Η σωβινιστική ΕΟΚΑ και ο εμφύλιος του ‘21

Του Μιχάλη Περσιάνη
«Πατριωτισμός» σημαίνει να αγαπάς το έθνος που έχεις, κι όχι το έθνος που θα ήθελες να είχες…
Ήταν η ΕΟΚΑ σωβινιστική οργάνωση; Ήταν. Άρχισε η επανάσταση στις 25 Μαρτίου το 1821; Όχι. Αναγεννήθηκε η Πόλη, ως πόλη, μετά την άλωση; Ναι. Και λοιπόν;
Έρχεται πάντα η στιγμή που ο καθένας αναθεωρεί την στάση του προς την πατρίδα και το έθνος του. Δεν είναι μια διαδικασία εύκολη, ούτε σύντομη. Ωστόσο, από αυτή εξαρτάται, σε τελική ανάλυση, το κατά πόσο κάποιος είναι πατριώτης ή απλά εθνικιστής.

Τα πιο πάνω ερωτήματα είναι, αισθάνομαι, περισσότερο από επίκαιρα την εβδομάδα μεταξύ 25ης Μαρτίου και 1ης Απριλίου. Πριν από τρεις εβδομάδες, είχαμε και την γιορτή της ορθοδοξίας. Άσχετα με τις μονοφυσιτικές (και πολιτικές) ρίζες της διαμάχης στο Βυζάντιο, παραμένει ένα στοιχείο που προκαλεί αμηχανία στον κάθε σκεπτόμενο ορθόδοξο: Οι λιτανείες, οι υπερβολές, η «τίμηση» των εικόνων με τρόπο που πατά στα όρια της «λατρείας» και της ειδωλολατρίας. Οι σκέψεις, τουλάχιστον για όσους αισθάνονται κοντά στην θρησκεία, είναι δύσκολες.

Όσον για το 1821, τα κατά συνθήκη ψεύδη είναι πολλά και ξεπερνούν την στείρα συζήτηση κατά πόσον στην Αγία Λαύρα υπήρχε κανείς την συγκεκριμένη μέρα. Ναι, το ’21 ήταν, πέρα από την αρχή της εθνικής παλιγγενεσίας, και η αρχή ενός εμφυλίου Ελλήνων. Ίσως αυτό να είναι και σημαδιακό για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό που γεννήθηκε μετά την απελευθέρωση.

Παρόμοιες συζητήσεις γίνονται επίσης γύρω από στρεβλές εικόνες που μάθαμε στο σχολείο: Το κρυφό σχολειό, οι γενίτσαροι και το παιδομάζωμα, ο ρόλος της εκκλησίες. Κι εδώ, υπάρχει μια δόση αλήθειας στα ψέματα που είχαν στόχο να μας φουσκώνουν τα στήθη, αλλά η ιστορική πραγματικότητα είναι πολύπλοκη.

Υπάρχει, όμως, στην νεότερη ιστορία, και η συζήτηση για την ΕΟΚΑ. Ήταν, είπαν στα νέα μαθήματα ιστορίας, «σωβινιστική οργάνωση». Φυσικά και ήταν σωβινιστική οργάνωση. Αλλά υπάρχει και η άλλη στρέβλωση. Τα απελευθερωτικά κινήματα, και δη τα ένοπλα, δεν μπορούν να λειτουργήσουν με άλλο τρόπο. Η όλη διαδικασία με την οποία μπήκε ένα τέλος στην «κλασσική» αποικιοκρατία, ήταν αναντίλεκτα σωβινιστική. Από την επανάσταση των αμερικανών σχεδόν 300 χρόνια πριν το αντιαποικιοκρατικό κύμα που ακολούθησε τον Β’ Παγκόσμιο, μέχρι την θεωρητικά «ειρηνική» αντίδραση των Ινδών, η απελευθέρωση πέρασε από τον σωβινισμό. Αν μας αρέσει, είναι άσχετο. Σχετικό είναι μόνο αν έτσι συνέβηκε.

Κι όχι μόνο αυτό, αλλά οι άλλες αλήθειες για την ΕΟΚΑ, οι δολοφονίες, το γεγονός πως ο Αγώνας ήταν μάλλον ιστορικά αχρείαστος, τα λάθη στις διαπραγματεύσεις πρέπει επίσης να κρίνονται εντός του πλαισίου της εποχής. Και, προσωπικά, σημειώνω και κάτι άλλο για το οποίο πείστηκα, ότι δηλαδή δεν ήταν όλοι οι αγωνιστές «πατριώτες» και πως υπήρχαν ανάμεσά τους και κοινοί εγκληματίες και τυχοδιώκτες που αγωνίζονταν για να διαφύγουν της δικαιοσύνης, όχι για να απελευθερώσουν την πατρίδα ή να φέρουν την ένωση.

Και λοιπόν; Αυτό σημαίνει πως οι ήρωες δεν ήταν ήρωες; Σημαίνει πως μπορούσε ένας αγώνας να γίνει αλλιώς; Σημαίνει πως θα ισοπεδώσουμε τα πάντα, με τον φακό του 2011, όταν κοιτάζουμε το 1955; Σαν να λέμε, ας πούμε, πως ο Οδυσσέας δεν ήταν άνθρωπος δημοκράτης, ή πως ο Περικλής είχε πει ψέματα στον λαό;

Για να ολοκληρώσω τον κύκλο των παραδειγμάτων που άρχισα, σημειώνω και το Βυζάντιο που κάθε άλλο παρά «αυτοκρατορία» ήταν το 1453. Έζησε έξι αιώνες παρατεταμένης παρακμής. Μέσα από αντιζηλίες, μίνι-εμφυλίους, πολιτικές ίντριγκες και οικονομική διάλυση και διαφθορά, η Πόλη (και το «κράτος της») είχαν φτάσει στο σημείο προχωρημένης σήψης πριν την ρίξουν οι Οθωμανοί.

Γιατί τα λέω αυτά; Διότι είμαι περήφανος για το έθνος μου. Διότι τιμώ το 1955-1959, διότι γιορτάζω το 1821 για αυτό που ήταν: Σημεία καμπής, ηρωικές στιγμές κατά τις οποίες άνθρωποι θυσιάστηκαν για το ευρύτερο καλό του έθνους. Διότι εκεί η πήχης ήταν πολύ ψηλότερα από ότι σήμερα.

Δεν θεωρώ «πατριωτικό» να επιμένει κανείς πως όλα ήταν ρόδινα στην ιστορία μας. Πατριωτισμός σημαίνει να αγαπάς το έθνος και την πατρίδα σου με τα κακά της. Να αγαπάς την ιστορία που έχεις και όχι την ιστορία που θα ήθελες να είχες. Γιατί εξάλλου να τιμούμε γεγονότα και ήρωες που υπάρχουν μόνο στην ιδεατή τους μορφή, μέσα στην προσεκτικά στημένη φαντασία μας;

Ίσως με αυτό το κείμενο να μην εξυπηρετείται κάποιος απτός σκοπός, αλλά οι επέτειοι προσφέρουν μια ευκαιρία να σκεφτούμε ορισμένα πράγματα. Διότι ενώ ορισμένοι αρνούνται να τιμήσουν την ιστορία μας, άλλοι ανάμεσά μας τιμούμε ένα έθνος που δεν υπήρξε ποτέ, που δημιουργήθηκε (όχι ά λα Clifford Geertz, ακριβώς) μόνο στην φαντασία μας. Μαγκιά είναι να βλέπεις τα λάθη, αντί να τα αρνείσαι, αλλά πάλι να αισθάνεσαι περήφανος για όλα τα μεγάλα έκανε το έθνος μας.

www.kathimerini.com.cy

http://infognomonpolitics.blogspot.com/2011/04/21.html