συνεχίστηκε σε παραλιακούς δρόμους, φτάνοντας στην Καλλίπολη, τη σημερινή Βαρκελώνη, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ισπανίας. Το αρχαιολογικό μουσείο της πόλης είναι γεμάτο από ελληνικά ευρήματα, όπως το άγαλμα του Ασκληπιού, η κεφαλή της Αφροδίτης, κορινθιακοί κίονες και αναρίθμητα χάλκινα αντικείμενα από τη Βαλένθια, τη Σαραγόσα, ακόμη και τις Βαλεαρίδες Νήσους, των οποίων προστάτης στην αρχαιότητα ήταν ο θεός του πολέμου, ο Άρης.
• Έλτσε - Το Κέντρο των "Γκρέγος": Η καρδιά της αποστολής χτύπησε πιο δυνατά στην Έλτσε, τον κύριο προορισμό, όπου ζουν οι "Πομπλαδόρες Γκρέγος" ή "Γκρέγος" (Έλληνες).
  • Ιστορία και Ευρήματα: Η Έλτσε, που δεν είναι άλλη από την αρχαία ελληνική πόλη Ελίκη, χτίστηκε γύρω στον 6ο αιώνα π.Χ. από Έλληνες, στην περιοχή της σημερινής Αλικάντε (αρχαία Λευκή) και της Γκουαρδαμάρ (αρχαία Θόλος). Η αρχαία ελληνική παρουσία και η μνήμη διατηρούνται ζωντανές για πάνω από 2.500 χρόνια. Η πόλη είναι στολισμένη με ένα μοναδικό φοινικόδασος στην Ευρώπη και βρίθει αρχαιοελληνικών ευρημάτων, όπως το άγαλμα της Αφροδίτης, ένα ακέφαλο άγαλμα λέοντος, ελληνικά αγγεία, πήλινα είδωλα, δαχτυλίδια, περιδέραια, καθώς και η περίφημη Κυρία της Έλτσε, που μάλλον είναι έργο Έλληνα γλύπτη και αποτελεί σύμβολο της πόλης. Στο επίνειο της Έλτσε σώζονται αρχαία κτίσματα και ελληνικές επιγραφές, όπως αυτή που γράφει "ΕΠΛΣ" σε ένα δάπεδο.
  • Οι "Γκρέγος" - Απόγονοι των Ελλήνων της Ελίκης: Οι "Γκρέγος" είναι ένας όμιλος απογόνων Ελλήνων της Ελίκης, περήφανοι για τη μακρινή ελληνική καταγωγή τους, οι οποίοι προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη των προγόνων τους. Ο όμιλος διοικείται από νέους όλων των κοινωνικών, μορφωτικών και οικονομικών τάξεων, με κοινό χαρακτηριστικό την αγάπη τους για την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό. Η διοίκηση γίνεται κατά το αττικό σύστημα, δηλαδή με επιτροπή που εκλέγεται από την αγορά δια βοής, και κάθε μέλος της είναι υπεύθυνο να εκτελέσει τις εντολές του λαού, ενώπιον του οποίου λογοδοτεί.
  • Διατήρηση της Ελληνικότητας: Το πιο συγκλονιστικό είναι ότι οι "Γκρέγος" βαφτίζουν τα παιδιά τους με ελληνικά ονόματα, όπως Αλέξανδρος, Νέστωρ, Έκτορας, Αριάδνη, Μυρτώ, Ελένη. Έδρα του ομίλου είναι το "στέκι" τους, μια τεράστια αυλή περιτριγυρισμένη από κολόνες δωρικού ρυθμού και στολισμένη με ελληνικές σημαίες. Παρά τις δυσκολίες, οι "Γκρέγος" αγωνίζονται επίπονα για να κρατήσουν ζωντανή την ιστορική τους μνήμη, την πολιτιστική φυσιογνωμία, την ελληνική συνείδηση και τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής τους. Τιμούν το ελληνικό τους αίμα με πράξεις, διοργανώνοντας ετήσιες γιορτές που ονομάζονται "Ελληνική Εβδομάδα".
    • Ελληνική Εβδομάδα: Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών, οι ελληνόψυχοι της Έλτσε αναβιώνουν τη ζωή της αρχαίας Ελίκης και τις αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Περιλαμβάνονται:
      • Χοροί και απαγγελία ραψωδιών.
      • Αρχαίο θέατρο και νυκτερινές πομπές με αρχαίες στρατιωτικές ενδυμασίες και συνοδεία αρχαιοελληνικής μουσικής.
      • Θεατρικές παραστάσεις εμπνευσμένες από την κλασική αρχαιότητα, οι οποίες δίνονται στο κατάμεστο θερινό δημοτικό θέατρο της πόλης με χιλιάδες θεατές. Η είσοδος είναι ελεύθερη, καθώς πιστεύουν ότι "η κουλτούρα πρέπει να είναι δωρεάν".
      • Πριν από κάθε εκδήλωση, συγκεντρώνονται σε ένα οίκημα εμπνευσμένο από την αρχαία Ελλάδα (με πύλη Μυκηνών, αέτωμα, κολόνες Κνωσσού).
    • Όνειρα και Στόχοι: Οι "Γκρέγος" υπόσχονται να επισκεφτούν κάποια μέρα τη "μητροπολιτική Ελλάδα", τη "γη των προγόνων". Θέλουν να εκπληρώσουν τα εξής:
      • Να φορέσουν αρχαίες χλαμύδες στην Ακρόπολη.
      • Να κάνουν συμβολική θυσία σκορπίζοντας στην Ακρόπολη δύο χούφτες χώμα φερμένο από την Ελίκη, πατημένο από τους Έλληνες αποίκους.
      • Προς τιμήν του πρώτου απόδημου Έλληνα, να πάρουν δύο νέες χούφτες γης από την Ακρόπολη και να τις σκορπίσουν στην Ελίκη με γιορτές κατά την επιστροφή τους.
      • Ντυμένοι με αρχαίες ενδυμασίες, να καταθέσουν στον Άγνωστο Στρατιώτη ένα κλαδί ελιάς.
      • Να παρουσιάσουν παραστάσεις και να προσκαλέσουν όλους τους πολίτες της Ελλάδας, ειδικά τους νέους.
    • Αναβίωση της Αρχαίας Αγοράς: Στα μέσα Αυγούστου γίνεται η αναβίωση της αρχαίας αγοράς στο δημοτικό πάρκο της Έλτσε. Σε αυτή την εκδήλωση κυκλοφορούν αρχαία νομίσματα και αγγεία που φτιάχνουν οι ίδιοι, πωλούνται περικνημίδες, ιμάτια, χιτώνες, ακόμη και φρούτα, ενώ διαλαλούν τα εμπορεύματά τους σε αρχαία ελληνική γλώσσα.
    • Διαγωνισμοί και Βραβεία: Διοργανώνουν διαγωνισμούς ποίησης και λογοτεχνίας όχι μόνο στην Έλτσε, αλλά και στις πόλεις Ημεροσκοπείον και Άκρα Λευκή (Αλικάντε). Απονέμουν βραβεία που τα ονομάζουν: Περικλής (λογοτεχνικό), Αθηνά (καλλιτεχνικό) και Σαμοθράκη (φωτογραφίας), χωρίς να ξεχνούν τη βυζαντινή παράδοση.
    • Ελληνικές Πανοπλίες και Ταβέρνα: Το πιο εντυπωσιακό σημείο είναι το μέρος όπου πωλούνται ελληνικές πανοπλίες και πιστά αντίγραφα από σπαθιά, κοντάρια, θώρακες και ασπίδες, ιδίως τα κράνη με τις πολύχρωμες χίτες και τα σχέδια. Ωστόσο, το σημείο με τη μεγαλύτερη προσέλευση επισκεπτών είναι η ταβέρνα, όπου πωλούνται παραδοσιακά φαγητά και ποτά της κλασικής Ελλάδας.
    • Υδρόμελο: Εκεί προσφέρεται το "υδρόμελο", ένας μυστικός συνδυασμός κρασιού και μελιού που χρησίμευε στο να διατηρεί τους Έλληνες δυνατούς πριν από τις μάχες.

Η υποδοχή των "ξεχασμένων Ελλήνων της Έλτσε" στην αποστολή από τη Μακεδονία ήταν συγκινητική. Η κορύφωση της συγκίνησης ήταν το αρχαίο ελληνικό θεατρικό έργο που ετοίμασαν ειδικά για την αποστολή και παρουσίασαν στην πλατεία της Έλτσε.

Ακόμη και σήμερα, σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, υπάρχουν ζωντανές εστίες αυτού του αποικισμού, όπως τα γνωστά ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας (Σαλέντο και Καλαβρία) και οι λιγότερο γνωστοί "Πομπλαδόρες Γκρέγος". Αυτές οι στιγμές αγκαλιάς, χαράς και συγκίνησης, σε αυτή τη γωνιά της φιλόξενης Ιβηρικής Χερσονήσου, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία αναζήτησης συγγενών και της ίδιας μας της ψυχής.

Η Διαχρονική Ελληνική Παρουσία στην Ισπανία: Από τους Αρχαίους Ήρωες μέχρι τη Σύγχρονη Κληρονομιά

Η Ισπανία υπήρξε ανέκαθεν ένας αγαπημένος προορισμός για τους Έλληνες, με την παρουσία τους να χρονολογείται από την αρχαιότητα, αφήνοντας πίσω της ένα πλούσιο αποτύπωμα στον πολιτισμό και την ιστορία της Ιβηρικής Χερσονήσου. Η σχέση αυτή πιστοποιείται τόσο από τους μύθους όσο και από τις αρχαιολογικές και γλωσσικές ενδείξεις.

Αρχαίες Εκστρατείες και Ιδρύσεις Πόλεων Η ελληνική παρουσία στην Ισπανία ξεκινά με μυθικούς ήρωες.

• Ο Ηρακλής ήταν ο πρώτος που εκστράτευσε στην περιοχή, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον Φάρο του στη σημερινή Κορούνια και την ονομασία «Πυρηναϊκή» που έδωσε ο ίδιος στην χερσόνησο προς τιμήν της γυναίκας του Πυρήνας. Ο γιος του Ηρακλή, ο Ίβηρας, θεωρείται μάλιστα ο γενάρχης της Ιβηρίας. Η Διώρυγα του Γιβραλτάρ παλαιότερα ονομαζόταν «Ηράκλειες Στήλες», χαρακτηριστικό της παρουσίας του.
• Αργότερα, ο Διόνυσος επισκέφθηκε την περιοχή και μετονόμασε την Εσπερία (παλιά ονομασία της Ισπανίας) σε Ισπανία, προς τιμήν του στρατηγού Πάνα, ο οποίος τον συνόδευσε στην εκστρατεία του (Ις-Πανίαν: Εις Πανία). Αυτό καταγράφεται και από τον Πλούταρχο.
• Ο Οδυσσέας φέρεται να ίδρυσε την πόλη Ιβηρία στη θέση της σημερινής Λισσαβώνας.
• Ο Στράβων αναφέρει στα «Γεωγραφικά» του ότι πολλοί ομηρικοί ήρωες (όπως ο Αινείας και ο Μενέλαος) πέρασαν από αυτά τα μέρη.
• Οι Έλληνες Φωκαείς ίδρυσαν την Εμπόρειον (Ampuries), η οποία αναδείχθηκε σε μία από τις σημαντικότερες ελληνικές αποικίες και ένα ακμάζον εμπορικό κέντρο. Εκεί εισήχθη η πολεοδομία των ελληνικών πόλεων και κόπηκαν τα πρώτα νομίσματα στην περιοχή. Οι Έλληνες δίδαξαν στους ντόπιους την καλλιέργεια ελιάς και αμπελιών.

Ελληνικές Πόλεις και Πολιτιστική Κληρονομιά Οι Έλληνες προσέθεσαν στην Ιβηρική άλλον έναν σταθμό στις αποικίες τους στη Μεσόγειο, όπως φαίνεται από την πληθώρα ελληνικών πόλεων σε όλη την Ιβηρία. Σε αυτές περιλαμβάνονται:

• Καλλίπολη (σημερινή Βαρκελώνη).
• Ζάκαθα (Sagunto), που ιδρύθηκε από Ζακυνθινούς.
• Άκρα Λευκή (Alicante).
• Ταρτησσός, την οποία οι Ισπανοί θεωρούν την αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης.
• Ρόδη (Rosas).
• Καρθαγένη (Cartagena).
• Άβδηρα, που ιδρύθηκε στη μνήμη του Άβδηρου, φίλου του Ηρακλή.
• Άλλες πόλεις όπως η Πίνητος, Κερεσός, Κάλπη, Ημεροσκόπειον ή Αρτεμίσον, Μαινάκη (Malaca), Έβυσος (Ibiza).

Αυτές οι πόλεις αφθονούν σε ελληνικά στοιχεία, όπως οικοδομήματα, θέατρα, ναούς, αγάλματα (όπως ο Ανδριάντας Ασκληπιού ύψους 2μ.), και εορτές. Οι Έλληνες, με το έντονα ανεπτυγμένο εμπορικό τους δαιμόνιο, προσέφεραν απλόχερα πολιτισμό και οργάνωσαν εμπορικούς σταθμούς όπου πήγαιναν.

Επιρροή στον Ισπανικό Πολιτισμό Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ελληνικής επιρροής είναι οι ισπανικές ταυρομαχίες, των οποίων οι ρίζες βρίσκονται στα ταυροκαθάψια της μινωικής εποχής. Σε αυτά, ο αθλητής εκτελούσε άλματα πάνω από τον ταύρο, πρακτική που τεκμηριώνεται από ευρήματα στην Κρήτη, σε άλλα μέρη της Ελλάδας (Πύλος, Τίρυνθα) και στη Μικρά Ασία (Σμύρνη). Ωστόσο, στην Ελλάδα ο ταύρος, ως ιερό ζώο, δεν θανατωνόταν, σε αντίθεση με τη σημερινή βάρβαρη μορφή του αθλήματος στην Ισπανία.

Οι Πομπλαδόρες Γκριέκος και οι Βάσκοι Στην Ισπανία υπάρχουν δύο κατεξοχήν ελληνικής καταγωγής πληθυσμοί:

• Οι Πομπλαδόρες Γκριέκος (Pobladores Griegos), Έλληνες κάτοικοι από την Ελίκη (Ελίτσε), οι οποίοι κάθε χρόνο γιορτάζουν την «ελληνική εβδομάδα». Αυτή περιλαμβάνει την τυπική ζωή μιας αρχαίας ελληνικής πόλης με ραψωδίες, θέατρα, χορό, πυρσούς, παρελάσεις οπλιτών, αμφορείς, αρχαία νομίσματα, κτερίσματα, χιτώνες, περικνημίδες και ομηρικό λόγο. Παράλληλα, τιμούν την Κοίμηση της Θεοτόκου κάθε 15η Αυγούστου με θρησκευτικές παραστάσεις.
• Οι Βάσκοι, εγκατεστημένοι στα δυτικά Πυρηναία όρη, έχουν μια ιδιαίτερα πειστική ελληνική σύνδεση, πέραν της ελληνικής νοοτροπίας και κουλτούρας, καθώς οι ίδιοι δηλώνουν Έλληνες. Ο Στράβων αναφέρει πως οι παλαιοί πολεμιστές τους ζούσαν κατά σπαρτιατικό τρόπο και φορούσαν περικνημίδες, ενώ οι Δρυΐδες τους προέβλεπαν τα μελλούμενα από θυσίες. Οι Βάσκοι είναι γνωστοί για τη φιλοξενία, την υπερηφάνεια, τη φιλοπατρία και τις στρατιωτικές τους ικανότητες. Καλλιεργούν με φροντίδα τα σταφύλια και τις ελιές, όπως οι κλασικοί Έλληνες, και διατηρούν υπερβολική αγάπη για την Ελλάδα. Μάλιστα, Βάσκοι Ευρωβουλευτές πρότειναν τα Ελληνικά να αποτελέσουν την επίσημη γλώσσα της Ευρώπης, πρόταση που τελικά καταψηφίστηκε.

Γλωσσικές Ενδείξεις Πολλές ισπανικές λέξεις έχουν ελληνική ρίζα, αποδεικνύοντας την επιρροή της ελληνικής γλώσσας:

• Aire < αήρ
• Tala < τάλας (φτωχός)
• Henada < χελιδών (Δωρική Διάλεκτος)
• Tronu < θρόνος
• Herria < χώρα
• Estadio < στάδιον
• Mozo (υπηρέτης) < μόθων (γιος δούλου)
• Ana < Άν(ν)α (προσφώνηση Ελλήνων για τον Δία)
• Το επιφώνημα των Ισπανών «όλε» προέρχεται από την ελληνική φράση θρήνου «ὦ ὀλε δαῖμον».

Φιλελληνισμός και Σύγχρονες Πρωτοβουλίες Η Ισπανία έχει αναδείξει πολλούς φιλέλληνες διαχρονικά:

• Χουάν Βαλέρα, σημαντικός ποιητής και πεζογράφος, απέδωσε πρώτος νεοελληνικά ποιήματα στα ισπανικά.
• Αντόνιο Ρουμπιό Λιουκ, φιλόλογος και ένθερμος φιλέλληνας, απέδωσε στα ισπανικά κείμενα ελληνικής λογοτεχνίας.
• Μπέργκνες ντε λας Κάσας, Καταλανός ελληνιστής, πίστευε ότι η καταλανική πολιτιστική ιδιαιτερότητα έπρεπε να συνδεθεί με τον ελληνικό πολιτισμό.
• Federico Krutwig Sagredo, Βάσκος ελληνιστής, θεωρούσε τα ελληνικά μητέρα όλων των γλωσσών.
• Pedro Olalla, σύγχρονος ελληνιστής, θεωρεί τον Ελληνισμό ελπίδα του μέλλοντος.

Σημαντικοί μεταγενέστεροι Έλληνες που αγαπήθηκαν στην Ισπανία ήταν ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο) και ο λόγιος Δημήτρης Δούκας, ο οποίος δίδαξε τα ουμανιστικά γράμματα στην πρώιμη αναγεννησιακή Ισπανία.

Σήμερα, μεγάλος αριθμός οργανώσεων και ιδρυμάτων ασχολούνται με τον Ελληνισμό στην Ισπανία. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Iberia Graeca», που ξεκίνησε το 2010 από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ισπανίας και την Κυβέρνηση της Καταλονίας, με σκοπό την ταξινόμηση και μελέτη του τεράστιου όγκου ελληνικών αρχαιολογικών ευρημάτων που ανακαλύπτονται συνεχώς στην πόλη Εμπόριον.

Συμπέρασμα Η Ισπανία αποτελεί έναν ακόμα αξιομνημόνευτο σταθμό στην αδιάκοπη πορεία των Ελλήνων, όχι μόνο στην περιοχή της Μεσογείου αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ελληνική παρουσία και η πολιτιστική επιρροή στην Ιβηρική είναι βαθιά ριζωμένες, πιστοποιώντας τη διαχρονική σύνδεση των δύο πολιτισμών. Παρά τη σφαλισμένη πόρτα που κρατά η Ελλάδα σε αυτούς τους Έλληνες, εκείνοι συνεχίζουν να προσφέρουν πολλά στην πατρίδα τους και στον Ελληνισμό γενικότερα.