Ολική επαναφορά της Ρωσίας;

Γράφει ο Φίλης Κωνσταντίνος

Η Ρωσία επανακάμπτει εμφατικά σε Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειο. Ας δούμε πιο συγκεκριμένα τις μεθοδικές της κινήσεις για να αντιληφθούμε τα ερείσματά της σε μια περιοχή ειδικού ενδιαφέροντος για ΗΠΑ και ΕΕ.

Εν αρχή, η αποκατάσταση των σχέσεων με την Τουρκία. Παρά τον παραδοσιακό ανταγωνισμό τους, η Μόσχα κατάφερε να «πιάσει τον παλμό» του Ερντογάν, να εκμεταλλευθεί τη δυσπιστία και την απογοήτευσή του απέναντι στη Δύση και να του προσφέρει μια εναλλακτική με όρους προστασίας. Ο τούρκος πρόεδρος αισθάνεται περισσότερο ασφαλής με τη Μόσχα στο πλευρό του, κρίνοντας ότι η συνέπειά της στη στήριξη καθεστώτων όπως του Ασαντ και του Μαδούρο έχει υπάρξει καταλυτική έναντι της πρόθεσης ανατροπής τους από τρίτες χώρες.

Μπορεί οι εξελίξεις στη Συρία να έχουν σκαμπανεβάσματα (βλ. Ιντλίμπ, όπου η ζώνη αποκλιμάκωσης που έχουν συμφωνήσει εμφανίζει δυσλειτουργίες και εκατέρωθεν παραβιάσεις), ωστόσο στο εμπόριο, στην ενέργεια και στον τουρισμό οι σχέσεις δείχνουν αγαστές. Μάλιστα, μόλις πριν από δέκα ημέρες, ενώ είχε αναζωπυρωθεί η συζήτηση για την αθέτηση της υπόσχεσης των Ευρωπαίων για κατάργηση των θεωρήσεων βίζας προς το σύνολο των τούρκων πολιτών, ο Πούτιν αποφάσισε – σε αντιδιαστολή με την ΕΕ – την κατάργηση των θεωρήσεων βίζας για Τούρκους μόνο όμως με υπηρεσιακά διαβατήρια (είχαν επιβληθεί σχετικοί περιορισμοί μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού). Συν τω χρόνω η εμπιστοσύνη μεταξύ των προέδρων, αξιωματούχων, επιχειρηματιών αλλά και υπηρεσιών οικοδομείται, χτίζοντας στέρεες βάσεις.

Στη Συρία, η ρωσική παρουσία είναι εγκαθιδρυμένη και το ασαντικό καθεστώς οφείλει εν πολλοίς την επιβίωσή του στη συνδρομή της Μόσχας. Πράγματι, η τελευταία απέτρεψε σειρά καταδικαστικών αποφάσεων και λήψης μέτρων στο πλαίσιο του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ την περίοδο 2011-2015, αλλά και αργότερα, ενώ στη συνέχεια επενέβη στρατιωτικά αλλάζοντας καταλυτικά τους συσχετισμούς. Πριν από τη ρωσική εμπλοκή ο Ασαντ ήλεγχε λιγότερο από το 20% των εδαφών και σήμερα όχι μόνο ελέγχει περίπου το 65%, αλλά δεν αμφισβητείται και η παραμονή του στην εξουσία. Συνάμα, η χρησιμότητα της Δαμασκού δεν έγκειται μόνο στην επανεργοποίηση της ναυτικής βάσης της Ταρτούς, αλλά και στην επίδειξη ισχύος για πρώτη φορά μεταψυχροπολεμικά εκτός μετασοβιετικού χώρου, καθώς και στην προβολή της αποτελεσματικότητας των ρωσικών οπλικών συστημάτων.

Η επιτυχία της Ρωσίας να ανατρέψει τη δυναμική των εξελίξεων υπέρ του συμμάχου της κέντρισε το ενδιαφέρον και άλλων περιφερειακών δυνάμεων. Το Ισραήλ βλέπει στο πρόσωπο της Ρωσίας έναν ισχυρό πλέον παίκτη, με τον οποίο πρέπει να συνεννοείται για να αποφύγει την ενίσχυση των θέσεων του Ιράν και της Χεζμπολάχ. Η Μόσχα δεν λειτουργεί μόνο ως ενδιάμεσος, καθώς το Τελ Αβίβ δεν συνομιλεί με την Τεχεράνη και τους συμμάχους της, αλλά διαμεσολαβεί αποτελεσματικά. Επί παραδείγματι, στη νότια Συρία κατοχύρωσε μια αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη ώστε να κρατιέται μακριά η Χεζμπολάχ, ζήτημα καθοριστικό για την ασφάλεια του Ισραήλ. Η αμοιβαία διαχείριση μίνι κρίσεων, όπως η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους με 15 επιβαίνοντες από συριακό πύραυλο που μπερδεύτηκε και ανταπέδωσε σε επίθεση της ισραηλινής αεροπορίας ή η συμμετοχή του ρώσου συμβούλου εθνικής ασφαλείας σε τριμερή συνάντηση με τον ισραηλινό και τον αμερικανό ομόλογό του, είναι χαρακτηριστικές του στάτους των διμερών σχέσεων.

Ο έτερος μεγάλος σύμμαχος των ΗΠΑ του Τραμπ στην περιοχή, η Σαουδική Αραβία, επίσης έχει βρει κοινούς κώδικες με τη Ρωσία. Ο ανταγωνισμός τους στην ενέργεια έχει ήδη μετριαστεί με τη συμφωνία του 2016 για αμοιβαίους περιορισμούς στην παραγωγή, ενώ οι δύο χώρες συνεργάζονται μεταξύ άλλων σε κοινά σχέδια στον Αρκτικό Κύκλο, με τις αμοιβαίες επενδύσεις να διπλασιάζονται. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο, ωστόσο, είναι η κατ’ αρχήν συμφωνία για την προμήθεια των S-400, ενώ είχε προηγηθεί η πολυδιαφημισμένη αμυντική συμφωνία με τις ΗΠΑ ύψους $110 δισ. Και το Κατάρ έχει εκδηλώσει αντίστοιχο ενδιαφέρον.

Ομοίως και η Αίγυπτος έχει ήδη εξαγοράσει το εξελιγμένο ρωσικό σύστημα S-300 VM Antey 2500, όπως μαχητικά και ελικόπτερα, ενώ έχει υπογράψει την κατασκευή ρωσικού πυρηνικού αντιδραστήρα στην Νταμπάα. Τα τελευταία πέντε χρόνια Πούτιν και Αλ Σίσι έχουν συναντηθεί έξι φορές και οι εμπορικές συναλλαγές εκτοξεύθηκαν το 2017 κατά 62%, στα $6,7 δισ., ακολουθώντας ανοδική πορεία και το 2018. Ως προς το Ιράν, οι σχέσεις με τη Ρωσία, χωρίς να είναι πάντα ανέφελες, έχουν δοκιμαστεί και εδραιωθεί σε διάφορα πεδία, ενώ η αποξένωση της Τεχεράνης από την Ουάσιγκτον διευκολύνει τη Μόσχα.

Καταληκτικά, η επιστροφή της Ρωσίας στην περιοχή δεν γίνεται με οπορτουνιστική αντίληψη ή τακτικούς ελιγμούς, αλλά αποτελεί μέρος μιας συγκροτημένης στρατηγικής. Εχει εκμεταλλευθεί στο έπακρο την αμερικανική αναδίπλωση και αναποφασιστικότητα, έχει δημιουργήσει εστίες επιρροής με πολιτικούς, οικονομικούς και στρατιωτικούς όρους, μετεξελισσόμενη σε έναν χρήσιμο εταίρο, με τον οποίο οι περιφερειακοί δρώντες επιδιώκουν να συνομιλούν και να συναλλάσσονται. Η Μόσχα έχει πλέον ρόλο και λόγο σε σειρά κομβικών ζητημάτων τοπικού και διεθνούς ενδιαφέροντος (ενδεικτικά και μόνο, Συριακό, πυρηνικό πρόγραμμα Ιράν, εξουδετέρωση τζιχαντιστικής τρομοκρατίας) και επηρεάζει εμμέσως τις προσφυγομεταναστευτικές ροές. Με τη σταδιακή επανάκαμψη και της Κίνας, Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειος θα αποτελέσουν πεδίο έντονου γεωπολιτικού και γεωοικονομικού ανταγωνισμού τα επόμενα χρόνια.

* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής ΙΔΙΣ. Η 3η έκδοση του βιβλίου του «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν» βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία.
Το Βήμα

loading...