Η ψευδαίσθηση του Εγώ και η ασφάλεια του Όλου...Και όμως, εκεί είναι η ελευθερία

Η ψευδαίσθηση του Εγώ και η ασφάλεια του Όλου

Η διάκριση «εγώ και οι άλλοι», «εγώ και ο Θεός», στηρίζεται στη δυαδικότητα της συνείδησης: αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως ξεχωριστή μονάδα απέναντι σε κάτι άλλο το περιβάλλον, το σύμπαν, τον Δημιουργό. Αυτή η οπτική είναι εγγενής στη γλώσσα, στη βιολογική μας επιβίωση, αλλά και στη φιλοσοφία της ατομικότητας, της υποκειμενικότητας.
Το να βλέπουμε τον εαυτό μας ως απειροελάχιστο σωματίδιο του Θεού, του Όλου, είναι μια κοσμοαντίληψη που βρίσκεται πιο κοντά σε ολιστικές και ανατολικές φιλοσοφίες, αλλά και σε μυστικιστικές ροπές του χριστιανισμού (π.χ. στην ορθόδοξη θεολογία του καθ’ ομοίωσιν και της θέωσης). Δεν είμαστε απέναντι από τον Θεό ή το Σύμπαν, αλλά μέσα σε αυτό, μέρη του.

Η μετατόπιση από την δυϊστική αντίληψη (εγώ-εσύ, εγώ-Θεός) σε μια ενιαία κοσμολογία. Δηλαδή: δεν υπάρχει «εγώ και ο Θεός», αλλά το «εγώ ως έκφραση του Θεού». Όπως τα κύματα είναι εκφράσεις του ωκεανού, δεν είναι κάτι ξεχωριστό από αυτόν.

Άραγε είναι λάθος η πρώτη προσέγγιση;

Όχι λάθος, είναι απλώς μειωμένη. Είναι η απαρχή του συνειδητού στοχασμού, αλλά ίσως όχι το τελικό του στάδιο. Ο άνθρωπος ξεκινά με το «εγώ και ο κόσμος» γιατί έτσι νιώθει ασφαλής: καθορίζει, διαχωρίζει, ορίζει. Αλλά αργότερα μπορεί να φτάσει στο «δεν υπάρχει εγώ χωρίς τον κόσμο», ή ακόμη και στο «δεν υπάρχει διαχωρισμός».

Αυτό ακριβώς εννοούν πολλοί όταν μιλούν για πνευματική αφύπνιση: να διαλύεται το ψευδές «εγώ» και να εμφανίζεται η συνειδητότητα του Όλου.

Η ψευδαίσθηση της ατομικής ασφάλειας

Όταν λέμε «εγώ και ο κόσμος», το εγώ ορίζει όρια. Το εγώ λέει:
– Εγώ είμαι εδώ, ο κόσμος εκεί. Εγώ έχω έλεγχο (σε κάποιο βαθμό). Ορίζω, σχεδιάζω, προβλέπω.
Αυτή η αντίληψη μας δίνει μια ψευδαίσθηση ελέγχου. Και όπου υπάρχει έλεγχος, υπάρχει (ψευδής) ασφάλεια.

Όμως το τίμημα αυτής της αντίληψης είναι βαρύ: αποξένωση, μοναξιά, ανταγωνισμός, φόβος για απώλεια του ελέγχου. Έτσι γεννιέται και ο υπαρξιακός τρόμος:
– Τι είμαι εγώ μπροστά στον χρόνο, στον θάνατο, στην θάλασσα, στον Θεό;

🔹 Η ενότητα με το Όλον: τι προσφέρει;

Αντιθέτως, όταν βλέπουμε τον εαυτό μας ως σωματίδιο του Όλου, συμβαίνουν δύο πράγματα ταυτόχρονα:
Ταπεινώνεται το "εγώ", αλλά…
Ενδυναμώνεται η ουσιαστική μας ύπαρξη.

Γιατί;
Διότι αν είμαστε μέρος του Όλου, τότε δεν είμαστε ποτέ μόνοι. Είμαστε όπως ένα κύτταρο στο σώμα μικρό, αλλά απαραίτητο.
Όπως μια νότα σε μια συμφωνία, χωρίς αυτήν, η αρμονία αλλάζει.

Αυτή η ματιά προσφέρει βαθύτερη ασφάλεια, όχι επειδή «ελέγχω» κάτι, αλλά επειδή ανήκω σε κάτι.
Αν ο Θεός, ή το Σύμπαν, ή το Όλον είναι ζωντανό, δημιουργικό και καλό, τότε ως κομμάτι του, είμαι ασφαλής όχι επειδή είμαι δυνατός, αλλά επειδή είμαι σε σχέση με το Όλον.

🔹 Μα γιατί φοβόμαστε αυτή τη θέση;

Διότι:
Το εγώ αντιστέκεται στη διάλυση. Φοβάται να χαθεί μέσα στο Όλον, όπως το σταγονίδιο φοβάται να γίνει πάλι ωκεανός.
Ο νους θέλει έλεγχο. Η έννοια του Όλου ξεφεύγει από τη λογική. Η παράδοση ελέγχου τρομάζει.
Η κοινωνία μας εκπαιδεύει στην ατομικότητα. Από μικροί μαθαίνουμε να ξεχωρίζουμε, όχι να ανήκουμε.

Η επιστροφή στο Όλον

Εκεί, ακριβώς στο βάθος αυτής της κρίσης, ανοίγει μια άλλη προοπτική:
Μήπως το εγώ δεν είναι το κέντρο, αλλά μια έκφραση του Όλου; Μήπως δεν είμαστε μονάδες, αλλά κύτταρα ενός απείρως μεγαλύτερου οργανισμού;

Οι μυστικιστικές παραδόσεις, η ανατολική φιλοσοφία, αλλά και βαθιές ρίζες της ορθόδοξης θεολογίας μας ψιθυρίζουν το ίδιο:
Είμαστε φλόγες, όχι η φωτιά. Σταγόνες, όχι ο ωκεανός. Και όμως, είμαστε φλόγες της φωτιάς. Είμαστε ο ίδιος ο ωκεανός σε σταγόνα.

Κι όμως, το σταγονίδιο φοβάται να γίνει πάλι ωκεανός.
Φοβάται να χαθεί, να πάψει να είναι "κάποιο", να διαλυθεί μέσα στο Άπειρο.
Αγνοεί ότι δεν πρόκειται για εξαφάνιση, αλλά για επιστροφή.
Δεν είναι απώλεια του εαυτού, αλλά η αναγνώριση της αληθινής του φύσης.
Το σταγονίδιο δεν χάνεται στον ωκεανό· γίνεται ξανά ολόκληρο το νερό.

🔹 Και όμως, εκεί είναι η ελευθερία

Όταν αποδεχτούμε πως είμαστε σωματίδια του Όλου, τότε:
Δεν έχουμε τίποτα να αποδείξουμε.
Δεν φοβόμαστε τον θάνατο, γιατί είμαστε αιώνιο μέρος του Όλου.
Δεν είμαστε αδύναμοι· είμαστε ολοκληρωμένοι.

Είναι άραγε το "εγώ" ο πυρήνας της ύπαρξής μας ή μια ψευδαίσθηση που μας κρατά δέσμιους του φόβου;
Από την αυγή της ανθρώπινης συνείδησης, ο άνθρωπος προσπαθεί να ορίσει τον εαυτό του. «Εγώ και ο κόσμος», «εγώ και οι άλλοι», «εγώ και ο Θεός». Αυτή η δυαδικότητα, σχεδόν ενστικτώδης, μας έδωσε την ψευδαίσθηση του ελέγχου, την προσωρινή ανακούφιση της οριοθέτησης: εδώ είμαι εγώ, εκεί είναι το Άλλο.

Όμως, καθώς εμβαθύνει ο στοχασμός, γεννιέται ένα ερώτημα:
Κι αν δεν υπάρχει εγώ χωρίς το Όλον; Αν είμαι απλώς ένα σωματίδιο, ένα άτομο μέσα στον ζωντανό, ενιαίο οργανισμό του Σύμπαντος;

Κι αν τελικά, η πραγματική ασφάλεια δεν βρίσκεται στο «ξεχωρίζω», αλλά στο «ανήκω»;

1. Η γέννηση του "εγώ"

Ο άνθρωπος αναπτύσσει την ατομική συνείδηση μέσα από τον διαχωρισμό. Μαθαίνουμε να λέμε "εγώ" και "εσύ", "δικό μου" και "ξένο", "εντός" και "εκτός". Αυτό είναι φυσικό, ίσως και αναγκαίο. Χωρίς την αίσθηση του "εγώ", πώς θα προστατευθούμε; Πώς θα σχεδιάσουμε; Πώς θα επιβιώσουμε;

Η έννοια του "εγώ" προσφέρει την πρώτη βάση ταυτότητας και κατανόησης. Νιώθουμε πιο ασφαλείς όσο πιο καθαρά ορίζουμε τα σύνορά μας.

2. Η υπαρξιακή μοναξιά

Αλλά αυτή η ασφάλεια είναι πρόσκαιρη. Το "εγώ", όσο ισχυρό και να γίνεται, ποτέ δεν παύει να φοβάται. Φοβάται τον χρόνο. Την φθορά. Τον θάνατο. Την αποτυχία. Την απόρριψη. Και όσο περισσότερο απομονώνεται στο δικό του "κάστρο", τόσο περισσότερο νιώθει μόνο.

Έτσι γεννιέται το υπαρξιακό κενό. Η αίσθηση πως, παρά τα όρια, παρά τις επιτυχίες, κάτι λείπει. Κάτι βαθύ, κάτι ουσιαστικό.

3. Η επιστροφή στο Όλον

Εκεί, ακριβώς στο βάθος αυτής της κρίσης, ανοίγει μια άλλη προοπτική:
Μήπως το εγώ δεν είναι το κέντρο, αλλά μια έκφραση του Όλου; Μήπως δεν είμαστε μονάδες, αλλά κύτταρα ενός απείρως μεγαλύτερου οργανισμού;

Οι μυστικιστικές παραδόσεις, η ανατολική φιλοσοφία, αλλά και βαθιές ρίζες της ορθόδοξης θεολογίας μας ψιθυρίζουν το ίδιο:
Είμαστε φλόγες, όχι η φωτιά. Σταγόνες, όχι ο ωκεανός. Και όμως, είμαστε φλόγες της φωτιάς. Είμαστε ο ίδιος ο ωκεανός σε σταγόνα.

4. Από τον έλεγχο στη σχέση

Η ασφάλεια του "εγώ" βασίζεται στον έλεγχο. Αλλά είναι εύθραυστη. Μόλις χαθεί ο έλεγχος, αρρώστια, απώλεια, κρίση, όλο το οικοδόμημα καταρρέει.

Η ασφάλεια του Όλου, όμως, βασίζεται στη σχέση. Δεν χρειάζεται να ελέγξω τίποτα. Αρκεί να συνειδητοποιήσω ότι ανήκω. Είμαι, όπως κάθε άλλος, ένα αναντικατάστατο, μικροσκοπικό αλλά ιερό κομμάτι του Θεού, της Ζωής, του Σύμπαντος.

Αυτό δεν είναι αδυναμία. Είναι η υπέρτατη δύναμη: η συμμετοχή στο Αιώνιο.

5. Η ελευθερία της ενότητας

Η αναγνώριση ότι είμαστε σωματίδια του Όλου δεν μας μικραίνει. Δεν μας κάνει ασήμαντους. Αντίθετα, μας ανακουφίζει.
Ελευθερώνει την ψυχή από την ανάγκη να αποδείξει την αξία της.
Μας καλεί να ζήσουμε με αλήθεια, χωρίς την έπαρση της αυτάρκειας, αλλά και χωρίς τον τρόμο της μοναξιάς.

Ό,τι κι αν συμβαίνει γύρω μας, αλλαγές, απώλειες, μεταμορφώσεις, μπορούμε να αναπαυόμαστε στην βεβαιότητα ότι ανήκουμε.
Ότι δεν είμαστε ξένοι σε αυτό το Σύμπαν.
Ότι δεν γεννηθήκαμε σε εχθρικό έδαφος, αλλά μέσα σε μια ζωντανή μήτρα νοήματος και συνείδησης.

6. Η ζωή ως σχέση

Ίσως λοιπόν η ζωή δεν είναι ένας αγώνας του "εγώ" απέναντι στον κόσμο,
αλλά μια σχέση αγάπης ανάμεσα στα μέρη του Όλου.

Και ίσως το πιο βαθύ κάλεσμα δεν είναι να ξεχωρίσουμε, αλλά να συντονιστούμε.
Όχι να υπερισχύσουμε, αλλά να συμμετάσχουμε.
Όχι να επιβληθούμε, αλλά να υπάρξουμε αληθινά, με ταπεινότητα και εμπιστοσύνη.

Όταν το "εγώ" χαλαρώνει, ανοίγει χώρος για το Φως του Όλου.
Κι εκεί, κάπου ανάμεσα στην σιγή και στην συνείδηση,
μπορούμε να ακούσουμε ψιθυριστά την αιώνια αλήθεια:

Δεν είμαστε μόνοι.
Δεν ήμασταν ποτέ.
Είμαστε Αυτό που Είμαστε.