Εναλλακτική Οπτική

Αν όλα όσα ξέραμε ήταν λάθος; Μια ριζικά διαφορετική εξήγηση για την αποχή στις εκλογές

Η αποχή στις εκλογές συχνά παρουσιάζεται ως πρόβλημα προς επίλυση. Πολιτικοί, δημοσιογράφοι και αναλυτές την ερμηνεύουν ως αδιαφορία, έλλειψη παιδείας ή απουσία ευθύνης. Όμως, τι γίνεται αν αυτή η ερμηνεία είναι όχι απλώς ελλιπής, αλλά εντελώς λανθασμένη;

🔍 Η αποχή ως πολιτική πράξη

Η Hannah Arendt, στο έργο της “The Human Condition”, υποστηρίζει ότι η πολιτική δεν είναι απλώς συμμετοχή σε θεσμούς, αλλά η ικανότητα να δρούμε μαζί, να δημιουργούμε χώρο για δημόσιο διάλογο. Αν ο δημόσιος χώρος έχει διαβρωθεί από την τεχνοκρατία και την επικοινωνιακή διαχείριση, τότε η αποχή μπορεί να είναι μια μορφή άρνησης συμμετοχής σε μια ψευδο-πολιτική.

🧠 Η θεωρία της «εσωτερικής αποστασιοποίησης»

Ο Pierre Bourdieu μιλά για το φαινόμενο της «πολιτικής αποστασιοποίησης» ως αποτέλεσμα της κοινωνικής θέσης. Όταν οι πολίτες νιώθουν ότι δεν έχουν πραγματική επιρροή, η αποχή δεν είναι αδιαφορία, αλλά μια μορφή σιωπηλής διαμαρτυρίας. Είναι η στιγμή που το άτομο λέει: «Δεν με εκπροσωπεί κανείς, άρα δεν συμμετέχω».

📊 Παραδείγματα και στατιστικά

• Στις εκλογές του 2015 στην Ισπανία, η αποχή ξεπέρασε το 33%. Μελέτες έδειξαν ότι οι περισσότεροι απέχοντες ήταν νέοι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, όχι απαίδευτοι ή αδιάφοροι.
• Στην Ελλάδα, η αποχή στις εθνικές εκλογές του 2023 άγγιξε το 48%. Πολλοί αναλυτές εστίασαν στην «κούραση» των πολιτών, αλλά ελάχιστοι διερεύνησαν αν αυτή η κούραση είναι πολιτικά φορτισμένη.

🌀 Η αποχή ως δημιουργική άρνηση

Όπως ο φιλόσοφος που αρνείται να απαντήσει σε μια ερώτηση που θεωρεί λανθασμένη, έτσι και ο πολίτης που δεν ψηφίζει μπορεί να αρνείται να συμμετάσχει σε μια διαδικασία που θεωρεί ψευδή. Η αποχή γίνεται τότε μια πράξη νοήματος, όχι απουσίας.

🧭 Μια νέα ερμηνεία για τους σκεπτόμενους

Αυτό το άρθρο δεν προσπαθεί να δικαιολογήσει την αποχή, αλλά να την κατανοήσει. Να την δει όχι ως πρόβλημα, αλλά ως σύμπτωμα. Όχι ως αδυναμία, αλλά ως ένδειξη ότι κάτι βαθύτερο δεν λειτουργεί. Για τους σκεπτόμενους, η αποχή μπορεί να είναι η αρχή μιας νέας πολιτικής στάσης — όχι έξω από το σύστημα, αλλά πέρα από αυτό.

🧩 Μια ερώτηση που μένει ανοιχτή

Αν η αποχή είναι μια μορφή πολιτικής συνείδησης, τότε μήπως το πραγματικό ερώτημα δεν είναι «γιατί δεν ψηφίζουν;» αλλά «τι είδους πολιτική θα τους έκανε να επιστρέψουν;»

Ίσως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να μετράμε απλώς ποσοστά συμμετοχής και να αρχίσουμε να ακούμε τη σιωπή. Γιατί η σιωπή, όταν είναι συνειδητή, λέει περισσότερα απ’ όσα φανταζόμαστε.

Και αν η σιωπή δεν είναι αδυναμία αλλά δύναμη;
Αν η αποχή δεν είναι φυγή αλλά στάση;
Αν ο κόσμος δεν έχει πάψει να ενδιαφέρεται — απλώς δεν βρίσκει πια κάτι που να αξίζει την εμπιστοσύνη του;

Τότε δεν έχουμε να κάνουμε με ένα πρόβλημα δημοκρατίας. Έχουμε να κάνουμε με την ανάγκη για μια νέα δημοκρατία.

Η αποχή από τις εκλογές δεν είναι απλώς ένα στατιστικό στοιχείο — είναι ένας καθρέφτης της σχέσης των πολιτών με τη δημοκρατία. Οι επιπτώσεις της είναι πολυεπίπεδες και συχνά υποτιμημένες. Ας τις δούμε πιο αναλυτικά:

⚖️ 1. Αλλοίωση της αντιπροσωπευτικότητας

Όταν ένα μεγάλο ποσοστό πολιτών δεν συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία, οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι αντιπροσωπεύουν τελικά ένα μικρό μόνο μέρος του πληθυσμού. Για παράδειγμα, σε περιφερειακές εκλογές του 2023, η αποχή άγγιξε το 64,84%, πράγμα που σημαίνει ότι 3,5 πολίτες αποφάσισαν για τους υπόλοιπους 6,5. Αυτό δημιουργεί ένα έλλειμμα νομιμοποίησης και ενισχύει την αίσθηση αποξένωσης.

🧠 2. Αποδυνάμωση της δημοκρατικής κουλτούρας

Η αποχή μπορεί να εδραιώσει μια κουλτούρα πολιτικής απάθειας, όπου η συμμετοχή θεωρείται μάταιη ή ανούσια. Αυτό ενισχύει τον φαύλο κύκλο: όσο λιγότεροι συμμετέχουν, τόσο πιο αδύναμη γίνεται η πίεση για αλλαγή και λογοδοσία.

🧩 3. Ενίσχυση οργανωμένων μειοψηφιών

Όταν η πλειοψηφία απέχει, οι οργανωμένες μειοψηφίες αποκτούν δυσανάλογη επιρροή. Μικρές ομάδες με ισχυρή κινητοποίηση μπορούν να καθορίσουν το αποτέλεσμα, οδηγώντας σε πολιτικές που δεν αντανακλούν τις ευρύτερες κοινωνικές ανάγκες.

🚨 4. Αύξηση της πολιτικής πόλωσης

Η χαμηλή συμμετοχή συχνά ευνοεί τα άκρα. Οι πολίτες που απέχουν είναι συνήθως πιο μετριοπαθείς ή απογοητευμένοι, ενώ όσοι ψηφίζουν είναι συχνά πιο ιδεολογικά φορτισμένοι. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πόλωση και ακραίες πολιτικές επιλογές.

🧭 5. Σήμα για θεσμική κρίση

Η αποχή δεν είναι πάντα αδιαφορία. Μπορεί να είναι ένδειξη βαθιάς δυσπιστίας προς τους θεσμούς. Όταν οι πολίτες δεν πιστεύουν ότι η ψήφος τους έχει νόημα, αυτό σημαίνει ότι το πολιτικό σύστημα έχει αποτύχει να τους εμπνεύσει ή να τους εκπροσωπήσει.