Περί ανακάλυψης και δημιουργίας

Ν. Λυγερός

Το ερώτημα που θέτει ο Ιάννης Ξενάκης είναι το εξής: Είναι άραγε ο άνθρωπος καταδικασμένος απλώς και μόνο να ανακαλύπτει, καταδικασμένος μόνο να εξερευνά; Ή μήπως, αντιθέτως, έχει ένα συγκεκριμένο περιθώριο δημιουργίας, πρωτοτυπίας;
Το εξετάζει με έναν αμφίδρομο τρόπο στο άρθρο του Το σύμπαν είναι μια σπείρα εφόσον χρησιμοποιεί ακραίες και αντιφατικές προσεγγίσεις με τον Παρμενίδη και τον Πλάτωνα αλλά και με τον Καρτέσιο και τον Μπέρκλεϊ. Και επικεντρώνει όλο το πρόβλημα πάνω στο αιτιοκρατικό σύστημα ή πιο συγκεκριμένα στην ύπαρξή του. Διότι με αυτήν δεν υπάρχει περιθώριο για τη δημιουργία. Όλα τείνουν προς ένα μοναδικό στόχο που καθορίζει η αύξηση της εντροπίας. Η άποψη του Ξενάκη παραμένει άποψη, αν και σωστή. Και ο λόγος είναι ότι το επιχείρημά του δεν είναι αντικειμενικό. Θέλει να αποφύγει το Χάιντεγκερ δίχως να ξέρει πώς, και η γνώμη του μετατρέπεται σε πίστη. Ενώ το εργαλείο υπάρχει, και είναι η φυσική μακράν της ισορροπίας που μελέτησε με τόση αποτελεσματικότητα ο Prigogine. Από τα άρθρα του Ξενάκη που διαθέτουμε δεν φαίνεται να γνωρίζει αυτόν τον τομέα μολονότι έγραψε και μετά την ανακάλυψή του. Όπως το έχουμε ήδη αναλύσει σ’ ένα προηγούμενο άρθρο, η φυσική μακράν της ισορροπίας επιτρέπει όχι μόνο την αντίσταση εναντίον της εντροπίας, αλλά και την ύπαρξη της πολυπλοκότητας και της ποικιλομορφίας. Δίχως αυτή τη γνώση ο Ξενάκης αναγκάζεται να μετατρέψει το αρχικό και βασικό του ερώτημα σε μια ερώτηση που παραμένει μετέωρη. Πώς να διακρίνουμε τη δημιουργία, την απόλυτη πρωτοτυπία από μια μίμηση, ένα αντίγραφο, έστω και απείρως περίπλοκο; Όπως βλέπουμε, το άπειρο στοιχείο τον πληγώνει, επειδή συνεχίζει να το θεωρεί ως ένα όριο. Δεν μπορεί να το αποφύγει και τον ελκύει αναπόφευκτα. Τον εμποδίζει νοητικά και γι’ αυτόν το λόγο ασχολείται μόνο έμμεσα με την παγκοσμιότητα. Κοιτάζει την αναγκαιότητα της ταξινόμησης των αρχετύπων δίχως να βλέπει την ανοιχτή δομή αν και την αγγίζει με την έννοια της σπείρας. Τελειώνει το άρθρο του με τη σπείρα, διότι ανοίγει μια πόρτα. Δεν κλείνει το θέμα ή μάλλον ξέρει ότι δεν μπορεί να το κλείσει. Βρίσκεται όμως αντιμέτωπος με το αιώνιο πρόβλημα της ανεξάρτητης εφεύρεσης και της μίμησης ή των σύγχρονων εφευρέσεων. Και στην ουσία, δεν μπορεί να λύσει το αρχικό ερώτημα, διότι κάνει απλώς μια εκφυλισμένη μεταφορά δομής που δεν μπορεί εξ ορισμού να βοηθήσει στην επίλυση του προβλήματος. Η συμβολή του Ξενάκη σε αυτόν τον τομέα παραμένει θεωρητική. Αναδεικνύει την αξία του προβλήματος αλλά το αντιμετωπίζει ως μη επιλύσιμο.

http://www.lygeros.org/1180-gr.php