Το ταξίδι με τον Κοτζιά, η διαμορφωμένη σκέψη και η κρυπτόμενη αντιπάθεια των γειτόνων για την Ελλάδα

"Στάσαμ για!" από τους Σκοπιανούς

AMΦΗΤΕΑΤΑΡ - AMPHITHATRE» έγραφε η μικρή ταμπέλα στην είσοδο της αίθουσας συνεντεύξεων του υπουργείου Εξωτερικών των Σκοπίων, αλλά οι χαμηλόβαθμοι υπάλληλοι της Υπηρεσίας Ενημέρωσης που μας οδήγησαν εκεί την Παρασκευή το μεσημέρι ήταν πολύ απορροφημένοι για να το προσέξουν. Πολύ απορροφημένοι για να σκεφτούν πώς μια ελληνική λέξη από την αρχαιότητα (αμφι-θεώμαι=παρατηρώ) ταξίδεψε μέσα στους αιώνες και προσγειώθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών μιας χώρας, της οποίας η συνταγματική ονομασία αμφισβητεί τμήμα της ελληνικής ταυτότητας, τη μακεδονική.

Και πώς να το αντιληφθούν, αφού εκείνη την ημέρα προσπαθούσαν με κουτοπονηριές να δημιουργήσουν εντυπώσεις; Την ώρα που στον τρίτο όροφο του υπουργείου ήταν σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσεις Κοτζιά - Ντιμιτρόφ για το όνομα, εκείνοι μας ζητούσαν υπογραφές παρουσίας σε κείμενο το οποίο έφερε τον τίτλο «Republic of Macedonia». Κωμικό, ερασιτεχνικό, βαλκανικό - φυσικά δεν υπέγραψα. Γύρισα στην Αθήνα το βράδυ της Παρασκευής από τα Σκόπια -ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς είχε την καλοσύνη να με καλέσει στην επίσκεψή του αυτή εκεί- με ανάμεικτα συναισθήματα. Και θετικά και αρνητικά. Θετικά, διότι ήταν ωραίο το συναίσθημα να ακούς τους πιλότους της Πολεμικής Αεροπορίας μας, που πετούν το Εmb raer, να σου λένε ότι κατά την προσέγγισή τους για την προσγείωση -την πρώτη ύστερα από 12 χρόνια διακοπής πτήσεων με απόφαση της κυβέρνησης Καραμανλή-, ο πύργος ελέγχου αυτοπροσδιορίστηκε ως αεροδρόμιο Σκοπίων και όχι ως αεροδρόμιο «Μέγας Αλέξανδρος». Ηταν μια μικρή νίκη ουσίας αυτή, μια στιγμή υποχώρησης μέσα στη μακρά αμφισβήτηση των τίτλων της ελληνικής Μακεδονίας. Από την άλλη, όμως, βρήκα μια διαμορφωμένη κατάσταση, την οποία αμφιβάλλω αν μπορεί να ανατρέψει μια διεθνής συνθήκη, όπως αυτή που κυοφορείται: ριζωμένες αντιλήψεις για τον «μακεδονισμό» και μετά βίας κρυπτόμενη αντιπάθεια των συνομιλητών μας για την Ελλάδα - για να μην πω μίσος... Μας βλέπουν περίπου όπως εμείς τους Τούρκους, και χειρότερα.

Δύο ημέρες όλη η γραφειοκρατία τους ήταν τυπικά άψογη απέναντί μας και η φιλοξενία εξαιρετική. Τα κτίρια των θεσμών τους, αξιοπρεπέστατα: Στη Βουλή υπάρχουν αγιογραφίες ορθοδόξων στην είσοδο και το «Μαξίμου» τους είναι όσο ο Λευκός Οίκος στην περίμετρο. Οσο κι αν προσπάθησα, όμως, δεν θυμάμαι να μας χαμογέλασε κανείς. Κανείς... Ηταν όλοι «υπηρεσιακοί», σκυθρωποί, «αγγελοπουλικοί», γκρίζοι. Στο μυαλό τους -άσχετα αν έχουν δίκιο ή άδικο- είμαστε οι «κατακτητές», που προσπαθούν να τους αλλάξουν όνομα, Σύνταγμα, εθνότητα, επί ποινή αποκλεισμού από τους διεθνείς οργανισμούς.

Δύσκολο να αναρωτηθούν γιατί και ποιοι τους ονόμασαν «Μακεδονία» πρώτη φορά από το 1943. Η διαμορφωμένη σκέψη είναι αντίπαλος. Η Ιστορία βαραίνει πολύ τους χειρισμούς. Ρώτησα την υπεύθυνη ασφαλείας μας (που ήταν λιγότερο τυπική), την ώρα που μας ξεπροβόδιζε στο αεροδρόμιο, αν ήθελε να έρθει ποτέ στην Ελλάδα. Απάντησε με ένα ξερό «No». Η αίσθηση που αποκομίσαμε κατά τη διήμερη παραμονή μας είναι ότι ο Γκρούεφσκι μπορεί να έφυγε, αλλά ο «μακεδονισμός» είναι εκεί. Ριζωμένος. Τόσο ριζωμένος, που με κάνει να πιστεύω ότι, και λύση να υπάρξει, το θέμα δεν θα λυθεί. Θα υπάρξουν εκκρεμότητες για το μέλλον. Συνάδελφοι δημοσιογράφοι, που μίλησαν με «σοσιαλιστές» οι οποίοι διώχθηκαν από το VMRO, δεν πίστευαν στα αυτιά τους από την έκρηξη εθνικισμού.

«Αν δεν είμαι Μακεδόνας, τότε ποιος είμαι εγώ;» ωρύονταν. «Στάσαμ για» - το «Ποιος είμαι εγώ» στη γλώσσα τους. Aυτό το συναίσθημά τους, που οικοδομείται 70 χρόνια μέσα από την εκπαίδευσή τους, δεν ξέρω πώς μπορεί να το υπερβεί μια κυβέρνησή τους. Ο Κοτζιάς προσπάθησε να μην τους προκαλέσει, ήταν φιλικός, φορούσε συνεχώς ένα καπέλο (δώρο που του έκαναν στη Μογγολία) για να έχει μια εικόνα... Τσόρτσιλ, προέτρεψε τον Ντιμιτρόφ να μην προβάλει τις διαφωνίες τους, αλλά η εντύπωσή μου είναι ότι έπεσε σε τοίχο. Ημουν ένα μέτρο μακριά από τους δύο υπουργούς όταν έδιναν τη συνέντευξη και αισθανόμουν τον «ηλεκτρισμό». «Θα χαθεί το όνομά μας, αν συμφωνήσουμε να είναι ενιαίο και αμετάφραστο» είπε σε μια αποστροφή του λόγου του ο -Ευρωπαίος και σοβαρός κατά τα άλλα- Ντιμιτρόφ. «Είναι δύσκολο να το εξηγήσω στον λαό μου» είπε σε μια άλλη αποστροφή του. Αλλο «Mασεντόνια» και άλλο «Γκόρναμακεντόνιγια» στα σλαβικά, βλέπετε. Και, όταν ακούς πολιτικό να επικαλείται τον λαό του, καταλαβαίνεις... Την ίδια δυσκολία είχαν να αποδεχθούν και την αναθεώρηση του Συντάγματος - μέσα θέλουν να λέγονται «Μακεδονία» αδιαπραγμάτευτα.

Μακάρι να κάνω λάθος, αλλά η τελική εντύπωσή μου είναι ότι οι Σκοπιανοί (κυβέρνηση και αντιπολίτευση) μας φέρθηκαν με την κρυπτόμενη αλαζονεία εκείνου που πρέπει να υποκρίνεται ότι ενδιαφέρεται για τη λύση, ενώ στο παρασκήνιο ξέρει ότι έχει την εύνοια του ισχυρού και πως «ψήνεται» λύση που θα μας προσπεράσει. Δεν είμαστε ακριβώς η δύναμη που νομίζουμε - τα Μνημόνια έκαναν τεράστια ζημιά στο γόητρό μας.

Φτιάχνοντας τις βαλίτσες για την αναχώρηση από το ξενοδοχείο «Ιbis», άκουσα έναν Σκοπιανό τραγουδιστή στην Τηλεόραση 24 να ερμηνεύει στη γλώσσα του ένα ελληνικό λαϊκό τραγούδι, του Χολίδη, που φέρει τον τίτλο «Μόνο εσύ υπάρχεις τελικά». Σκέφτηκα ότι αυτοί εδώ θα μπορούσαν να είναι «Μακεδονία». Αλλά μόνο σε αυτά...

Μανώλης Κοττάκης
Δημοκρατία