Δρ. Παύλου: Η Αξιοπιστία των Μελετών για τις Φυτικές Ίνες και η Σχέση Συσχετισμού-Αιτιότητας

Αμφισβητώντας την Αξιοπιστία: Η Κριτική Ανάλυση του Δρ. Ρολάνδου Παύλου για τις Μελέτες των Φυτικών Ινών και τον Συσχετισμό έναντι της Αιτιότητας

Αγαπητέ/ή, αναγνώστη/στρια

Ο Δρ. Ρολάνδος Παύλου, γενικός γιατρός και πιστοποιημένος γιατρός μεταβολικής υγείας και του Διεθνούς Δικτύου Διατροφής (Nutrition Network*), σχολιάζει σε ένα βίντεο μια μεγάλη μελέτη που δημοσιεύτηκε σχετικά με τον ρόλο των φυτικών ινών στην υγεία.

Ο Δρ. Παύλου εκφράζει την άποψη ότι τέτοιου είδους έρευνες είναι συχνά χαμηλής αξιοπιστίας και κακής διοργάνωσης, και κανονικά δεν θα έπρεπε να δημοσιεύονται. Η συγκεκριμένη μελέτη, ωστόσο, είναι πολύ μεγάλη, αφορά 17 εκατομμύρια ανθρώπους, και ήδη έχει αξιοποιηθεί από influencers, κυρίως υποστηρικτές της vegan διατροφής, για να μιλήσουν για τα οφέλη των φυτικών ινών και της διατροφής πλούσιας σε λαχανικά και φρούτα.

Η Φύση της Μελέτης και τα Επίπεδα Έρευνας

Η μελέτη είναι μια ανασκόπηση 35 μετα-αναλύσεων. Ο Δρ. Παύλου εξηγεί τη δομή της επιστημονικής έρευνας σε τρία επίπεδα:

1. Πρωτογενείς έρευνες: Βασίζονται κυρίως σε ερωτηματολόγια, όπου οι συμμετέχοντες ερωτώνται για τις διατροφικές τους συνήθειες (κατανάλωση κρέατος, ψαριών, φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, ξηρών καρπών κ.ά.) και τις ποσότητες. Ταυτόχρονα, μετρώνται παράμετροι υγείας για να βρεθούν συσχετισμοί μεταξύ διατροφής και υγείας. Ο Δρ. Παύλου έχει επικρίνει επανειλημμένα την πολύ χαμηλή αξιοπιστία αυτών των ερωτηματολογίων.
2. Μετα-αναλύσεις: Αποτελούν την επαναξιολόγηση των στοιχείων από πρωτογενείς έρευνες. Οι ερευνητές αναζητούν σε βάσεις δεδομένων όλες τις σχετικές μελέτες για ένα συγκεκριμένο θέμα (π.χ., κρέας και καρκίνος του παχέος εντέρου), τις αξιολογούν και, εφόσον είναι κατάλληλες, συνοψίζουν τα αποτελέσματά τους για να εξάγουν ένα μέσο όρο.
3. Ανασκοπήσεις: Λαμβάνουν τις μετα-αναλύσεις και προσπαθούν να συνοψίσουν όλα τα αποτελέσματα που αφορούν ένα θέμα, στην προκειμένη περίπτωση, τις επιπτώσεις της υψηλής κατανάλωσης φυτικών ινών στην υγεία.

Κριτική της Ανασκόπησης των Μετα-αναλύσεων

Ο Δρ. Παύλου επισημαίνει προβλήματα ήδη από την αρχή, καθώς από τις 35 μετα-αναλύσεις που περιλήφθηκαν στην έρευνα, μόνο οι τρεις είχαν πειστικά αποτελέσματα, τέσσερις ήταν «ψηλής σημασίας», 15 «ενδεικτικές», έξι «αδύναμες» και επτά «μη σημαντικές» ή «άχρηστες/αδιάφορες». Η δημοσίευση δεν αναλύει λεπτομερώς τα στοιχεία των μετα-αναλύσεων, καθιστώντας δύσκολη την ανίχνευση μεθοδολογικών λαθών.

Για να ελέγξει την αξιοπιστία, ο Δρ. Παύλου εξέτασε την πρώτη, πιο αξιόπιστη, μετα-ανάλυση στη λίστα, η οποία συνδέει την κατανάλωση φυτικών ινών με τη μείωση του κινδύνου καρκίνου του παγκρέατος κατά 48%. Ωστόσο, αναφέρει ότι μια μελέτη για να θεωρείται αξιόπιστη πρέπει να έχει p-value κάτω από 0,005 (ή 0,01, ενώ 0,05 είναι μέτριας σημασίας). Η συγκεκριμένη μετα-ανάλυση είχε p-value 0,37, το οποίο είναι πολύ χαμηλό. Αυτό σημαίνει ότι η μελέτη χαρακτηρίζεται ως μη σημαντική και δεν θα έπρεπε κανονικά να περιλαμβάνεται σε ανασκοπήσεις, πόσο μάλλον να εμφανίζεται ως η πιο αξιόπιστη. Οι διακυμάνσεις στα αποτελέσματα είναι τόσο μεγάλες που καθιστούν το συμπέρασμα μη αξιόπιστο.

Αναφέρεται επίσης στον Τζον Ιωαννίδη από το Stanford, ο οποίος το 2016 έγραψε ένα άρθρο για την αξιοπιστία των μετα-αναλύσεων και ανασκοπήσεων. Ο Ιωαννίδης διαπίστωσε ότι την περίοδο 1991-2014, ο ρυθμός παραγωγής συστηματικών ανασκοπήσεων ήταν 270 φορές μεγαλύτερος από τον ρυθμό των πρωτογενών δημοσιεύσεων, με τις μετα-αναλύσεις να αυξάνονται κατά 2.600% ετησίως, ενώ οι πρωτογενείς μελέτες κατά 153%. Ο Ιωαννίδης κατέληξε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των παραγόμενων συστηματικών ανασκοπήσεων και μετα-αναλύσεων είναι «άχρηστη, παραπλανητική και με εμπλεκόμενα συμφέροντα».

Ανάλυση μιας Πρωτογενούς Μελέτης 25.800 Συμμετεχόντων

Ο Δρ. Παύλου εξετάζει και μια άλλη πρωτογενή έρευνα που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Αύγουστο, με 25.800 συμμετέχοντες, η οποία διήρκεσε 6,4 χρόνια και κατέγραψε 2.500 θανάτους. Η μελέτη αυτή βρήκε μείωση 33% της ολικής θνησιμότητας (θανάτων από κάθε αιτία) με την υψηλή πρόσληψη φυτικών ινών. Ωστόσο, δεν βρέθηκε κανένας συσχετισμός ούτε με θανάτους από καρκίνο ούτε με θανάτους από καρδιαγγειακά νοσήματα.

Αυτό το εύρημα δημιουργεί σοβαρά ερωτηματικά. Ο Δρ. Παύλου, χρησιμοποιώντας στοιχεία από το 2019 (για να μην επηρεαστεί από τον Covid-19), δείχνει ότι το 33% των θανάτων προέρχονται από καρδιαγγειακά και το 18% από καρκίνους. Αν αφαιρεθούν αυτοί οι θάνατοι, καθώς και θάνατοι νεογνών (όπου δεν υπάρχει πρόσληψη φυτικών ινών) και βίαιοι θάνατοι (αυτοκτονίες, τροχαία, φόνοι), αποκλείεται το 62,7% των αιτιών θανάτου. Μαθηματικά, είναι αδύνατο να επιτευχθεί μείωση 33% της συνολικής θνησιμότητας από το υπόλοιπο 37,3% των αιτιών. Ο Δρ. Παύλου τονίζει ότι αν ένα αποτέλεσμα είναι αναξιόπιστο, αμφισβητείται η συνολική αξιοπιστία της έρευνας.

Συγχέοντες Παράγοντες και Μεροληψία

Οι φυτικές ίνες είναι ένα μικρό κομμάτι στη λίστα των παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία, με την υπέρταση, τους εξωτερικούς ρύπους, το κάπνισμα, την υπεργλυκαιμία και την παχυσαρκία να είναι πολύ πιο σημαντικοί. Η συλλογή δεδομένων μέσω ερωτηματολογίων αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα. Οι συμμετέχοντες συχνά πρέπει να θυμηθούν τι έτρωγαν σε μεγάλες χρονικές περιόδους και να προσδιορίσουν τις ποσότητες, κάτι που έχει χαμηλή αξιοπιστία (43-72%) και μπορεί να απέχει από την πραγματικότητα έως και 57%. Η ακριβής εκτίμηση της ποσότητας των φυτικών ινών είναι ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς απαιτεί γνώση λεπτομερειών όπως το είδος και η προετοιμασία των λαχανικών, ή η ακριβής σύνθεση του ψωμιού ολικής άλεσης.

Στην έρευνα των 25.000 συμμετεχόντων, ο Δρ. Παύλου διαπίστωσε ότι οι ομάδες χωρίστηκαν ανάλογα με την κατανάλωση φυτικών ινών (από 7,6g/μέρα σε χαμηλή ομάδα έως 27,7g/μέρα σε υψηλή ομάδα). Περιέργως, διαπιστώθηκε ότι αυτοί που κατανάλωναν πολλές φυτικές ίνες έτρωγαν και πολλά λιπαρά και πολλές θερμίδες (61% περισσότερες θερμίδες στην ομάδα υψηλών ινών). Αυτό οφείλεται στο ότι δεν έγινε αναγωγή στο μέγεθος της μερίδας. Όταν ο Δρ. Παύλου διόρθωσε τα δεδομένα υποθέτοντας σταθερή πρόσληψη 2.000 θερμίδων την ημέρα, η διακύμανση των φυτικών ινών μειώθηκε και τα λιπαρά εξισώθηκαν σε όλες τις ομάδες, αποδεικνύοντας ότι δεν υπήρχε συσχετισμός φυτικών ινών με λιπαρά.

Περαιτέρω ανάλυση αποκάλυψε σημαντικούς συγχέοντες παράγοντες:

• Κάπνισμα: Οι καταναλωτές πολλών φυτικών ινών ήταν κατά 23% περισσότεροι μεταξύ όσων δεν κάπνισαν ποτέ, και οι καπνιστές ήταν 60% λιγότεροι σε αυτή την ομάδα. Αυτό υποδηλώνει ένα προφίλ ανθρώπων που γενικά προσέχουν την υγεία τους.
• Άσκηση: Όσοι ασκούνταν έντονα για χόμπι ήταν 35% περισσότεροι στην ομάδα των υψηλών φυτικών ινών.
• Εισόδημα: Οι υψηλότερες κοινωνικές τάξεις (3,5 φορές πάνω από το όριο της φτώχειας) κατανάλωναν 72-73% περισσότερες φυτικές ίνες. Οι πλούσιοι είναι πιο πιθανό να κάνουν γιόγκα, να επισκέπτονται συχνότερα γιατρούς, να πληρώνουν για ακριβές εξετάσεις, να αγοράζουν συμπληρώματα και βιολογικά προϊόντα – παράγοντες που δεν μετρήθηκαν επαρκώς στην έρευνα.

Αυτοί οι παράγοντες συντείνουν σε ένα φαινόμενο προκατάληψης (bias), όπου διάφοροι άλλοι παράγοντες στον τρόπο ζωής επηρεάζουν την υγεία και όχι απευθείας οι φυτικές ίνες. Παρόλο που οι διοργανωτές της μελέτης ισχυρίζονται ότι έκαναν μαθηματικές ρυθμίσεις (adjustment) για παράγοντες όπως κάπνισμα, ηλικία, φύλο, θερμίδες, λιπαρά, εκπαίδευση, εισόδημα, ο Δρ. Παύλου επιμένει ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που δεν μπορούν να εξουδετερωθούν. Το υπερβολικό "αντιστάθμισμα" μπορεί να ακυρώσει την ίδια τη σημασία της μελέτης, καθώς βασίζεται σε πάρα πολλές υποθέσεις, κάνοντας τον μέσο όρο να χάνει τη σημασία του.

Συσχετισμός έναντι Αιτιακής Σχέσης

Ο Δρ. Παύλου τονίζει ότι όλες αυτές οι έρευνες αποδεικνύουν μόνο συσχετισμό και όχι αιτιακή σχέση (σχέση αιτίου και αποτελέσματος). Αναφέρει τον Ρούντολφ Βύρχοφ (Rudolf Virchow), ο οποίος το 1847 έθεσε το ερώτημα πώς μπορεί κανείς να καταλήξει με βεβαιότητα στην αιτιακή σχέση μελετώντας δύο παράλληλα φαινόμενα, ή αν και τα δύο είναι αποτελέσματα ενός τρίτου παράγοντα, ή αν έχουν τελείως διαφορετικά αίτια.

Για να τεκμηριωθεί αιτιακή σχέση, θα έπρεπε να γίνουν τυχαίες ελεγχόμενες μελέτες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:

• Δύο μεγάλες ομάδες ανθρώπων με παρόμοια κοινωνικά χαρακτηριστικά, φύλο, ηλικία, εισόδημα, καπνιστές/μη καπνιστές, αλκοόλ, άσκηση.
• Στη μία ομάδα να δοθεί ένα σκεύασμα με συγκεκριμένη ποσότητα φυτικών ινών (π.χ., 20g), ενώ στην άλλη όχι, παρακολουθώντας την υγεία τους για 10 χρόνια.
• Εναλλακτικά, μία ομάδα να τρώει φρούτα και λαχανικά ατόφια, και η άλλη να τα καταναλώνει μέσω αποχυμωτή (αφαιρώντας τις ίνες αλλά διατηρώντας τα άλλα θρεπτικά συστατικά), για να απομονωθεί η επίδραση των φυτικών ινών.

Ο Δρ. Παύλου επισημαίνει ότι είναι λάθος να εκμεταλλεύονται αυτές τις έρευνες οι vegans για να υποστηρίξουν ότι τα φρούτα και λαχανικά κάνουν καλό, καθώς οι μελέτες μιλούν για φυτικές ίνες και όχι για το σύνολο των θρεπτικών συστατικών των φρούτων και λαχανικών.

Τελικά, ο Δρ. Παύλου καταλήγει ότι οι προσπάθειες να εξαχθούν προκατασκευασμένα συμπεράσματα, φιλτράροντας και διαλέγοντας δεδομένα, δεν είναι επιστήμη. Ο στόχος του, και του Nutrition Network, είναι να αποκαταστήσει την επιστημονική μέθοδο και την αντικειμενικότητα στην έρευνα, ώστε ο κόσμος να ξαναποκτήσει εμπιστοσύνη στην ιατρική και την επιστήμη. Οι μελέτες αυτού του είδους, λόγω των μεθοδολογικών τους ελλείψεων και της αδυναμίας τους να αποδείξουν αιτιότητα, δεν είναι αξιόπιστες.

* Τι είναι το Nutrition Network

Η διάκριση μεταξύ συσχετισμού και αιτιότητας είναι θεμελιώδης στην επιστημονική σκέψη και ανάλυση. Αν και συχνά συγχέονται, οι δύο έννοιες διαφέρουν σημαντικά:

🔍 Γιατί έχει σημασία;

• Ο συσχετισμός μπορεί να είναι το πρώτο βήμα για την αναγνώριση πιθανών σχέσεων, αλλά δεν αρκεί για να βγάλουμε συμπεράσματα.

• Η αιτιότητα απαιτεί αυστηρότερη τεκμηρίωση και είναι κρίσιμη για την εφαρμογή πολιτικών, θεραπειών ή παρεμβάσεων.

Χαρακτηριστικό	Συσχετισμός (Correlation)	Αιτιότητα (Causation)
Ορισμός	Στατιστική σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών	Μία μεταβλητή προκαλεί την αλλαγή σε άλλη
Κατεύθυνση σχέσης	Δεν υποδηλώνει κατεύθυνση ή αιτία	Υπάρχει σαφής αιτιακή κατεύθυνση
Παράδειγμα	Αύξηση κατανάλωσης παγωτών και πνιγμοί (λόγω καλοκαιριού)	Το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα
Αξιοπιστία	Μπορεί να είναι τυχαία ή να οφείλεται σε τρίτο παράγοντα	Απαιτεί αυστηρή μεθοδολογία για να αποδειχθεί
Απαιτούμενη μεθοδολογία	Παρατηρησιακά δεδομένα, χωρίς έλεγχο μεταβλητών	Πειραματικός σχεδιασμός, τυχαιοποίηση, ελεγχόμενες δοκιμές
Κίνδυνος παρανόησης	Υψηλός – μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα	Χαμηλότερος – όταν τεκμηριώνεται σωστά

Δείτε εδώ ολόκληρο το βίντεο

Διαβάστε εδώ περισσότερα όμοια θέματα.