Η αντίσταση στην ινσουλίνη: Η παγκόσμια επιδημία και ο ρόλος της στις χρόνιες παθήσεις

Ο Δρ. Ben Bikman, καθηγητής κυτταρικής βιολογίας και μεταβολικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Brigham Young, έχει αφιερώσει την καριέρα του στη μελέτη της αντίστασης στην ινσουλίνη, μιας πάθησης που θεωρεί την πιο κοινή πρόκληση υγείας παγκοσμίως.

Τι είναι η Αντίσταση στην Ινσουλίνη;

Η αντίσταση στην ινσουλίνη (ΑΙ) μπορεί να φαίνεται μια ασυνήθιστη εστίαση, αλλά είναι το πιο κοινό πρόβλημα υγείας παγκοσμίως, επηρεάζοντας περίπου το ήμισυ όλων των ενηλίκων. Ιστορικά, έχει αναφερθεί με διάφορα ονόματα, όπως το "μεταβολικό σύνδρομο", το οποίο ονομάστηκε πιο εύστοχα "σύνδρομο αντίστασης στην ινσουλίνη" στο παρελθόν, υποδεικνύοντας την κοινή τους ρίζα.

Ενώ ο όρος "μεταβολική δυσλειτουργία" είναι ευρύς και μπορεί να αναφέρεται σε πολλά πράγματα (όπως οξειδωτικό στρες ή κατεστραμμένα μιτοχόνδρια), ο Δρ. Bikman υποστηρίζει ότι όταν χρησιμοποιεί αυτόν τον όρο, εννοεί την αντίσταση στην ινσουλίνη.

Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι μια πραγματική παθολογία, όπου τα κύτταρα του σώματος δεν ανταποκρίνονται πλέον στην ινσουλίνη τόσο αποτελεσματικά όσο πριν. Αυτή η δυσλειτουργία συνοδεύεται πάντοτε από υπεριινσουλιναιμία, δηλαδή χρόνια αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα. Το ένα δεν υπάρχει χωρίς το άλλο.

Ο Ρόλος της Ινσουλίνης στο Σώμα

Η ινσουλίνη είναι μια απαραίτητη ορμόνη· χωρίς αυτήν, ο θάνατος επέρχεται σύντομα, όπως συνέβαινε με τον διαβήτη τύπου 1 πριν την ανακάλυψη της ινσουλίνης. Κάθε κύτταρο του σώματος ανταποκρίνεται στην ινσουλίνη, κάτι που είναι ασυνήθιστο για τις ορμόνες και υπογραμμίζει τη σημασία της.

Παρόλο που η πιο γνωστή λειτουργία της ινσουλίνης είναι ο έλεγχος των επιπέδων σακχάρου στο αίμα (μεταφέροντας τη γλυκόζη από το αίμα στα κύτταρα), η ινσουλίνη επιτελεί πληθώρα άλλων ρόλων:

• Ρυθμίζει τη χρήση ενέργειας στους νευρώνες του εγκεφάλου.
• Επηρεάζει την ικανότητα των κυττάρων να καίνε λίπος για ενέργεια, και συνεπώς, ελέγχει την παραγωγή κετονών.
• Επιδρά άμεσα στην παραγωγή ορμονών φύλου, καθιστώντας την σημαντική για το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS), το οποίο πρέπει να ονομάζεται πιο σωστά μεταβολική υπογονιμότητα.

Το δηλητήριο βρίσκεται στη δόση: Ενώ μια μικρή ποσότητα ινσουλίνης είναι ευεργετική, η υπερβολική ινσουλίνη, πολύ συχνά, οδηγεί σε παθολογικές επιδράσεις. Η χρόνια αυξημένη ινσουλίνη είναι η πιο σημαντική αιτία αντίστασης στην ινσουλίνη, καθώς όσο πιο συχνά αυξάνεται η ινσουλίνη ενός ατόμου, τόσο πιο ανθεκτικά γίνονται τα κύτταρα του σώματος σε αυτήν. Αυτό είναι ένα θεμελιώδες βιολογικό χαρακτηριστικό: υπερβολικό ερέθισμα οδηγεί σε αντίσταση στο ίδιο ερέθισμα.

Αιτίες της Αντίστασης στην Ινσουλίνη και ο Ρόλος της Διατροφής

Οι κύριες αιτίες της αντίστασης στην ινσουλίνη είναι:

• Χρόνια αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης.
• Στρες: Αυξημένα επίπεδα ορμονών του στρες (αδρεναλίνη, κορτιζόλη) οδηγούν γρήγορα σε αντίσταση στην ινσουλίνη.
• Φλεγμονή: Όταν υπάρχει αυξημένη φλεγμονή στο σώμα, προκαλείται γρήγορα αντίσταση στην ινσουλίνη. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί σε αυτοάνοσα νοσήματα όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα.

Η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο:

• Πάνω από το 70% των συνολικών θερμίδων που καταναλώνονται παγκοσμίως προέρχονται από υδατάνθρακες, συχνά από επεξεργασμένες τροφές.
• Οι υδατάνθρακες προκαλούν μαζική αύξηση της ινσουλίνης, έως και 20 φορές, και μπορεί να χρειαστούν έως και 5-12 ώρες για να επανέλθει στα φυσιολογικά επίπεδα.
• Η κατανάλωση λίπους δεν προκαλεί έκκριση ινσουλίνης.
• Η κατανάλωση πρωτεΐνης μπορεί να προκαλέσει μια μέτρια αύξηση της ινσουλίνης.

Αντίσταση στην Ινσουλίνη και Χρόνιες Παθήσεις

Ο Δρ. Bikman υποστηρίζει ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι μια κοινή αιτιώδης μεταβλητή που μοιράζονται σχεδόν όλες οι χρόνιες ασθένειες. Η επικέντρωση σε αυτήν την κοινή αιτία, μέσω απλών παρεμβάσεων στον τρόπο ζωής, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο πολλών χρόνιων παθήσεων.

Αλτσχάιμερ: Η Αντίσταση στην Ινσουλίνη του Εγκεφάλου

Ο Δρ. Bikman και η ομάδα του έχουν δημοσιεύσει εργασίες σχετικά με τις μεταβολικές αιτίες της νόσου Αλτσχάιμερ. Η παραδοσιακή θεωρία που επικεντρωνόταν στις πλάκες στον εγκέφαλο έχει καταρριφθεί, καθώς φάρμακα που αφαιρούσαν τις πλάκες δεν βελτίωναν τη γνωστική λειτουργία, και τα αρχικά δεδομένα για τη θεωρία των πλακών αποδείχθηκαν πλαστά. Αυτό έχει ανοίξει το πεδίο για την μεταβολική θεώρηση της νόσου Αλτσχάιμερ, η οποία αναπτύσσεται ραγδαία.

• Ο εγκέφαλος είναι ένας "ενεργειακός χαμαιλέοντας" με τεράστια ζήτηση για θρεπτικά συστατικά, βασιζόμενος κυρίως σε δύο καύσιμα: γλυκόζη και κετόνες.
• Η γλυκόζη απαιτεί έναν μηχανισμό εξαρτώμενο από την ινσουλίνη για να εισέλθει σε ορισμένα μέρη του εγκεφάλου.
• Οι κετόνες δεν έχουν τέτοια ρύθμιση· μπορούν να περάσουν ελεύθερα στα εγκεφαλικά κύτταρα χωρίς "θυρωρό".
• Στην περίπτωση αντίστασης στην ινσουλίνη, ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να λάβει γλυκόζη, καθώς η ινσουλίνη δεν λειτουργεί σωστά. Επιπλέον, η υψηλή ινσουλίνη αναστέλλει την παραγωγή κετονών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να "λιμοκτονεί εν μέσω αφθονίας" – περιβάλλεται από γλυκόζη που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει και δεν παράγει τις απαραίτητες κετόνες.
• Όταν χορηγούνται κετόνες στον εγκέφαλο, αυτός τις χρησιμοποιεί άμεσα, ακόμη και σε υγιή άτομα, και η γνωστική λειτουργία βελτιώνεται σε άτομα με αρχικό στάδιο Αλτσχάιμερ ή ήπια γνωστική έκπτωση. Η βήτα-υδροξυβουτυρίνη (BHB) είναι η κύρια κετόνη που κυκλοφορεί και χρησιμοποιείται σε εξωγενή κετονικά προϊόντα.

Παχυσαρκία και Λιποκύτταρα

Ο Δρ. Bikman υιοθετεί μια προσέγγιση "λίπος πρώτα" στην αντίσταση στην ινσουλίνη, υποστηρίζοντας ότι τα λιποκύτταρα γίνονται πρώτα ανθεκτικά στην ινσουλίνη.

• Δεν είναι η μάζα του λίπους που έχει τη μεγαλύτερη σημασία, αλλά το μέγεθος των λιποκυττάρων. Οι γυναίκες, για παράδειγμα, έχουν φυσικά περισσότερα λιποκύτταρα από τους άνδρες, αλλά είναι μικρότερα και είναι μεταβολικά πιο ανθεκτικές.
• Η αύξηση του λίπους μπορεί να συμβεί είτε μέσω υπερπλασίας (δημιουργία νέων λιποκυττάρων, συχνότερη στους Καυκάσιους) είτε μέσω υπερτροφίας (μεγέθυνση των υπαρχόντων λιποκυττάρων, συχνότερη στους Ανατολικοασιάτες). Η υπερτροφία είναι πιο προβληματική, καθώς τα πολύ μεγάλα λιποκύτταρα γίνονται ανθεκτικά στην ινσουλίνη.
• Η ινσουλίνη είναι αυτή που "λέει" στο λιποκύτταρο να μεγαλώσει. Παρόλο που οι θερμίδες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη του λίπους, χωρίς αυξημένη ινσουλίνη, η αύξηση του λίπους είναι αδύνατη, ακόμη και με υψηλή πρόσληψη θερμίδων (όπως σε έναν αθεράπευτο διαβητικό τύπου 1). Για να αυξηθεί το λίπος, πρέπει να υπάρχουν ταυτόχρονα αυξημένη ινσουλίνη και διαθέσιμες θερμίδες.
• Η περιστροφή των σημείων ένεσης ινσουλίνης στους διαβητικούς είναι σημαντική επειδή η ινσουλίνη προκαλεί τοπική υπερτροφία των λιποκυττάρων.

Καρδιαγγειακή Νόσος (Υπέρταση)

Η καρδιακή νόσος είναι η πιο κοινή αιτία θανάτου σε άτομα με αντίσταση στην ινσουλίνη.

• Η υπέρταση (υψηλή αρτηριακή πίεση) είναι ο πρωταρχικός παράγοντας κινδύνου για καρδιακές παθήσεις.
• Ο Δρ. Gerald Reaven αναγνώρισε πέντε διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η αντίσταση στην ινσουλίνη προκαλεί υπέρταση, συμπεριλαμβανομένης της αδυναμίας των αιμοφόρων αγγείων να διασταλούν και της πάχυνσης των τοιχωμάτων των αγγείων.
• Μια δίαιτα χαμηλών υδατανθράκων μπορεί να βελτιώσει την αντίσταση στην ινσουλίνη τόσο γρήγορα, ώστε η αρτηριακή πίεση μειώνεται δραματικά μέσα σε λίγες ημέρες, απαιτώντας συχνά τη διακοπή των φαρμάκων για την πίεση.

Στρατηγικές και Παρεμβάσεις για τη Βελτίωση της Αντίστασης στην Ινσουλίνη

Παρεμβάσεις στον Τρόπο Ζωής (Βέλτιστη προσέγγιση)

• Έλεγχος υδατανθράκων: Ο καλύτερος τρόπος για να μειωθεί η ινσουλίνη.
• Διαλείπουσα νηστεία / Περιορισμός του χρόνου σίτισης: Η αποφυγή συνεχούς σίτισης βοηθά.
• Προτεραιότητα σε πρωτεΐνες και υγιεινά λίπη: Αυτό είναι κρίσιμο για τη διατήρηση της άλιπης μάζας και την παροχή επαρκούς καυσίμου.
• Αυξημένη μυϊκή μάζα: Οι μύες είναι μεγάλοι καταναλωτές γλυκόζης. Όσο περισσότερους μύες έχει ένα άτομο, τόσο πιο εύκολα μπορεί να μειώσει το σάκχαρο στο αίμα του.
• Άσκηση: Η μυϊκή σύσπαση μπορεί να απορροφήσει το σάκχαρο του αίματος χωρίς την ανάγκη ινσουλίνης, ακόμη και σε ανθεκτικούς στην ινσουλίνη μύες. Η άσκηση μειώνει την ινσουλίνη.

"Κόλπα" για τον Έλεγχο της Γλυκόζης

• Κανέλα: Η κανέλα Κεϋλάνης (ειδικά εκχύλισμα με νερό) είναι πολύ αποτελεσματική στη μείωση των αυξήσεων της γλυκόζης.
• Μηλόξυδο: Ένα ή δύο κουταλιές της σούπας ακατέργαστο μηλόξυδο σε νερό λειτουργεί εκπληκτικά καλά.
• Βερβερίνη: Περιγράφεται ως "Μετφορμίνη του φτωχού", βοηθά στην ευαισθησία στην ινσουλίνη.

Συσκευές Συνεχούς Παρακολούθησης Γλυκόζης (CGMs)

Ο Δρ. Bikman υποστηρίζει σθεναρά την ευρεία πρόσβαση σε CGMs, καθώς επιτρέπουν στα άτομα να δουν πώς ανταποκρίνεται το σώμα τους και να κάνουν τις δικές τους αλλαγές, λειτουργώντας ως ένας ισχυρός εσωτερικός παράγοντας παρακίνησης.

Διαχείριση της Μεταγευματικής Υπογλυκαιμίας (Υποτροπή Υπογλυκαιμίας)

Η υπερβολική αύξηση της γλυκόζης μετά το φαγητό μπορεί να οδηγήσει σε απότομη πτώση του σακχάρου (rebound hypoglycemia), η οποία με τη σειρά της διεγείρει την πείνα, ακόμη και μετά από μεγάλη κατανάλωση θερμίδων. Η αποφυγή των υψηλών αυξήσεων της γλυκόζης εξαρχής αποτρέπει αυτές τις πτώσεις και την επακόλουθη πείνα.

Φάρμακα GLP-1 (π.χ. Ozempic, Tirzepatide)

Αυτή η νέα κατηγορία φαρμάκων μπορεί να είναι χρήσιμη για άτομα με εθισμό στους υδατάνθρακες, βοηθώντας τα να μάθουν να τρώνε διαφορετικά. Ωστόσο, έχουν σημαντικές συνέπειες:

• Κυρίως προκαλούν κορεσμό επιβραδύνοντας την κένωση του στομάχου, οδηγώντας σε ναυτία και μειωμένη πρόσληψη τροφής.
• Προκαλούν απώλεια άλιπης μάζας (έως και 40% της απώλειας βάρους μπορεί να είναι από άλιπη μάζα, όπως μυς και οστά). Αυτή η απώλεια είναι δύσκολο να ανακτηθεί, ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες.
• Έχουν βρεθεί να συρρικνώνουν τον καρδιακό μυ.
• Οδηγούν σε υψηλά ποσοστά διακοπής (70% στις ΗΠΑ μετά από 2 χρόνια) και συχνά ανάκτηση του βάρους.
• Το Tirzepatide (Mounjaro) συνδυάζει τις δράσεις του GLP-1 και του GIP (Gastric Inhibitory Peptide), το οποίο ρυθμίζει επίσης τη γλυκόζη και επηρεάζει την υγεία των οστών.
• Ο Δρ. Bikman ανησυχεί για την κατάχρηση αυτών των φαρμάκων από άτομα που είναι ήδη μεταβολικά υγιή και αδύνατα. Η ιδανική χρήση, κατά τη γνώμη του, είναι στη χαμηλότερη δυνατή αποτελεσματική δόση για να βοηθήσει στην αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και στη συνέχεια να διακοπεί.

Σημαντικές Εξετάσεις και Παρεξηγήσεις

Ινσουλίνη Νηστείας

Αυτή η εξέταση είναι ο "καναρίνι στο ανθρακωρυχείο" της μεταβολικής δυσλειτουργίας. Ενώ οι κλινικοί ιατροί εστιάζουν συχνά μόνο στη γλυκόζη, η ινσουλίνη νηστείας είναι πολύ πιο πρώιμος δείκτης, μεταβαλλόμενη δεκαετίες πριν αλλάξει ποτέ η γλυκόζη. Πολλοί γιατροί χάνουν τις πρώιμες ενδείξεις προβλημάτων επειδή δεν ελέγχουν την ινσουλίνη.

C-Πεπτίδιο

Είναι ένας καλός δείκτης της παραγωγής ινσουλίνης από το πάγκρεας. Είναι χρήσιμο για τη διάκριση μεταξύ διαβήτη τύπου 2 και LADA (μια όψιμη μορφή διαβήτη τύπου 1), ειδικά σε διαβητικούς που λαμβάνουν ινσουλίνη.

Αναλογία Τριγλυκεριδίων προς HDL

Αντί να εστιάζουμε στην LDL χοληστερόλη (που συχνά θεωρείται ο "μπαμπούλας" αλλά ο ρόλος της αμφισβητείται, ιδίως σε άτομα άνω των 50 ετών), ο Δρ. Bikman προτείνει την εστίαση στα τριγλυκερίδια και την αναλογία τριγλυκεριδίων προς HDL. Αν η αναλογία είναι κάτω από 1.5, μπορείτε να αγνοήσετε τα επίπεδα LDL.

Γλυκοζυλιωμένη Αλβουμίνη (Glycated Albumin)

Αυτή η εξέταση προτείνεται ως καλύτερη εναλλακτική της HbA1c για άτομα που ακολουθούν κετογονική ή σαρκοφάγα δίαιτα, ή για έγκυες γυναίκες. Η HbA1c μπορεί να είναι ψευδώς υψηλή ή χαμηλή λόγω αλλαγών στη διάρκεια ζωής των ερυθρών αιμοσφαιρίων (π.χ., οι σαρκοφάγοι μπορεί να έχουν πιο υγιή ερυθρά αιμοσφαίρια που ζουν περισσότερο, οδηγώντας σε υψηλότερη φαινομενικά HbA1c).

"Φυσιολογική Αντίσταση στην Ινσουλίνη" (Προσωρινή Δυσανεξία στη Γλυκόζη)

Η ιδέα ότι μια δίαιτα χαμηλών υδατανθράκων για μεγάλο διάστημα "καταστέλλει" το πάγκρεας ή προκαλεί αντίσταση στην ινσουλίνη είναι παρεξήγηση. Στην πραγματικότητα, τα β-κύτταρα του παγκρέατος γίνονται πιο αποδοτικά και αποθηκεύουν λιγότερη ινσουλίνη όταν δεν υπάρχει συνεχής ανάγκη για μεγάλες εκκρίσεις. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή δυσανεξία στη γλυκόζη, όπου ένα άτομο σε κετογονική δίαιτα μπορεί να αποτύχει σε μια δοκιμασία ανοχής γλυκόζης από το στόμα (OGTT). Ωστόσο, αυτό δεν είναι πραγματική αντίσταση στην ινσουλίνη. Η κατανάλωση λίγων υδατανθράκων περίπου 6 ώρες πριν την εξέταση μπορεί να "ξυπνήσει" τα β-κύτταρα και να εξασφαλίσει ένα φυσιολογικό αποτέλεσμα.

Συγκεκριμένες Παθήσεις και Στόχοι

• Νευροπαθητικός Πόνος / Νευρολογικός Τραυματισμός: Οι κετόνες φαίνονται εξαιρετικά ευεργετικές για το νευρικό σύστημα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μια δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά (π.χ. σαρκοφάγα) και ακόμη και εξωγενείς κετόνες μπορεί να είναι ωφέλιμες.
• Ημικρανίες: Μια δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και σαρκοφάγα έχει αναφερθεί ότι μειώνει δραματικά τη συχνότητα και την ένταση των ημικρανιών.
• CRP (C-αντιδρώσα πρωτεΐνη): Είναι ένας ευμετάβλητος δείκτης φλεγμονής, που μπορεί να αλλάξει γρήγορα. Υψηλά επίπεδα CRP συνδέονται με μεγάλα λιποκύτταρα, αυτοάνοσες παθήσεις και ευαισθησίες σε τροφές (π.χ. γλουτένη, γαλακτοκομικά).
• Καρκίνος του Προστάτη (και άλλοι καρκίνοι): Πολλοί ογκολόγοι συνιστούν την αποφυγή κόκκινου κρέατος και αυγών, βασιζόμενοι σε αδύναμα επιδημιολογικά στοιχεία. Ο Δρ. Bikman (παρέχοντας προσωπική άποψη, όχι ιατρική συμβουλή) υποστηρίζει ότι τα καρκινικά κύτταρα εξαρτώνται από τη γλυκόζη για καύσιμο και ότι η μείωση των υδατανθράκων και η καταστολή της ινσουλίνης (η οποία διεγείρει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων) είναι μια λογική προσέγγιση.
• Ζωικά Λίπη και Διατροφική Αξία: Τα φυσικά (ancestral) ζωικά λίπη (όπως το λαρδί, το μοσχαρίσιο λίπος) είναι πλούσια σε βιταμίνες και μέταλλα και δεν είναι "κενές θερμίδες", αντίθετα με τα επεξεργασμένα φυτικά έλαια (π.χ., canola oil).

Ο Δρ. Ben Bikman, μέσω της έρευνάς του και των βιβλίων του (Why We Get Sick και How Not to Get Sick), αναδεικνύει την αντίσταση στην ινσουλίνη ως την κοινή ρίζα πολλών χρόνιων ασθενειών. Υποστηρίζει σθεναρά ότι η κατανόηση και η αντιμετώπιση αυτής της πάθησης μέσω απλών, αλλά συχνά απαιτητικών, παρεμβάσεων στον τρόπο ζωής (όπως ο έλεγχος των υδατανθράκων, η προτεραιότητα σε πρωτεΐνες και υγιεινά λίπη, η διαλείπουσα νηστεία και η άσκηση) είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για τη βελτίωση της μεταβολικής υγείας και τη μείωση του κινδύνου χρόνιων παθήσεων. Ο έλεγχος της ινσουλίνης, και όχι μόνο της γλυκόζης, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων υγείας.

Ακούστε μια περίληψη σε ηχητικό αρχείο εδώ