Η Πόλις εάλω. Γρηγορείτε μην αλωθεί η χώρα

Του Στέλιου Παπαθεμελή
Προέδρου της Δημοκρατικής Αναγέννησης

Το Βυζάντιο και ο κατά Καβάφην «ένδοξός μας Βυζαντινισμός» είναι σαρξ εκ της σαρκός και οστούν εκ των οστέων μας. Τελικά, της ιστορίας του ανθρώπου και του κόσμου. Η Άλωση της καλλίστης των πόλεων συγκλόνισε τότε εχθρούς και φίλους. Η Πόλις είχε φτάσει κατά την έκφραση του ίδιου του πορθητή της «εις άκρον ευδαιμονίας και τύχης και δόξης», «Κεφαλή γεγενημένη», «ης το κλέος επήλθε την οικουμένην». Πάρα ταύτα κατέσφαξε 60.000 Χριστιανούς. «Και ήν ιδείν θέαμα δεινόν και ελεεινόν και πέραν τραγωδίας απάσης» (Κριτόβουλος).

Η Ρωμιοσύνη βίωσε ως τα τρίσβαθα της ψυχής της το αποτρόπαιον γεγονός, το είδε ως «θείαν παίδευσιν» και το μετουσίωσε σε ελπίδα και θέληση αντίστασης. Κι όμως είχαμε όπως γράφει ο Dakin δυο φορές αυτή τη δυνατότητα. Την πρώτη τον Ιούλιο του 1922 όπου από τον Έβρο ως την Πόλη και στη Β.Δ. Μικρασία δεν υπήρχε ούτε ένας Τούρκος στρατιώτης και τη δεύτερη τον Μάιο του 1923 όταν είχε συγκροτηθεί η γενναία Στρατιά του Έβρου (110.000 άνδρες) και οι δυνάμεις του Κεμάλ καίτοι νικήτριες ήταν μεταξύ τους μαλλιά κουβάρια.
Τότε «φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα (…). Σώπασε Κυρά Δέσποινα μην κλαίεις, μην δακρύζεις / πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικά μας είναι».Ο Ελληνισμός βρέθηκε έκτοτε σε αδιάκοπη εμπόλεμη κατάσταση με τον κατακτητή. Αφετηρία η απάντηση του Κωνσταντίνου στον Μωάμεθ:«Το δε την Πόλιν σοι δούναι ουτ’ εμόν εστί, ουτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη· κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Ο Ελληνισμός επέζησε γαλουχημένος από την Εκκλησία του, «επειδή οι Έλληνες δεν έπαψαν ποτέ να ελπίζουν και να κάνουν σχέδια για την ημέρα που θα ανακτούσαν την ελευθερία τους» (S. Runciman). Το Βυζάντιο υπέστη ανήκεστη βλάβη από την πρώτη άλωση της Πόλης (1204-1261) στους ληστές της Δ΄ Σταυροφορίας. Μάλιστα ως τις αρχές 20ου αι. οι δυτικοί βυζαντινολόγοι έβλεπαν τη χιλιόχρονη πολιτική και πολιτιστική ακτινοβολία του με τους παραμορφωτικούς φακούς των σταυροφόρων. Όμως όταν στη Δύση κυριαρχούσε ο σκοτεινός μεσαίωνας, στην Ανατολή βασίλευε το φως ενός υπέροχου βυζαντινού ουμανισμού. Ενδεικτικά:
- Απαγόρευση του μετά βασάνων εξετάζεσθαι. - Βαθιά πίστη στην ιδέα της ειρήνης: «Είμαστε σίγουροι για τη νίκη των όπλων μας, αλλά επειδή ο νικητής ζει κάκιστα εξ’ αιτίας των δακρύων των ηττημένων προτιμούμε την ειρήνη» λέει ο πρέσβης του Ιουστινιανού στον Πέρση βασιλιά Χοσρόη. (Πρβλ. την επική βιωματική μονογραφία της Ελένης Αρβελέρ «Γιατί το Βυζάντιο»).- Ο βυζαντινός πολιτισμός είναι θεο-ανθρωποκεντρικός (όχι θεοκρατικός όπως αστόχαστα λένε οι πολέμιοί του) και απολύτως φιλάνθρωπος.- Διακηρύσσεται ότι ο πολιτισμός βασίζεται σε τρεις πόλεις : Αθήνα, Ιερουσαλήμ, Ρώμη. Ο Regis Debray προσθέτει μια τέταρτη: το Βυζάντιο, ως το εργαστήρι στο οποίο αλληλεπενεργούν δημιουργικά τα πνευματικά κατορθώματα των τριών προηγουμένων.Την πτώση του Βυζαντίου απεργάσθηκαν διάφοροι παράγοντες:- Η ήττα του 1071 στο Ματζικέρτ που έδωσε «αέρα» στους Σελτζούκους προϊόν της ασυννενοησίας και της εμφύλιας διαμάχης των Βυζαντινών. - Η απροσμέτρητη κακότητα της λεγόμενης Χριστιανικής Δύσεως, η οποία ούτε την υστάτην ώρα θέλησε να βοηθήσει παρά μόνον με ηθικό εξανδραποδισμό της Ορθοδοξίας. Η απόρριψη του τελεσιγράφου της εξασφάλισε την ακεραιότητα Εκκλησίας και Ελληνισμού. - Η οικονομική παρακμή των ύστερων βυζαντινών χρόνων και η παραμέληση της εθνικοαμυντικής θωράκισης του κράτους.- Αρχικά η μαζική αγροτοποίηση και στη συνέχεια λόγω περιελεύσεως της γης εις χείρας των δυνατών η διάλυση της αγροτικής οικονομίας.
Ο Ελληνισμός υπετάγη αλλά δεν γονάτισε. Αντιστάθηκε. Επαναστάτησε πολλάκις. Πάλαιψε «για του Χριστού την πίστη την αγία, και της πατρίδας την ελευθερία». Και κάποια ώρα την ανέκτησε, τοπικά μερικώς. Αν και πολύ αργά για δάκρυα ο πάπας Πίος Β΄ ονόμασε την Άλωση «δεύτερο θάνατο του Ομήρου και του Πλάτωνα». Ωστόσο υπάρχει ένα τεράστιο πνευματικό κεφάλαιο διαχρονικής απερίτμητης αξίας του Βυζαντίου. Οι ιστορικοί το ονομάζουν Byzance après Byzance – το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο. Πολλοί μας καταλογίζουν τη δειλία ότι είμαστε το μόνο βαλκανικό κράτος που δεν απελευθέρωσε την ιερή του πόλη, την Κωνσταντινούπολη. Δίκαια.Με τη Συνθήκη των Σεβρών αγγίσαμε τα προαιώνια όνειρα του Γένους. Πλην τα συντρίψαμε με τα ίδια μας τα χέρια. Οι απόγονοι των ηττημένων των Σεβρών προκαλούν πάλι σήμερα τον Ελληνισμό σε Αιγαίο, Θράκη, Κύπρο. Χρειάζονται πληρωμένη απάντηση. Θα βρεθεί κάποιος να τη δώσει; Έστω και χωρίς την πληρότητα του δημοτικού άσματος: αυτό που «δεν χωρεί ανθρώπου νους να δει / και πάλι δηλαδή, στην Πόλη ζωντανούς / τον Πετρωμένο βασιλιά και τον Ακρίτα Διγενή». Έσεται ήμαρ!

http://papathemelis.blogspot.com/