«Είμαστε Πολίτες και θα μείνουμε»

Της ΕΡΣΗΣ ΒΑΤΟΥ
Μόνο το γόνυ μπορείς να κλίνεις μπροστά στον διανοούμενο Παναγιώτη Αμπατζή, αθεράπευτο Κωνσταντινουπολίτη με πνεύμα διαυγές και λόγο καθαρό. Μουσικός, δεξιοτέχνης της βιόλας, εδώ και χρόνια πρόεδρος της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κωνσταντινούπολης, μεταφραστής 50 και πλέον βιβλίων από τουρκικά στα ελληνικά και αντίστροφα. Με κρατικό βραβείο μετάφρασης στην Τουρκία. Εδωσε στους Τούρκους την ευκαιρία να ταξιδέψουν στα έργα του Γρηγορίου Ξενόπουλου, της Διδώς Σωτηρίου, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Σαμαράκη, του Λουντέμη, του Ψαθά, του Θανάση Βαλτινού, του Πέτρου Μάρκαρη και του Νίκου Θέμελη.
Και σε μας γνώρισε από νωρίς τον Αζίζ Νεσίν, τον Γιασάρ Κεμάλ, τον Σαμπαχατίν Αλί, τον Ορχάν Παμούκ, τον Κεμάλ Αναντόλ. Εργα του ανέβηκαν σε θεατρικές σκηνές, σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία. Την Κυριακή 30 Ιανουαρίου θα είναι στην Αθήνα. Ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών θα τον τιμήσει από κοινού με τον φωτογράφο-κινηματογραφιστή Γιώργο Μουτεβέλλη (7 μ.μ., Δημοσθένους 117, Καλλιθέα).

Σαν παραμύθι
Καθισμένος στο σαλόνι του σπιτιού του στο Αρναούτκιοϊ (Μέγα Ρεύμα), έχοντας πλάι του τη σύζυγό του εκπαιδευτικό Σουλτάνα, ο 89χρονος Π. Αμπατζής διηγήθηκε πολλά, δικά του και άλλα, για να ακουστεί. Καθαρά και ξάστερα.

Από την καταστροφή της Σμύρνης άρχισε να χτυπάει καμπανάκι για τον ελληνισμό της Πόλης. Ποιος ήταν τότε ο απόηχος εδώ;
«Φύγαν οι Ρωμιοί της Μικρασίας και σιγά σιγά άρχισαν και οι δικοί μας να φεύγουν. Κάποιοι εδώ στην Πόλη τον Βενιζέλο τον βλέπουν σαν προδότη. Η λέξη προδότης είναι βαριά, αλλά το ότι έστειλε στρατό στη Σμύρνη... Τι το ήθελε; Η Σμύρνη είχε καλύτερη, ανθηρότερη κοινότητα από ό,τι η Ελλάδα αλλά ανήκε στην Τουρκία. Τι δουλειά είχε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη; Ο Βενιζέλος έκανε δύο μεγάλα σφάλματα, έφερε τον στρατό και έκανε και εκλογές που τις έχασε από τη Δεξιά. Ο βασιλιάς ήρθε τότε να καταλάβει τη Μικρασία και προχώρησε μέχρι το Εσκί Σεχίρ. Εκεί βενιζελικοί και βασιλικοί τσακώθηκαν και τους κυνήγησε ο Μουσταφά Κεμάλ. Ο στρατός αποδεκατίστηκε. Ας υποθέσουμε ότι παίρνανε την Ερζερούμη και κατελάμβαναν τη Μικρασία. Να την κάνουν τι;».

Η ρωμιοσύνη της Πόλης δέχτηκε το μεγάλο χτύπημα με τις απελάσεις. Πώς το ζήσατε εσείς;
«Εργαζόμουν στο γραφείο Τύπου της ελληνικής πρεσβείας στην Πόλη στα τέλη της δεκαετίας του '50 όταν ήρθε ο Καραμανλής με τον Γεώργιο Αβέρωφ. Με ρώτησε ο Αβέρωφ: "Τι σκέφτεστε ότι μπορεί να γίνει για να σταματήσει το κακό που περιμένουμε να γίνει;". Του είπα: "Αν απελάσουν απ' εδώ 50 Ρωμιούς, να απελάσετε και εσείς 2.000 Τούρκους. Και τότε 51ο Ελληνα δεν θα απελάσουν". "Εμείς, κ. Αμπατζή, δεν κάνουμε τέτοια πράγματα", μου είπε και σηκώθηκε κι έφυγε. Υστερα από λίγο άρχισαν οι απελάσεις».

Στην Ελλάδα πολλοί πιστεύουν ότι αν υπήρχε κλιμάκωση εκ μέρους μας, οι Τούρκοι θα αντιδρούσαν με τρόπο σαρωτικό. Μπορούσε αλήθεια η Αθήνα να αποτρέψει τις απελάσεις;
«Ναι, μπορούσε. Επρεπε να απαντήσει. Και τελικά τι έγινε; Οι Τούρκοι αυξήθηκαν στην Ελλάδα και εμείς εδώ μείναμε όσοι μείναμε. Εγώ δεν είπα να διώξει όλους τους Τούρκους. Επρεπε όμως η Αθήνα να κάνει κάποια κίνηση. Να βρει έναν τρόπο αντίδρασης».

Να έδειχναν δηλαδή οι Ελληνες πιο αποφασισμένοι;
«Οχι αποφασισμένοι, πιο σωστοί, πιο λογικοί».

Και οι Ρωμιοί που έφυγαν τις τελευταίες δεκαετίες;
«Αναγκαστικά έφυγαν, αφού δεν έχουν δουλειές. Η κατάσταση στην οικονομία δεν είναι τόσο καλή όσο περιγράφεται».

Παλεύουν όμως κάποια νέα παιδιά να μείνουν;
«Οταν δεν υπάρχει δουλειά, δεν μπορεί να υπάρξει πάλη. Τα παιδιά μας που τελειώνουν γυμνάσιο φεύγουν, μαζί με τις οικογένειές τους. Κι όμως υπάρχουν πάνω από 100 επιχειρήσεις Ελλήνων που ήρθαν στην Πόλη. Γιατί δεν παίρνουν έναν Ρωμιό να δουλέψει εκεί αλλά παίρνουν Κούρδους; Να πάρουν κάποιον δικό μας. Να σώσουν μια οικογένεια. Είναι κρίμα, είναι λυπηρό ότι Ελληνες έρχονται και δεν θέλουν να πάρουν Ελληνες. Βρε, ύστερα από δέκα χρόνια όσοι μείναμε θα τελειώσουμε. Αυτά η Ελλάδα τα σκέφτηκε;».

Ποιο είναι το κυρίαρχο συναίσθημα τώρα που βλέπετε συρρικνωμένη την κοινότητα;
«Απελπισία. Δεν υπάρχει υποστήριξη. Ποιος θα ασχοληθεί μαζί μας;».

Δεν σκεφτήκατε ποτέ να εγκαταλείψετε την Πόλη;
«Οχι και ούτε πρόκειται να έρθουμε μόνιμα στην Ελλάδα. Αγαπούμε την Πόλη και στις καλές και στις κακές στιγμές. Δεν μπορούμε να την εγκαταλείψουμε όταν περνάει άσχημα. Πολλοί Ρωμιοί σκέφτονται όπως εγώ. Είμαστε Πολίτες και θα μείνουμε Πολίτες. Μέχρι να τελειώσουμε».

Σε σχέση με την ελληνική παιδεία, το γεγονός ότι τα δικά μας παιδιά μαθαίνουν μια ιστορία που σταματά πριν από ενενήντα χρόνια και περιορίζεται στον «συνωστισμό» στο λιμάνι της Σμύρνης και πολλοί από εμάς, ως απόγονοι προσφύγων, δεν μαθαίνουμε τίποτα για τη ζωή των προγόνων μας, για τη Μικρασία, την Πόλη, τις απελάσεις... πώς τα βλέπετε;
«Απίστευτο, απίθανο, ντροπή για τους Ελληνες. Και να σας πω και κάτι άλλο: οι Τούρκοι στέλνουν τουρκικά βιβλία στην Κύπρο, τη Θράκη. Ξέρετε ότι ελληνικά βιβλία δεν υπάρχουν στην Πόλη; Πόσο καιρό λέμε να βρεθεί ένας τρόπος να έρχονται περιοδικά και βιβλία και να μοιράζονται στα παιδιά μας στα σχολειά. Ε, δεν βρέθηκε! Πώς θα νιώθουν την Ελλάδα τα παιδιά; Μέσα από τα αναγνωστικά; Μέσα από τον "Θησαυρό"; Είναι απίστευτο. Η Ελλάδα δεν το σκέφτηκε αυτό;
»Εσείς ως Ελληνίδα, ως δημοσιογράφος ασχοληθήκατε ποτέ αν τα παιδιά μας εδώ παίρνουν την ελληνική παιδεία;

«Φιλολογικά μόνο. Κατά καιρούς βέβαια συζητάμε και αποδίδουμε εύσημα, λέμε «μπράβο» στη ρωμιοσύνη της Πόλης που φυλάει Θερμοπύλες.
«Ε, λοιπόν εμείς το μπράβο σας το θεωρούμε ντροπή».

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ
Ο Παναγιώτης Αμπατζής γεννήθηκε στην Πόλη την ώρα της αντάρας στη Μικρασία. Το 1922. Αποφοίτησε από το Ζωγράφειο εκπαιδευτήριο και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης. Δημοσιογράφος για χρόνια, μεταφραστής και μουσικός, εξακολουθεί να εκδίδει το περιοδικό Orkestra, που μετρά πενήντα χρόνια ζωής, το αρχαιότερο ειδικό έντυπο για κλασική μουσική στην Τουρκία. Το πιο πρόσφατο βιβλίο που μετέφρασε είναι του Κεμάλ Αναντόλ «Ο μεγάλος χωρισμός» (Εκδόσεις Θεμέλιο).
Στο γραφείο του Π. Αμπατζή βρίσκεται μεταφρασμένο και αναζητεί εκδότη στην Ελλάδα, το βιβλίο της δημοσιογράφου Ιπέκ Τσαλισλάρ «Latife Hanim». Η Λατιφέ χανούμ ήταν η σύζυγος του Κεμάλ Ατατούρκ. Στο βιβλίο αποκαλύπτονται άγνωστες πτυχές της ζωής της αλλά και των πρώτων χρόνων της νεαρής τότε Τουρκικής Δημοκρατίας.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

http://infognomonpolitics.blogspot.com/2011/01/blog-post_8048.html