Περί δημιουργικότητας στη μουσική

Ν. Λυγερός

Ένα από τα θέματα που αγγίζει ο Ιάννης Ξενάκης στο άρθρο του Μουσική και πρωτοτυπία είναι η ποιότητα της δημιουργικότητας. Και για να την αναλύσει χρησιμοποιεί την έννοια της ποσότητας, εξηγώντας τις ικανότητες του ανθρώπου που διαθέτει μία μέση ευφυία.
Τις ταυτίζει με ένα είδος δημιουργικότητας κατώτερου επιπέδου και υποθέτει ότι πρόκειται για μια καλή προσέγγιση σ’ ένα πρώτο στάδιο. Το πρόβλημα με αυτήν την προσέγγιση είναι ότι αποτελεί μια γραμμικότητα που δεν μπορεί να εμπεριέχει έννοιες του τύπου κριτικής μάζας και αλλαγής φάσης. Επιπλέον για να υπάρχει ο διαχωρισμός που επιτρέπει στον άνθρωπο να αναλύει τον ίδιο του τον αυτοσχεδιασμό στη μουσική, το πρώτο μοντέλο δεν επαρκεί. Διότι αν και πρόκειται για μια ιδιότητα της ανθρώπινης συνείδησης, πρέπει να διαθέτει ικανότητες σύγκρισης που δεν υπάρχουν σε τέτοιο βαθμό στο πρώτο του μοντέλο. Και ο λόγος είναι ότι το άμεσο feedback είναι μια δύσκολη διαδικασία που χρειάζεται μια ειδική επεξεργασία. Και αν αναλύσουμε την έννοια της δημιουργικότητας του Ξενάκη, βλέπουμε ότι βασίζεται πάνω στην έννοια του πρωτότυπου. Όμως αυτό δεν μπορεί να ισχύει. Το πρωτότυπο είναι μόνο ένα μέρος της δημιουργικότητας που είναι όντως ουσιαστικό αλλά όχι μοναδικό. Επιπλέον το πρωτότυπο δεν είναι αναγκαία συνδεδεμένο με τη δημιουργικότητα και μάλιστα κάποτε δεν υπάρχει καν συσχετισμός. Σε αυτό το σημείο ο Ξενάκης επικεντρώνεται στη δημιουργία εκ του μηδενός ενώ θεωρούμε ότι δεν ήταν αναγκαία η εισαγωγή του για αυτό το σημαντικό θέμα. Αυτό το θέμα είναι και ουσιαστικό και δύσκολο διότι εμπλέκει την ιστορική διαδικασία των πολιτισμών με τη δημιουργικότητα του ανθρώπου. Όμως η χρήση του παραδείγματος των αριθμών δεν στέκει για να εξηγήσει τη λειτουργία του πρωτότυπου. Η κατασκευή του Cantor των υπερβατικών αριθμών και η κατασκευαστική μέθοδος του Liouville αποδεικνύουν ότι ακόμα και με αριθμούς που έχουν άπειρη πολυπλοκότητα σε σχέση με τους ρητούς αριθμούς, δεν υπάρχει τίποτα το άτοπο όσον αφορά στη δημιουργία τους. Συνεπώς η γενίκευση αυτού του νοητικού σχήματος ως πυρήνα της απόλυτης πρωτοτυπίας δεν μπορεί να ισχύει. Και για να ενισχύσουμε αυτήν την άποψη αρκεί να κάνουμε χρήση της θεωρίας της κομψότητας του Chaitin που βασίζεται στις ιδέες του Leibniz. Μέσω αυτής της θεωρίας μπορούμε να κωδικοποιήσουμε άπειρα συστήματα κανόνων δίχως ο κώδικας να είναι ο ίδιος άπειρος. Επιπλέον ο αριθμός Ω του Chaitin με την ύπαρξή του είναι μια de facto απόδειξη ότι η δημιουργικότητα μπορεί να παράγει το πρωτότυπο από το μη πρωτότυπο δίχως αυτό να είναι αναγκαία το μηδέν. Η δημιουργικότητα στη μουσική δεν απαιτεί την tabula rasa αλλά σίγουρα μια αλλαγή βλέμματος των δεδομένων που υπάρχουν.

http://www.lygeros.org/1179-gr.html