Η φορολογική κυριαρχία των κρατών μελών και οι νέες πηγές εσόδων της ΕΕ: Οικονομική αναγκαιότητα ή πολιτική υπονόμευση;

Το ερώτημα για το ποιος επιβάλλει φόρους δεν είναι απλώς τεχνικό ,

είναι βαθύτατα πολιτικό και κυριαρχικό. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εισάγει νέες πηγές ιδίων πόρων για την ΕΕ, δηλαδή έσοδα που θα συλλέγονται απευθείας από ευρωπαϊκούς μηχανισμούς και θα διοχετεύονται στον ενωσιακό προϋπολογισμό έχει επαναφέρει με οξύτητα το ζήτημα της φορολογικής κυριαρχίας των κρατών-μελών.

Είναι αυτή μια αναγκαία μετάβαση σε ένα βιώσιμο, δίκαιο, και λειτουργικό ευρωπαϊκό οικονομικό μοντέλο; Ή μήπως πρόκειται για έναν ύπουλο δούρειο ίππο που σταδιακά υπονομεύει την κρατική κυριαρχία των εθνών στην καρδιά της δημοσιονομικής πολιτικής;

⚖ Τι είναι οι «ίδιοι πόροι» της ΕΕ;

Στον κοινοτικό προϋπολογισμό, οι “ίδιοι πόροι” (own resources) είναι τα έσοδα που η ΕΕ έχει δικαίωμα να εισπράττει χωρίς να εξαρτάται από τις ετήσιες αποφάσεις των κρατών μελών. Μέχρι σήμερα, αυτοί οι πόροι περιλαμβάνουν κυρίως:

• Τελωνειακούς δασμούς

• Εισφορές βάσει ΦΠΑ

• Συνεισφορές βάσει του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ)

Αυτό το σύστημα έχει χαρακτηριστεί περιοριστικό και δυσλειτουργικό, αφού:

• Δεν επιτρέπει στην ΕΕ να διαχειρίζεται απρόβλεπτες κρίσεις (π.χ. Covid-19, Ουκρανία, ενεργειακή κρίση)

• Δημιουργεί εξάρτηση από τη βούληση των κρατών-μελών

• Δεν ενσωματώνει ευρωπαϊκές αξίες φορολογικής δικαιοσύνης ή πράσινης ανάπτυξης

💶 Η πρόταση για νέες πηγές εσόδων

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει νέες μορφές ιδίων πόρων, που περιλαμβάνουν:

1. Έσοδα από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (ETS)

2. Φόρος CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism): Επιβάρυνση στις εισαγωγές προϊόντων με μεγάλο ανθρακικό αποτύπωμα

3. Φόρος επί των «υπερκερδών» των πολυεθνικών (Pillar I του πλαισίου του ΟΟΣΑ/G20)

4. Ψηφιακός φόρος (digital services tax) για κολοσσούς όπως Google, Amazon, Meta

5. Φορολόγηση χρηματοοικονομικών συναλλαγών (FTT)

6. Φορολόγηση σε crypto-assets ή «πράσινοι» φόροι (π.χ. επαναγορές μετοχών, ανακύκλωση, ανισότητες φύλου)

Τα έσοδα από αυτούς τους πόρους υπολογίζεται να φθάσουν τα 50–80 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως , απαραίτητα για την αποπληρωμή των δανείων του NextGenerationEU (το ευρωπαϊκό πακέτο ανάκαμψης της πανδημίας).

🧱 Το επιχείρημα υπέρ

Οι υποστηρικτές της πρότασης τονίζουν:

• Χρηματοδοτική επάρκεια: η ΕΕ δεν μπορεί να υλοποιεί πράσινες, ψηφιακές και κοινωνικές πολιτικές με «συλλογές με το καπελάκι» από τα κράτη.

• Δικαιοσύνη: πολυεθνικές και ρυπαντές θα πληρώνουν δίκαια για την πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά.

• Αυτονομία και σταθερότητα: ένας ευρωπαϊκός προϋπολογισμός με ίδιους πόρους είναι πιο ανθεκτικός στις κρίσεις.

• Μείωση εθνικών επιβαρύνσεων: αν αυξηθούν τα έσοδα της ΕΕ, μπορούν να μειωθούν οι εθνικές εισφορές.

• Περιορισμός του “φορολογικού ανταγωνισμού”: κοινή φορολογική πολιτική σημαίνει τέλος στην πρακτική κρατών-φορολογικών παραδείσων (όπως Ιρλανδία ή Ουγγαρία).

🛑 Οι αντιρρήσεις και ο φόβος για απώλεια κυριαρχίας

Πολλές χώρες και πολιτικές δυνάμεις αντιτίθενται στην πρόταση. Τα βασικά επιχειρήματα:

1. Απώλεια φορολογικής κυριαρχίας

Η επιβολή φόρων είναι από τα πιο βασικά στοιχεία κρατικής υπόστασης. Αν η ΕΕ αποκτήσει το δικαίωμα να θεσπίζει φόρους, ακυρώνεται το μονοπώλιο των εθνικών κοινοβουλίων.

2. Ομοσπονδιοποίηση δια της πλαγίας

Πρόκειται για de facto δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού κράτους» με εξουσία φορολόγησης, χωρίς να έχει προηγηθεί θεσμική συνταγματική μεταρρύθμιση ή έγκριση από λαούς και κοινοβούλια.

3. Δημοκρατικό έλλειμμα

Η φορολόγηση χωρίς άμεση εκπροσώπηση (χωρίς πλήρη κοινοβουλευτικό έλεγχο) θεωρείται από ιστορικής άποψης πρόβλημα θεμελιώδους δημοκρατικής τάξης («no taxation without representation»).

4. Πιθανότητα ανεξέλεγκτης επέκτασης

Αν γίνει η αρχή, ποιος θα σταματήσει την ΕΕ από το να επιβάλει επιπλέον φόρους μελλοντικά; Θα χρειάζεται τη συναίνεση των κρατών κάθε φορά ή όχι;

5. Απειλή σε μικρές χώρες

Κράτη με ευνοϊκούς φορολογικούς συντελεστές (Ιρλανδία, Μάλτα, Ουγγαρία) φοβούνται ότι θα χάσουν την ανταγωνιστικότητά τους και τη δυνατότητα να ελέγχουν την οικονομική τους στρατηγική.

🔍 Σήμερα: Πού βρισκόμαστε;

• Οι περισσότεροι νέοι φόροι έχουν νομοθετηθεί ή προταθεί από την Επιτροπή και εγκριθεί από το Ευρωκοινοβούλιο.

• Το Συμβούλιο (δηλαδή τα κράτη) όμως δεν έχει εγκρίνει ακόμη την απαραίτητη ομόφωνη απόφαση για την ενεργοποίηση των νέων ιδίων πόρων.

• Το ζήτημα έχει «παγώσει» μέχρι και το δεύτερο εξάμηνο του 2025, ενόψει των νέων διαπραγματεύσεων για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028–2034.

🧭 Συμπέρασμα

Το ερώτημα είναι βαθύτερο από έναν ακόμα μηχανισμό είσπραξης: Τι ΕΕ θέλουμε; Μια ένωση κρατών με αυστηρή κυριαρχία και συνεργασία μέσω συναινέσεων; Ή μια εξελισσόμενη οντότητα που αποκτά τη δική της φορολογική βάση και αναλαμβάνει κοινές ευθύνες;

Για τους μεν, πρόκειται για αναγκαία μετάβαση προς μια ισχυρή, αλληλέγγυα και στρατηγικά αυτάρκη Ευρώπη. Για τους δε, πρόκειται για μια επικίνδυνη διάβρωση των εθνικών δημοκρατιών από μια γραφειοκρατική υπερδομή.

Η μάχη για το ποιος κρατά το πορτοφόλι της Ευρώπης είναι, στην πραγματικότητα, μάχη για το ποιος θα την κυβερνά.

📚 Ενδεικτικές πηγές & αναφορές:

• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – Νέοι Πόροι για την ΕΕ (2022)

• Bruegel Policy Brief 2024 – EU Budget Resources

• Social Europe – Why EU needs new own resources

• OECD Inclusive Framework – Pillar I agreement

• Parlament.gv.at – Own Resources Decision Dossier

• European Commission – EU Budget Financing Proposal 2023