Το θέατρο, η κοινωνία και ο Χρόνος

(Συνέντευξη στον Λούης Γκόμεζμπεκ)

Ν. Λυγερός

1) Το θέατρο είναι τελικά μαθηματική τέχνη;

Η ερώτησή σας εμπεριέχει πολλαπλά νοητικά σχήματα που αποτελούν ένα σύμπλεγμα δίχως αναφορά στην ολική σκέψη. Αν παραδεχτούμε ότι τα μαθηματικά δεν είναι μια επιστήμη όπως νομίζουν πολλοί, αλλά μια τέχνη όπως ξέρουν λίγοι, τότε, η ερώτησή σας έχει νόημα. Το θέατρο αποτελείται αναγκαστικά από μαθηματικά εφόσον αφορά τη δομή της ομάδας και όχι μόνο του συνόλου, η οποία βασίζεται πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις σε ένα ειδικό πλαίσιο όπου εφαρμόζεται η θεωρία σχέσεων και γραφημάτων. Επιπλέον το θέατρο λειτουργεί μόνο και μόνο σε ένα εικονικό και νοητικό πεδίο που του επιτρέπει να ξεπεράσει όχι μόνο τα όρια της πραγματικότητας αλλά και να δημιουργήσει μέσω του τεχνητού, νέες πραγματικότητες, πράγμα το οποίο δεν έχει νόημα δίχως τη μαθηματική έννοια. Το θέατρο όμως δεν είναι μόνο αυτό!

2) Το θέατρο ως μέσο επικοινωνίας κι επαφής, πετυχαίνει το στόχο του στην εποχή μας;

Όντως η μεγάλη διαφορά του θεάτρου με τα μαθηματικά και γενικότερα τις τέχνες είναι το μηντιολογικό στοιχείο που εμπεριέχει. Το θέατρο είναι πρώτα κείμενο, μετά σκηνοθεσία και ύστερα παράσταση. Δίχως αυτά τα συστατικά δεν υπάρχει η ουσία του θεάτρου. Αλλά όλο αυτό το σύστημα, υλοποιείται μόνο μέσω του κοινού. Για το θέατρο είναι δύσκολη η φιλοδοξία τέχνης για την τέχνη. Το θέατρο υπάρχει μόνο σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και έχει μία αξία ως έργο όταν διαμορφώνει όχι μόνο την τοπική αξιολογία αλλά και τη διαχρονική. Ως σημείο επαφής και ως σημείο αναφοράς, ο στόχος του θεάτρου έχει αλλάξει ριζικά από την αρχαιότητα. Το θέατρο δεν αποτελεί πια ένα κεντρικό σημείο της κοινωνίας εκτός από τεχνητές εξαιρέσεις του τύπου Επίδαυρος. Το θέατρο πια ζει στο περιθώριο της κοινωνίας όπως ήταν και σε άλλες φάσεις της εξελίξεις του. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν παίζει πια ένα σημαντικό ρόλο. Σίγουρα πάντως δεν είναι μαζικός. Όμως υπάρχει ακόμα το θέατρο ιδεών που εκπροσωπεί φιλοσοφικές αντιλήψεις, όπως και υπάρχει το θέατρο που δίνει τη διάσταση της ανθρώπινης παρουσίας.

3) Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε σωστή θεατρική κουλτούρα σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και επαγγελματικά στελέχη;

Δε νομίζω ότι υπάρχει σωστή κουλτούρα, ή ότι είναι επαρκής. Η δυσκολία προέρχεται από το ευρύ φάσμα του θεάτρου που πρέπει να έχει κανείς. Βέβαια στην εκπαίδευση είναι αναγκαία η πρόσβαση στο θέατρο για την ανάπτυξη του παιδιού όχι μόνο ως θεατής αλλά και ως ηθοποιός, διότι ξέρουμε πόσο σημαντικό είναι για το γνωστικό επίπεδο. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο δέχτηκα να γράψω και να ανεβάσω μια θεατρική παράσταση για παιδιά στην Κύπρο (βλ. "Χούφτες ζωής"). Σε υψηλότερο επίπεδο όπως είναι το πανεπιστήμιο μπορούμε βέβαια να χρησιμοποιήσουμε και να αξιοποιήσουμε πολυπλοκότερες ανθρώπινες σχέσεις που συμπίπτουν με το ύφος της τραγωδίας και του δράματος. Όσο αφορά στο θέμα του επαγγελματικού θεάτρου, θεωρώ ότι δε συσχετίζεται άμεσα με την εκπαίδευση διότι είναι πολιτικό θέμα. Πρέπει η πολιτεία να συνειδητοποιήσει το ρόλο του θεάτρου στο κοινωνικό πλαίσιο και εδώ εισχωρούμε σε έναν τομέα όπου υπάρχουν πολιτικές σκοπιμότητες. Μόνο αν ξεπεράσουμε αυτά τα εμπόδια μπορούμε να δώσουμε στο θέατρο τη διάσταση που του ανήκει.

4) Ποιος αποφασίζει για τις επιλογές του κοινού, για το τι καταλαβαίνει και τι όχι;

Είναι όντως ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα του θεάτρου και στο θεωρητικό και στο πρακτικό τομέα. Οι προσεγγίσεις οι πιο συνηθισμένες είναι αυτές που μαζικοποιούν το κοινό και θεωρούν ούτως ή άλλως ότι δεν μπορεί να κατανοήσει την ουσία του θεάτρου και συνεπώς το θέατρο μετατρέπεται απλώς σε όργανο της γενικής κατανάλωσης. Οι άλλες αφορούν το πειραματικό θέατρο που έχει μία πιο ριψοκίνδυνη άποψη διότι ακολουθεί τη σκέψη ότι η ανακάλυψη νέων ιδεών είναι σημαντική από μόνη της και θεωρώ βέβαια ότι είναι η μόνη που έχει κάποια αξία. Βλέπουμε όμως ότι παρόλο το νοητικό πρόβλημα που προκύπτει, η απόφαση παραμένει πολιτική.

5) Ποιος είναι ο ορίζοντας του σημερινού θεάτρου;

Ο μοναδικός ορίζοντας παραμένει η κοινωνία, διότι όλα τ’ άλλα είναι εφικτά. Όπως είπα και πριν, το θέατρο λειτουργεί μέσα σε ένα εικονικό πλαίσιο. Τα όριά του καθορίζονται από τη νοημοσύνη και τη φαντασία, αλλά δεν αποτελούν έναν ορίζοντα. Ενώ η κοινωνία που έχει το δικαίωμα ή μάλλον που το παίρνει, να ελέγξει την εξέλιξη του θεάτρου, το εγκλωβίζει αναγκαστικά. Έτσι εξηγείται ο αντιδραστικός ρόλος που νομίζουμε ότι έχει το θέατρο ενώ στην πραγματικότητα είναι η αδράνεια της κοινωνίας που προκαλεί αυτό το αίσθημα. Το θέατρο δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ερευνήσουν πολλούς χώρους της προσωπικότητάς τους αλλά και την πολλαπλότητα που αποτελεί η ανθρωπότητα ως υπερομάδα ανθρώπων.

6) Το αρχαίο κείμενο είναι πάντα επίκαιρο. Αλλά, πώς το αντιλαμβάνεται το σημερινό κοινό; Αρνείται τις σύγχρονες διασκευές, τις θεωρεί ιεροσυλία;

Το αρχαίο κείμενο είναι πάντα επίκαιρο διότι η οντολογία του είναι η ουσία και η θεολογία του, η διαχρονικότητα. Το κείμενο είναι ήδη αντικειμενικό και το αντικείμενο, έργο ζωής. Δεν είναι γραμμένο για να περάσει αλλά για να μείνει. Ο σκοπός του είναι η έρευνα των νοητικών σχημάτων που αποτελούν και χαρακτηρίζουν το ον που ονομάζουμε άνθρωπος. Η ιεροσυλία ανήκει στο θέατρο και δεν είναι σύγχρονη εφεύρεση, δεν πρέπει να είναι όμως και ένα πρόσχημα που επιτρέπει την αδρανοποίηση της δημιουργικότητας. Η έννοια της διασκευής είναι μια εξελιγμένη μορφή θαυμασμού απέναντι σε ένα κείμενο-αντικείμενο που έχει πολλαπλές ερμηνείες και που μπορεί τελικά να εμπλουτιστεί άσχετα αν αυτό φαίνεται παράδοξο για την κοινή λογική, με νέα δεδομένα που όχι μόνο ανασκευάζουν το παρελθόν αλλά που δημιουργούν και μέλλον.

Μερικά έργα του Νίκου Λυγερού

Τραγωδίες : Ορέστης και Ηλέκτρα. Αχιλλέας και Πενθεσύλια, Οδυσσέας και Καλυψώ.
Δράματα : Οι Δημιουργοί. Τα Τσακάλια. Οι Μαυροσκούφηδες. Το φως του μαύρου. Χούφτες ζωής. Ο δάσκαλος του χρόνου.
Κωμωδίες : Autoréférence. Alter Ego και Un Deux-pièces.
Σενάρια : Οι σκιές του πύργου. Στο σταυροδρόμι του γαλάζιου. Οι χορδές του χρόνου.
Μυθιστορήματα : Οι Χαμαιλέοντες. Τα τριάντα φιλιά του ηλίου.
Ποιητικές συλλογές : Πηγή ρωμιοσύνης. Φωτεινή νοσταλγία. Το χρώμα του αόρατου.
Ορατόριο : Προμηθέας και Αθηνά.
Όπερα : Ο Κένταυρος και ο Τιτάνας.

http://www.lygeros.org/0915-gr.html