Η παράνοια του Ερντογάν ή η ψυχρή υποκρισία της τουρκικής στρατηγικής;

Η παράνοια του Ερντογάν Ενώ η τουρκία έχει εισβάλει στην Συρία 3 φορές, ενώ στηρίζει συνεχώς την χαμάς, ενώ απειλεί συχνά με εισβολή στο Ισραήλ, ενώ τηλεφωνεί στους άραβες ηγέτες να τους πείσει να στραφούν κατά του Ισραήλ, τηλεφωνεί στον τραμπ για να αναλάβει πρωτοβουλία κατάπαυσης των εχθροπραξιών μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Αυτό δεν είναι σχιζοφρένεια; Βλέπει τον Τραμπ και τους αμερικανούς σαν αμερικανάκια που μπορεί να κοροϊδέψει; Είναι κορόϊδο ο Τραμπ, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος μαζί με τον ΥΠΕΞ των ΗΠΑ;

Αυτό το σκηνικό,  αποκαλύπτει όχι απλώς την παράνοια, αλλά την υπολογισμένη διγλωσσία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής υπό τον Ερντογάν,  έναν συνδυασμό κυνισμού, νεο-οθωμανικού αναθεωρητισμού και τακτικισμού που συχνά αγγίζει τα όρια του παραλογισμού, αλλά όχι της ανοησίας. Δεν είναι «σχιζοφρένεια» με την ψυχιατρική έννοια· είναι γεωπολιτική υποκρισία με στρατηγικό μανδύα.

 
Ο Ερντογάν παίζει σε δύο ταμπλό:

Από τη μία στηρίζει με λόγια και έργα ισλαμιστικές οργανώσεις όπως η Χαμάς, φιλοξενεί ηγετικά στελέχη της στην Τουρκία και επενδύει στην ιδέα ενός ηγετικού ρόλου του στον μουσουλμανικό κόσμο.

Από την άλλη, μόλις η κατάσταση ξεφεύγει και απειλεί να συμπαρασύρει την περιοχή σε γενικευμένο πόλεμο, κάνει τον «ειρηνοποιό»,  απευθύνεται στους Αμερικανούς, άλλοτε για να κερδίσει χρόνο, άλλοτε για να φανεί ως αναγκαίος συνομιλητής.

Αυτό δεν είναι αφέλεια, είναι στρατηγικό θέατρο. Και συχνά πετυχαίνει, γιατί:

Οι ΗΠΑ έχουν μακρά παράδοση στο να ανέχονται «δύσκολους συμμάχους» όταν τους χρειάζονται (βλ. και Πακιστάν, Σαουδική Αραβία).

Ο Τραμπ συγκεκριμένα είχε δείξει ότι λειτουργεί πολύ προσωπικά και απρόβλεπτα στη διπλωματία, κι αυτό το ήξερε ο Ερντογάν  τον είχε «δουλέψει» και στο παρελθόν (π.χ. με την υπόθεση Μπράνσον, τη Συρία, τους S-400).

 
Είναι κορόιδο ο Τραμπ ή οι Αμερικανοί;

Όχι κορόιδα,  ρεαλιστές, πολλές φορές κυνικοί. Ξέρουν τι κάνει ο Ερντογάν, αλλά:
Αν τον χρειάζονται για να κρατήσουν την Τουρκία εντός ΝΑΤΟ.

Αν τους εξυπηρετεί ως αγωγός με τον μουσουλμανικό κόσμο, τότε κάνουν τα στραβά μάτια και του απαντούν στο τηλέφωνο.

Το πρόβλημα δεν είναι αν ο Τραμπ είναι κορόιδο. Το πρόβλημα είναι ότι το δυτικό στρατόπεδο είναι διασπασμένο, χωρίς στρατηγική για την Τουρκία. Κι αυτό το ξέρει και το εκμεταλλεύεται ο Ερντογάν στο έπακρο.

 
Η «παράνοια» του Ερντογάν είναι στην πραγματικότητα μεθοδευμένος αμοραλισμός. Παριστάνει τον προστάτη των Παλαιστινίων την ώρα που εμπορεύεται με το Ισραήλ και καλεί τις ΗΠΑ για «ειρήνη». Όχι γιατί δεν ξέρει τι κάνει, αλλά επειδή ξέρει πολύ καλά πώς παίζεται το παιχνίδι των ισορροπιών,  κι επειδή, δυστυχώς, του το επιτρέπουν.

Όταν ο λύκος ντύνεται ειρηνοποιός

Η Τουρκία απειλεί με πόλεμο, εισβάλλει σε γειτονικά κράτη, στηρίζει τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Χαμάς, προπαγανδίζει την ισλαμική ενότητα με όρους Οθωμανικής ηγεμονίας,  κι όμως την ίδια στιγμή τηλεφωνεί στον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ζητώντας του να μεσολαβήσει για την κατάπαυση πυρός μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Αν αυτό δεν είναι παράνοια, τότε τι είναι;

Κι όμως, πίσω από αυτόν τον φαινομενικά παράλογο τακτικισμό κρύβεται μια ψυχρή, υπολογισμένη, και επικίνδυνα αποτελεσματική στρατηγική. Η Τουρκία του Ερντογάν δεν λειτουργεί με βάση τη συνέπεια αρχών, αλλά με βάση τη συνέπεια συμφέροντος  και το διεθνές σύστημα, ιδιαίτερα η Δύση, έχει αποδείξει πως μπορεί εύκολα να υποκύψει σε τέτοιου είδους εκβιασμούς.

 
1. Το γεωπολιτικό θέατρο του παραλόγου

Η Τουρκία έχει εισβάλει στη Συρία τρεις φορές από το 2016 και μετά, έχει δημιουργήσει ζώνες κατοχής και έχει καταδιώξει κουρδικούς πληθυσμούς εντός ξένου εδάφους. Παράλληλα, έχει στρατιωτική παρουσία στο Ιράκ, στη Λιβύη και στο Αζερμπαϊτζάν, ενώ συντηρεί και τζιχαντιστικά παρακλάδια, με τις ευλογίες της ΜΙΤ.

Την ίδια στιγμή:
Φιλοξενεί τη Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη, με πολιτική και οικονομική στήριξη.
Απειλεί ευθέως το Ισραήλ με ρητορικές παροξυσμού, παρουσιάζοντας την παλαιστινιακή υπόθεση ως "ισλαμικό πόλεμο".
Τηλεφωνεί σε Άραβες ηγέτες, επιχειρώντας να τους συσπειρώσει κατά του Τελ Αβίβ.
Και όμως... ζητά από τον Τραμπ να αναλάβει ρόλο «ειρηνευτή» στη διαμάχη Ισραήλ–Ιράν!

Η Τουρκία δεν έχει καμία ηθική αναστολή στο να υποδαυλίζει συγκρούσεις ενώ εμφανίζεται ως μεσολαβητής. Αυτός είναι ο τρόπος της να επιβάλλεται στον διεθνή διάλογο: με θόρυβο, με επιθετικότητα, αλλά και με ψευδοειρηνιστική θεατρικότητα.

 
2. Ο Τραμπ, η Ουάσιγκτον και το "αμερικανάκι" που ονειρεύεται η Άγκυρα
Ο Ερντογάν έχει ήδη καταφέρει στο παρελθόν να χειραγωγήσει την αμερικανική πολιτική:
Με τον Τραμπ είχε ανοικτό δίαυλο, εξασφαλίζοντας σιωπηλή ανοχή στην επέμβαση της Τουρκίας στη Συρία.
Οι απειλές του για τους S-400 «τιμωρήθηκαν» από τις ΗΠΑ με μισές κυρώσεις, αλλά όχι με γεωπολιτική απομόνωση.
Η υπόθεση του Πάστορα Μπράνσον απέδειξε πόσο προσωπικά μπορούσε να λειτουργήσει ο Ντόναλντ Τραμπ, επιτρέποντας στην Τουρκία να αποσπά παραχωρήσεις.
Γιατί, λοιπόν, να μη ξαναδοκιμάσει; Στο μυαλό του Ερντογάν, οι ΗΠΑ (ιδιαίτερα υπό την ηγεσία Τραμπ) είναι ένας ελέφαντας με αδύναμο αυχένα. Μπορεί να είναι πανίσχυρες, αλλά η εσωτερική τους αστάθεια και η έλλειψη συνεκτικής στρατηγικής τις καθιστά ευάλωτες στην πίεση, ιδιαίτερα όταν αυτή προέρχεται από έναν «αναγκαίο κακό» του ΝΑΤΟ, όπως η Τουρκία.

 
3. Σχιζοφρένεια ή στρατηγική ψυχρότητα;

Ο χαρακτηρισμός «σχιζοφρενής» ίσως να αποτυπώνει την εντύπωση που προκαλεί η αντίφαση: μια χώρα που προκαλεί την ανάφλεξη, να εμφανίζεται και ως ειρηνευτής. Όμως αυτό είναι πολύ πιο μεθοδικό απ’ όσο φαίνεται.

Η Άγκυρα ακολουθεί μια νεο-οθωμανική πολιτική «χάους και διαμεσολάβησης»: πρώτα αποσταθεροποιεί, μετά παριστάνει τον απαραίτητο συνομιλητή. 

Αυτό: Ενισχύει την εικόνα της στους μουσουλμανικούς λαούς.
Εδραιώνει τη θέση της σε κάθε τραπέζι διαπραγματεύσεων.
Την καθιστά αδιάκοπα αναγκαία για Δύση και Ανατολή.
Και όσο η Δύση αρνείται να την αντιμετωπίσει με σκληρότητα και ενιαία στρατηγική, τόσο ο Ερντογάν θα εντείνει την υποκρισία του.

 
4. Το πρόβλημα είναι η ανοχή, όχι ο Ερντογάν
Δεν φταίει ο Ερντογάν που είναι ο Ερντογάν. Φταίει που του το επιτρέπουν.

Η διεθνής κοινότητα, ιδίως οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την Τουρκία ως "εταίρο με προβλήματα", αντί να τη βλέπουν ως αναθεωρητική δύναμη με ιδεολογική ατζέντα. 

Αυτή η ανοχή: Θολώνει τις κόκκινες γραμμές.
Δίνει περιθώριο να εκβιάζει με μεταναστευτικά ρεύματα και στρατιωτικές προκλήσεις.
Καθιστά τον Ερντογάν «παίκτη-κλειδί» σε ένα παιχνίδι που ο ίδιος αποσταθεροποιεί.

 Η Τουρκία δεν είναι αντίφαση, είναι σχέδιο

Η Τουρκία δεν είναι θύμα παραλογισμού· είναι φορέας ενός επεκτατικού μοντέλου που βασίζεται στην ένταση και την υποκρισία. Το αν θα πετύχει εξαρτάται όχι από το τι θέλει η Άγκυρα, αλλά από το αν η Δύση – και ιδίως η Ουάσιγκτον – θα συνεχίσει να παριστάνει τον ανυποψίαστο θεατή.

Ο χρόνος της ανοχής τελειώνει. Ίσως είναι καιρός η Δύση να σταματήσει να μιλά με τον «ειρηνοποιό λύκο» και να δει τον Ερντογάν όπως πραγματικά είναι: έναν τακτικιστή ηγέτη που ζει πολιτικά από το χάος και γεωστρατηγικά από τη συνενοχή των ισχυρών.