Νεώτερες διερευνήσεις της βυζαντινής τέχνης

της Ελίνας Γαληνού
Μια μουσειολογική καινοτομία που αφορά την παρουσίαση της πρόσληψης του βυζαντινού πολιτισμού από τους σύγχρονους καλλιτέχνες, αναδεικνύεται μέσα από εκθέματα που προέρχονται από τις συλλογές του Βυζαντινού Μουσείου, σχετικά με έργα του 20ου και 21ου αιώνα. Πρόκειται κυρίως για αντίγραφα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών του 20ου αιώνα και συντηρητών που εργάστηκαν στο Μουσείο.

Η συλλογή αντιγράφων, αποτυπώνει το ενδιαφέρον που αναπτύχθηκε για την βυζαντινή τέχνη ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα. Το ενδιαφέρον αυτό, προφανώς στόχευε στην ιστορική και πολιτισμική εδραίωση των μνημείων της τέχνης στην εθνική πολιτιστική κληρονομιά. Σημαντική συμβολή σ΄αυτόν τον τομέα, οφείλεται στη συλλογική κίνηση των καλλιτεχνών της γενιάς του 30, όπως και σε μεμονωμένες περιπτώσεις αρχαιοφίλων και βυζαντινοφίλων που κατέγραψαν αρχαία και βυζαντινά μνημεία περιοδεύοντας την Ελλάδα και τις αλύτρωτες ακόμα περιοχές της.
Ενας από τους συντελεστές αυτής της προσπάθειας, ήταν ο Γεώργιος Λαμπάκης που πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας το 1884 με στόχο τη δημιουργία, τον συνεχή εμπλουτισμό και την σχολαστική τεκμηρίωση της συλλογής της. Μέσα στη συλλογή αυτή, περιλαμβάνεται και το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του ιδίου, που συνιστά μια πραγματικά ζωντανή ξενάγηση της Ελλάδας στο γύρισμα του 19ου αιώνα. Ο Λαμπάκης ξεκίνησε το οδοιπορικό του το 1902 με προορισμό τη Μακεδονία, μετά από εντολή του Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαιδεύσεως. Οι ερευνητικές του διαθέσεις τον ώθησαν να επεκτείνει το οδοιπορικό του στη Θράκη που τότε ήταν ακόμα υπό την Οθωμανική κυριαρχία. Ο Λαμπάκης φωτογραφίζει τα μνημεία στα Αβδηρα, την Αλεξανδρούπολη (Δεδεαγάτς τότε), την Αδριανούπολη και τέλος, την Πόλη. Το φωτογραφικό υλικό του Λαμπάκη και τα ταξιδιωτικά του ημερολόγια, αποθανάτισαν τα ιστορικά μνημεία ενώ αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες, καθώς τα περισσότερα απ΄αυτά που αποτύπωσε ή περιέγραψε, είτε δεν υπάρχουν πια, είτε έχουν αλλοιωθεί από μεταγε-νέστερες επεμβάσεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι κατεστραμμένοι σήμερα Βυζαντινοί ναοί της Ζωοδόχου Πηγής (15ος αι.), του Αγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας (12ου-13ου αι) της Θεοτόκου (12ου αι.) και του Αγίου Εύπλου στον Αίνο.
Το παράδειγμα του Λαμπάκη, ακολούθησαν και άλλοι οι οποίοι κατέγραψαν με ανάλογους τρόπους μνημεία και ναούς στον Ελλαδικό χώρο, όπως στην Θεσσαλονίκη, την Καστοριά, τη Σιάτιστα κλπ. Και η προσπάθεια συνεχίστηκε έτσι ως το 1936, όπου η ομάδα «Ελληνική Λαική Τέχνη» αποτελούμενη από αρχιτεκτόνες και σχεδιαστές υπό την καθοδήγηση του Δημήτρη Πικιώνη και του αρχιτέκτονα Μωρέτη, ξεκίνησε συλλογικά να καταγράφει την αρχιτεκτονική μας παράδοση σε ευρεία κλίμακα. Καθώς η εποχή εκείνη, επικρατούσαν ρεύματα μοντερνισμού, η επιβίωση της παραδοσιακής τέχνης γενικότερα, έδειχνε να απειλείται και οι άνθρωποι αυτοί, ευαισθητοποιήθηκαν να την αποθανατίσουν. Η διερεύνηση και καταγραφή της ομάδας αυτής, διέσωσε σε μεγάλο βαθμό τα ίχνη της Αρχιτεκτονικής μας παράδοσης συνθέτοντας ένα αρχείο στο οποίο αργότερα θα βασιζόταν η ανάδειξη, μελέτη και προστασία παραδοσιακών κτισμάτων και μνημείων μας.
Απ΄αυτό το αρχειακό υλικό, αντλήθηκαν πλούσιες ιδέες από νεώτερους καλλιτέχνες και ζωγράφους, οι οποίες εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο. Στην πρόσφατη έκθεση, μέσα από τα έργα τους, αναδεικνύονται οι ποικιλόμορφες συνδέσεις του Βυζαντίου με την εποχή μας, καθώς το στίγμα της αλληλεπίδρασης διαφορετικών ιστορικών εποχών. Η ξενάγηση έγινε από την κυρία Ιωάννα Αλεξανδρή, ιστορικό τέχνης , η οποία περιέγραψε με παραστατικό τρόπο τις ζηλώδεις προσπάθειες πολλών καλλιτεχνών στην Νεώτερη Ιστορία καθώς και την σημασία της πιστής αποτύπωσης που πραγματοποίησαν, στην οποία οφείλεται και η σωστή αναστήλωση κατεστραμμένων μνημείων.
Η βιβλιοθήκη του μουσείου, είναι πλουσιότατη σε βιβλία βυζαντινής τέχνης. Τα θέματα βιβλίων αφορούν κατά κύριο λόγο την ζωγραφική, την ιστορία και τον πολιτισμό, ιστορικές και εκκλησιαστικές γραπτές πηγές, λεξικά και εγκυκλοπαίδειες, καταλόγους μουσείων και εκθέσεων, και σπάνιες εκδόσεις του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα. Το σύνολο των διαθέσιμων τόμων, αριθμεί τους 15000 τίτλους , καθώς και 200 σειρές ελληνικών και ξένων περιοδικών και περί τα 2500 ανάτυπα. Η βιβλιοθήκη άρχισε να συγκροτείται παράλληλα με την ίδρυση της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας στα τέλη του 19ου αιώνα και από τότε έως σήμερα, οι πηγές της εμπλουτίζονται διαρκώς χάρη σε αγορές, ανταλλαγές, καθώς και δωρεές μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Το 2008, το Ιδρυμα Ωνάση προκειμένου να υποστηρίξει το έργο ως χορηγός, ενέκρινε τις εργασίες αναδιαμόρφωσης και εξοπλισμού της βιβλιοθήκης οι οποίες πραγματοποιήθηκαν με βάση την μελέτη του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Στάικου. Η αποπεράτωση της ανάπλασής της, προσφέρει την δυνατότητα πρόσβασης και επιτόπιας μελέτης σε περισσότερους επισκέπτες μέσω του αναγνωστηρίου, ενώ επιπλέον βοηθητικοί χώροι δίνουν την δυνατότητα μελλοντικής επέκτασης της συλλογής και ασφαλούς αποθήκευσης και συντήρησης των σπανίων βιβλίων. Την Πέμπτη 28 Απριλίου και ώρα 7.30μμ, πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του αναδιαμορφωμένου χώρου της.

http://infognomonpolitics.blogspot.com/2011/05/blog-post_04.html