Χρήσιμες προτάσεις για έξοδο της χώρας από την κρίση

http://www.capital.gr/News.asp?id=961292

Του Θανάση Κουρματζή

Δεν υπάρχει προηγούμενη εμπειρία ιστορικά ανάλογη με τη σημερινή κρίση χρέους που αντιμετωπίζει η χώρα. Βέβαια η κρίση πτώχευσης του 1893 ήταν μια ιστορία που αφορούσε τις συνολικές εθνικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής και κυρίως τις σχέσεις δανεισμού μεταξύ των κρατών και όχι το δανεισμό από τις λεγόμενες αγορές. Αυτές οι τελευταίες έχουν σήμερα σε μεγάλο βαθμό αυτονομηθεί από κάθε ρυθμιστικό έλεγχο και επιπλέον έχουν καταφέρει το αντίθετο. Δηλαδή έχουν καταφέρει να επιβάλλουν το δικό τους έλεγχο επί κρατών και κυβερνήσεων. ..

Επανειλημμένα έχει τονισθεί πως έχει τρωθεί η ελληνική αξιοπιστία και ότι αυτός είναι ο λόγος που τα επιτόκια δανεισμού από τις αγορές έχουν πετάξει στα ύψη. Οι Έλληνες δεν είναι πια αξιόπιστοι και ο κίνδυνος μη επιστροφής των δανεικών είναι πολύ μεγάλος. Η πιθανότητα αθέτησης των υποχρεώσεων είναι τεράστιες. Εντάξει, ας υποθέσουμε πως αυτή η εκτίμηση είναι σωστή. Το εξωτερικό δημόσιο χρέος είναι τόσο μεγάλο που οι οικονομικές δομές δεν θα αντέξουν τις δαπάνες εξυπηρέτησης του.

Η πρώτη αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να προσφύγει στη χρησιμοποίηση του μικτού μηχανισμού διάσωσης. Ζητάει ένα νέο δάνειο ύψους 120 δισ. από το μηχανισμό για να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες της τα επόμενα τρία χρόνια. Το επιτόκιο είναι ασυνήθιστα υψηλό για τους πιστωτές και συνεπώς ικανοποιητικά κερδοφόρο γι’ αυτούς.

Η ερώτηση που τίθεται είναι αν υπήρχε μια άλλη λύση. Ένας άλλος συνδυασμός των πολιτικών αντιμετώπισης των δανειακών αναγκών. Η απάντηση είναι πως υπήρχε. Μια λύση που ταυτόχρονα θα αποδείκνυε σε όλους πως οι Έλληνες μπορούν και ξέρουν να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους και πως το έλλειμμα αξιοπιστίας που τους χρεώνεται δεν είναι βάσιμο.

Θα αποδείκνυαν πως όσο υπερβολικοί μπορεί να είναι στις εύκολες περιόδους άλλο τόσο μπορεί να είναι και στις δύσκολες. Διακριτικά τη λύση αυτή θα την ονομάζαμε Μεγάλη Εθνική Συμφωνία. Η βάση της είναι ένας συνδυασμός εξωτερικού και εσωτερικού δανεισμού. Περιλαμβάνει δε δύο σκέλη. Το πρώτο είναι η πολιτική θέληση για μερική στροφή από τον εξωτερικό στον εσωτερικό δανεισμό και το δεύτερο συνίσταται από την μετατροπή του βραχυπρόθεσμου σε μεσομακρόπροθεσμο. Αφού οι Έλληνες έχουν δανεισθεί τόσο μεγάλα ποσά, οι Έλληνες και όχι οι ξένοι μηχανισμοί είναι αυτοί που οφείλουν να τα εξοφλήσουν. Αυτό είναι το σωστό, το ηθικό και το εθνικά αξιοπρεπές. Η στροφή προς τον εσωτερικό δανεισμό δεν αφορά την έκδοση εθνικού ομολόγου γιατί αυτό ενδεχομένως να δημιουργούσε πρόβλημα στην τραπεζική ρευστότητα. Αφορά στη διακράτηση ρευστού κεφαλαίου στον παρόντα χρόνο από τα κρατικά έσοδα του προϋπολογισμού και διοχέτευση του προς την εξόφληση του επικείμενου κρατικού ομολόγου που λήγει στις 19 Μαΐου αλλά και των επόμενων. Τα κεφάλαια αυτά θα διακρατηθούν από τους μισθούς και συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και στελεχών των μεγάλων επιχειρήσεων, στο πλαίσιο της εφαρμογής της Μεγάλης Εθνικής Συμφωνίας, που αντί ρευστού όμως θα τους δοθεί ένα κρατικό ομόλογο πενταετούς ή άλλης διάρκειας. Με τον τρόπο αυτό ούτε περικοπές του 13ου και 14ου μισθού θα είχαμε με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην πλευρά της ζήτησης, ούτε βάσιμες απειλές για την κοινωνική συνοχή θα αντιμετωπίζαμε. Το κρατικό ομόλογο θα ήταν ουσιαστικά ένα είδος μεταχρονολόγησης μέρους των μισθών και συντάξεων από το παρών στο εγγύς μέλλον και τότε που η οικονομία θα βρισκόταν στον κύκλο της ανάκαμψης και ανάπτυξης. Οι μισθωτοί θα έχαναν ένα μέρος των ρευστών διαθεσίμων τώρα, αλλά θα το έπαιρναν πίσω και μάλιστα με ένα κάποιο τόκο στα επόμενα χρόνια. Ουσιαστικά θα ετίθετο σε λειτουργία ένας μηχανισμός μεταφοράς πόρων από την τρέχουσα κατανάλωση στην αποταμίευση και επένδυση με βέβαιες ευεργετικές συνέπειες για το σύνολο της οικονομίας. Το ύψος της διακράτησης των μισθωτών αμοιβών θα ήταν της τάξης του 30% ενδεχομένως, ή εκεί κοντά, αλλά δεν θα ήταν οριστική απώλεια εισοδήματος. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και στον ιδιωτικό τομέα με τη διαφορά ότι η διακράτηση μέρους των μισθών και μερισμάτων θα οδηγούσε απ’ ευθείας σε επενδύσεις από τις επιχειρήσεις οι οποίες θα δημιουργούσαν νέες θέσεις εργασίας. Στο διάστημα αυτό των πέντε χρόνων η κυβέρνηση θα είχε άπλετη χρονική ελευθερία να προχωρήσει στην εφαρμογή πολιτικής ριζικών αλλαγών όπως τις έχει σχεδιάσει με πρώτη τη δραστική μείωση του εύρους του δημοσίου τομέα. Είναι βέβαιο πως με σωστή επεξεργασία διαλόγου ανάμεσα στην κυβέρνηση και τις κοινωνικές ομάδες, το σχέδιο θα απολάμβανε αποδοχής γιατί οι Έλληνες είναι και φιλότιμοι και πατριώτες.

Το ποσό που θα εξοικονομούσε η κυβέρνηση με αυτό τον τρόπο δεν θα ήταν αρκετά υψηλό ώστε να καλύψει τις δανειακές υποχρεώσεις της αλλά θα τις περιέκοβε δραστικά. Έτσι και το ποσό διάσωσης από τον μικτό μηχανισμό θα ήταν κατά πολύ χαμηλότερο και ως εκ τούτου οι πιέσεις ελαφρύτερες. Ο χρόνος που απεγνωσμένα αναζητάει δεν θα της παρεχόταν από ένα νέο εξωτερικό δάνειο που το συνοδεύουν εξευτελιστικά σχόλια, αλλά από τους ίδιους τους Έλληνες που στο κάτω κάτω αυτοί ήταν που λίγο ή πολύ απόλαυσαν τις δανειακές εισροές των παρελθόντων χρόνων. Τα ομόλογα δε αυτά θα μπορούσαν να στηρίζονται σε ρήτρα δημοσίων ακινήτων για να είναι ασφαλέστερα.

Είναι φανερό πως η πρόταση αυτή επιζητά περαιτέρω τεχνική επεξεργασία η οποία μάλλον αποτελεί και το πιο εύκολο μέρος της. Εκείνο που θεωρείται δυσκολότερο είναι η λήψη μιας ανάλογης πολιτικής απόφασης.

Αλλά αν γίνονται φανερά τα πλεονεκτήματα αυτής της πολιτικής ίσως προστεθούν και άλλα αν αναλυθεί μέχρι τις τελευταίες λεπτομέρειες της.

Αποτροπή της αναδιαπραγμάτευσης, αποτροπή της στάσης πληρωμών, αποφυγή της οικονομικής και ίσως εθνικής εξάρτησης, διατήρηση του εισοδήματος μεσομακροπρόθεσμα και επιστροφή της φερεγγυότητας.

Εκείνο που δεν ξέρω είναι αν για την εφαρμογή μιας ανάλογης πολιτικής, απαιτείται «ειδική άδεια» από την Ευρωπαική Ένωση. Αλλά γιατί όχι αφού οι διάφοροι πιστωτές θα πληρωθούν κανονικά στη λήξη των ομολόγων.

Θα πρέπει βέβαια να τονίσω πως μια ανάλογη πολιτική είναι εφικτή μόνο αν η κυβέρνηση ακολουθούσε ταυτόχρονα και μια αποφασιστική πολιτική τιμωρίας των υπευθύνων για τον εκτροχιασμό του χρέους και του εσωτερικού κρατικού ελλείμματος. Και τούτο γιατί η αποκατάσταση του αισθήματος δικαιοσύνης στην κοινωνική συνείδηση είναι αναγκαίος όρος για την αποτελεσματική εφαρμογή τέτοιων πολιτικών. Στην ερώτηση αν μια ανάλογη πολιτική έχει εφαρμοσθεί σε άλλες χώρες, η απάντηση είναι πως ναι έχουν εφαρμοσθεί παραλλαγές της, στις υπό μετάβαση χώρες και στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας στην κρίση του 1997-8.

Σε ό,τι αφορά τις διαρθρωτικές αλλαγές είναι αρκετά ικανοποιητικές αυτές που προγραμματίζονται αρκεί να εφαρμοσθούν έγκαιρα και απαρέγκλιτα.

Τώρα θα πρέπει να δώσουμε μερικές προτάσεις για την αναπτυξιακή πολιτική. Αυτή ακόμα δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας αλλά αν κινηθεί στα γνωστά παραδοσιακά πλαίσια των επιδοτήσεων και των φορολογικών διευθετήσεων μάλλον θα αποβεί άκαρπη. Εκείνο που απαιτείται είναι φαντασία και θεσμική καινοτομία.

Παίρνουμε ως δεδομένο πως απαιτούνται άμεσες εγχώριες και ξένες επενδύσεις για να προκύψουν θετικά πρόσημα στην ακαθάριστη εθνική παραγωγή. Όμως το τείχος των κρατικών αγκυλώσεων και η υψηλή φορολογία είναι αξεπέραστο. Τι θα πρέπει να γίνει; Εκτός από την εκκαθάριση των κρατικών εμποδίων η οποία θα απαιτήσει χρόνο, η κυβέρνηση οφείλει να εξετάσει τρεις δομικές αναπτυξιακές θεσμικές παρεμβάσεις.

Η πρώτη αφορά στη δημιουργία ζωνών ελεύθερου εμπορίου (free trade zone) σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας, στη βάση της παροχής προνομίων σε όσες επιχειρήσεις εγκατασταθούν στο εσωτερικό τους, η δεύτερη αφορά στη δημιουργία διασυνοριακής ζώνης παραγωγής εμπορευμάτων και υπηρεσιών, στη βόρειο Ελλάδα και σε σύμπραξη με τις συνορεύουσες χώρες, κατά το πρότυπο των Μαγκουιλατόρας του Μεξικού και των ΗΠΑ, και η τρίτη αφορά στη δημιουργία Πάρκων τεχνολογίας, έρευνας και καινοτομίας σε επιλεγμένες και πάλι περιοχές. Οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι που θα επιλέξουν να εγκατασταθούν στο εσωτερικό αυτών των ζωνών, θα καρπωθούν ειδικά φορολογικά, εισοδηματικά και κοινωνικά προνόμια που θα κινητοποιούν τον μηχανισμό της προσελκυστικότητας των επενδύσεων, ξένων και εγχωρίων. Είναι αναγκαίο να θεσμοθετηθούν μηχανισμοί που θα υποκινούν ένα ενάρετο κύκλο ενδογενούς τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.
Οι προτάσεις αυτές είναι απλώς οι προβεβλημένες γωνίες ενός πολυεδρικού αναπτυξιακού εθνικού σχεδίου το οποίο στηρίζεται στη αναπτυξιακή θεωρία των πόλων.

Σε κάθε αναπτυγμένη χώρα ή περιοχή του πλανήτη, η ανάπτυξη δεν είναι ένα αποτέλεσμα που προέκυψε αυθόρμητα και ευκαιριακά. Ούτε επί τη δράσει των τυφλών δυνάμεων της αγοράς όπως πίστευαν οι κυβερνήσεις του λεγόμενου εκσυγχρονισμού και της «επανίδρυσης του κράτους». Σχεδιάσθηκε, οργανώθηκε, επιλέχθηκε το κατάλληλο μοντέλο, και εφαρμόσθηκε επιτυχώς. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν συμβαίνει τίποτα απ’ αυτά για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι γιατί δεν υπήρχε η σχετική πολιτική βούληση και ο δεύτερος γιατί απουσιάζει η σχετική τεχνογνωσία και παράδοση. Έτσι επαληθεύτηκε ο αρχή του Gunnar Myrdal για την κυκλική σωρευτική αιτιότητα, που με απλά λόγια σημαίνει πως οι ακμάζουσες περιοχές απορροφούν τους υλικούς και ανθρώπινους πόρους των αδύναμων τις οποίες και μετατρέπουν σε ανύπαρκτες. Δεν είναι τυχαίο πως στην Ελλάδα οι μισές από τις υπάρχουσες δεκατρείς περιφέρειες θεωρούνται ανύπαρκτες οικονομικά. Το 84% της δημιουργίας του ΑΕΠ συγκροτείται με τη συνδρομή πέντε περιφερειών. Μόνο στις πρώτες κυβερνήσεις του Α. Παπανδρέου, επιχειρήθηκε η κλαδική ανάλυση της οικονομίας και η ανάλογη εφαρμογή κλαδικής πολιτικής αλλά δυστυχώς πολύ γρήγορα αυτά τα σχέδια εγκαταλείφθηκαν.

Το ίδιο φαινόμενο της ασύμμετρης διάταξης στη χώρα συναντάμε και στο επίπεδο των οικονομικών κλάδων. Σε πολλές από τις ελληνικές περιφέρειες ο τομέας της αγροτικής παραγωγής βρίσκεται μεταξύ του 40 και 55%, ως προς την απασχόληση ενώ μεγάλη είναι και η διαφοροποίηση ως προς τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες. Η ίδια ασυμμετρία υπάρχει και στη διάταξη του μορφωτικού επιπέδου. Είναι αναντίρρητο γεγονός ότι οι κάτοχοι υψηλών μορφωτικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων συγκεντρώνονται στη περιοχή της πρωτεύουσας και λιγότερο της Θεσσαλονίκης, με αποτέλεσμα τη πρόκληση αυτοτροφοδοτούμενων αναπτυξιακών ανισοτήτων. Σε αρκετές περιφέρειες, ο πληθυσμός με εκπαίδευση πρωτοβάθμιου επιπέδου ξεπερνάει το 50%. Για παράδειγμα στην Αν. Μακεδονία και Θράκη το ποσοστό είναι 54%, στην Θεσσαλία είναι 52,2%, στα Ιόνια Νησιά είναι 57,6%, στη Δ. Ελλάδα 54,8%, στην Ήπειρο 52% και στη Πελοπόννησο 50,4%. Αν προστεθεί και το ποσοστό των αναλφαβήτων η εικόνα γίνεται ακόμα πιο γκρίζα.

Σε ό,τι αφορά τις επενδύσεις, πέντε μόνο περιφέρειες ( η Αττική, η Κ. Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Στ. Ελλάδα και η Αν. Μακεδονία και Θράκη,) απορροφούν το 86% του συνόλου.

Όσο για την προστιθέμενη αξία της ακαθάριστης παραγωγής τρεις μόνο περιφέρειες παράγουν το 75% της συνολικής, (Αττική, Κ. Μακεδονία και Στ. Ελλάδα).

Οι περιφερειακές και εισοδηματικές ανισότητες στη χώρα είναι τεράστιες και αυτό προκαλεί με τη σειρά του υποαποδόσεις στις κεφαλαιακές επενδύσεις παγίου και αναποτελεσματικότητα στις κρατικές δαπάνες.

Όλα αυτά τα θέματα αλλά και πολλά ακόμα, όπως η ποιότητα του εργατικού δυναμικού, ποτέ δεν αντιμετωπίστηκαν σοβαρά, συστηματικά και επιστημονικά από το ελληνικό πολιτικό σύστημα ή και τα πανεπιστήμια. Αυτά αποτελούν και τις δομικές αγκυλώσεις μιας κοινωνίας που τη χαρακτηρίζει η δυαδικότητα (duality) της καθυστέρησης. Ένα υπέρ «αναπτυγμένο» κέντρο και μια υπό ανάπτυκτη ενδοχώρα.

Αντίθετα εκείνο που κυριάρχησε ήταν ένας πολιτικαντισμός της ευκαιρίας, μια απονεύρωση περιεχομένων και νοημάτων, γενικότητα στόχων και αοριστία μέσων, ώστε να μη καθίσταται εφικτός ο έλεγχος, αντισταθμιστική παροχολογία και υπέρμετρη ύποπτη επιείκεια. Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να διαβρωθεί η κοινωνική κλίμακα και να καταργηθεί η κοινωνική ιεραρχία που στηριζόταν σε αξίες, σε οικονομικές επικυρώσεις και στην ηθική της κοινωνικής χρησιμότητας.

Θέτω έτσι συνοπτικά και επιγραμματικά μια θεματολογία προβληματισμού με μεγάλο βάθος στη διεθνή πρακτική και βιβλιογραφία, με την ελπίδα πως αυτός θα βαθύνει και θα επεκταθεί περαιτέρω, παίρνοντας το σχήμα μιας εφαρμόσιμης δέσμης επιθετικών πολιτικών που θα εξάγουν τη χώρα από την τρέχουσα κρίση.


* Ο κ. Κουρματζής Θανάσης είναι Οικονομολόγος / Στατιστικός/ Μελετητής
- CEO: Κέντρο Μελετών των Οικονομικών Κρίσεων και της Διεθνούς Ασφάλειας.

Βιβλιογραφία:
-Gunnar Myrdal: Economic growth and under developed regions, London 1957.
-Η παγκοσμιοποίηση και το αναπτυξιακό σπιράλ στην Ελλάδα. Εισοδηματικές και περιφερειακές ανισότητες. Εκ. ΙΣΤΑΜΕ – Ανδρέας Παπανδρέου.
-Ξ. Ζολώτας: Οικονομική μεγέθυνση και φθίνουσα κοινωνική ευημερία.
- Κουρματζής Θάνος: Η γεωπολιτική των πετρελαίων – Η Διεθνής οικονομία και οι κρίσεις. Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ