Οι παλινωδίες Τραμπ και η «χαμένη αξιοπιστία» μιας υπερδύναμης

«Καταρρέουν» οι ΗΠΑ

Παρότι επικεντρώνουμε στις αλλοπρόσαλλες πρακτικές του Ντόναλντ Τραμπ, τα πρόβλημα αφορά τη συνολικότερη αδυναμία των ΗΠΑ να έχουν μια «ηγεμονική» στρατηγική

Παναγιώτης Σωτήρης

Έχει αρχίσει να γίνεται ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς «κοινούς τόπους» της διεθνούς συζήτησης. Ο αμερικανός πρόεδρος είναι «αλλοπρόσαλλος», η συμπεριφορά του δεν «ταιριάζει σε ηγέτη υπερδύναμης», «πώς είναι δυνατόν κάποιος σαν κι αυτόν να έχει τους κωδικούς για να εξαπολύσει πυρηνική επίθεση;».

Τα σημεία τα οποία αναφέρονται προς επίρρωση του χαρακτηρισμού του αμερικανού προέδρου ως «αλλοπρόσαλλου» περιλαμβάνουν: τη συνήθειά του να παρουσιάζει πολιτικές αποφάσεις μέσω tweet. Τις απότομες αλλαγές και εναλλαγές πολιτικής στάσης. Τη συνήθειά του να σπρώχνει τα πράγματα στη σύγκρουση, θεωρώντας ότι έτσι διευκολύνεται μια καλή συμφωνία.

Το γεγονός ότι μία μέρα μπορεί να υπογράψει κυρώσεις κατά της Ρωσίας και την άλλη να μιλήσει θετικά για τον Πούτιν, τη μία στιγμή να προετοιμάζεται για επίθεση στη Βόρειο Κορέα και μετά να ανακοινώνει συνάντηση κορυφής με τον Κιμ Γιονγκ Ιλ, τη μία μέρα να προτείνει μέτρα εμπορικού πολέμου και την άλλη να υποστηρίζει ότι υπάρχουν δυνατότητες μιας καλής συμφωνίας με την Κίνα (κάτι που φάνηκε ξανά και το τελευταίο διάστημα).

Τελευταία φάση αυτής της συζήτησης, τα όσα συμβαίνουν σε σχέση με τη Συρία. Ο Τραμπ ανακοίνωσε στα τέλη του 2018 την αποχώρηση των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων από τη Συρία, όμως για μεγάλο διάστημα οι ΗΠΑ επέμειναν στην προηγούμενη πολιτική της στήριξης των Κούρδων.

Την ώρα που το Κογκρέσο προωθούσε την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, επειδή επιμένει στην αγορά ρωσικών όπλων, ο πρόεδρος Τραμπ δήλωνε αντίθετος και επέμεινε να αναζητά άμεσο δίαυλο επικοινωνίας με τον Ερντογάν. Μετά πήρε ο ίδιος την πρωτοβουλία να δώσει ουσιαστικά το «πράσινο φως» για την τουρκική εισβολή στη Συρία, για να αρχίσει λίγο μετά να απειλεί με κυρώσεις την Τουρκία ή να στέλνει τη διαβόητη επιστολή, με το ανοίκειο για διπλωματικό κείμενο ύφος, στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Και βέβαια μέσα σε αυτό το τοπίο οι ΗΠΑ εμπράκτως έχουν εγκαταλείψει έναν βασικό σύμμαχό τους στην περιοχή, τους Κούρδους που τώρα σπεύδουν να αναζητήσουν κάποιου είδους συμμαχία με τους Ρώσους.

Και όλα αυτά την ώρα που η πλειοψηφία της Βουλής των Αντιπροσώπων ετοιμάζεται να τον παραπέμψει με το ερώτημα της καθαίρεσης, καθώς υπάρχουν σοβαρά ερωτηματικά για το κατά πόσο προσπάθησε να εκβιάσει την κυβέρνηση της Ουκρανίας να του δώσει επιβαρυντικά στοιχεία για πολιτικούς αντιπάλους, χρησιμοποιώντας ως μέσο εκβιασμού την αμερικανική βοήθεια στην Ουγγαρία, παρότι βέβαια η ίδια η ουκρανική υπόθεση αναδεικνύει ιδιότυπη αντίληψη της σχέσης «νόμιμου» και «ηθικού» και από την πλευρά των Δημοκρατικών.

Είναι μόνο ο Τραμπ αλλοπρόσαλλος;
Ωστόσο, το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν είναι μόνο ο Τραμπ αλλοπρόσαλλος ή υπάρχει μια πιο συνολική αδυναμία των ΗΠΑ να έχουν έναν πραγματικά ηγεμονικό ρόλο.

Οι ΗΠΑ παραμένουν μια δύναμη με τεράστιες στρατιωτικές δυνατότητες, έχουν το διεθνές νόμισμα αναφοράς και τη μεγαλύτερη οικονομία. Παραμένουν το κεντρικό σημείο των διαρρυθμίσεων ασφάλειας της «Δύσης» όπως αυτές ξεδιπλώθηκαν μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και διεύρυναν την επιρροή τους μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Πολιτισμικά εξακολουθούν να εξάγουν καταναλωτικά πρότυπα αλλά και μαζικά πολιτιστικά προϊόντα.

Όμως, την ίδια στιγμή αδυνατούν να προσφέρουν ένα συνεκτικό όραμα για το σύγχρονο κόσμο. Η αλαζονική «αυτοκρατορική» διάθεση με την οποία κινήθηκαν την προηγούμενη δεκαετία, οδήγησε σε δύο διεθνείς πολεμικές εκστρατείες, με τη μία να οδηγεί τη διαρκή ανοιχτή ακόμη πληγή του Αφγανιστάν και τη δεύτερη, στο Ιράκ, να οδηγεί σε μια μεγάλη καταστροφή, σε μια αργή και ανολοκλήρωτη ανοικοδόμηση αλλά και τελικά στην ενίσχυση της επιρροής του Ιράν στο Ιράκ.

Στην προσπάθεια να απαντήσουν στην ανερχόμενη οικονομική και όσο περνάει ο καιρός τεχνολογική ισχύ της Κίνας, ξεδιπλώνουν έναν εμπορικό πόλεμο που αυτή τη στιγμή απειλεί να πυροδοτήσει μια ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας, με το κόστος να το πληρώνουν πρώτοι οι ευρωπαίοι παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ.

Στην προσπάθειά τους να μην δουν να αμφισβητείται η θέση τους ως της μόνης υπερδύναμης, έχουν κλιμακώσει την γεωπολιτική αντιπαράθεση με τη Ρωσία, στα όρια ενός «νέου Ψυχρού Πολέμου», συμπεριλαμβανομένης και της αναλογούσας κούρσας εξοπλισμών, καταλήγοντας τελικά σε μια διαχείριση της αποσταθεροποίησης χωρίς προοπτική.

Σε μια σειρά από συγκρούσεις καθοδηγούνται περισσότερο από τις διαθέσεις ισχυρών τοπικών συμμάχων τους, παρά από τη διάθεση επιβολής μακροπρόθεσμων λύσεων, κάτι που ειδικά στη Μέση Ανατολή έχει οδηγήσει και στην αδυναμία τους να μπορούν να εγγυηθούν μια πραγματική ειρηνευτική διαδικασία.

Διακανονισμοί που φάνηκε να διευκολύνουν ένα σχετικό μετριασμό εντάσεων, όπως η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν υπονομεύονται με πρωτοβουλία των ΗΠΑ.

Στα μεγάλα πλανητικά προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, έχουν προκρίνει τα συμφέροντα των αμερικανικών επιχειρήσεων υπονομεύοντας τη δυνατότητα διεθνούς συνεργασίας.

Αυτό το στοιχείο των επιλογών χωρίς μεσοπρόθεσμο σχέδιο φάνηκε και διαχρονικά στη Συρία. Αφού είδαν στην αρχή τον εμφύλιο πόλεμο ως απαρχή μιας τις ΗΠΑ ευκταίας «αλλαγής καθεστώτος», δεν διείδαν έγκαιρα ότι η ένοπλη αντιπολίτευση ηγεμονευόταν από απόψεις ενός επιθετικού ένοπλου τζιχαντισμού και άλλαξαν στάση μόνο όταν συνειδητοποίησαν την κλίμακα της απειλής από το Ισλαμικό Κράτος για να καταλήξουν στην υποστήριξη των Κούρδων, αλλά και αυτή προσωρινή και χωρίς μεσοπρόθεσμο σχέδιο άλλο από την εξασφάλιση κάποιου λόγου στη μεταπολεμική Συρία, την ίδια ώρα που η Ρωσία κατοχυρώθηκε ως ο εγγυητής της όποιας πολιτικής λύση τελικά ανακύψει. Και βέβαια όταν είδαν να διακυβεύεται η σχέση με την Τουρκία άρχισαν οι ταλαντεύσεις και προς τα εκεί, με αποτέλεσμα όλα όσα βλέπουμε το τελευταίο διάστημα.

Η αδυναμία άρθρωσης ενός οράματος
Ο πρόεδρος Τραμπ κατηγορείται πολλές φορές ότι παλινωδεί σε μια λογική απομονωτισμού. Παρότι υπήρξαν και τέτοια ρητορικά στοιχεία, δύσκολα μπορεί κανείς να το υποστηρίξει αυτό εάν αναλογιστεί πόσο εκτεταμένη πολιτική και στρατιωτική παρουσία εκτός συνόρων έχουν οι ΗΠΑ. Όμως, είναι αλήθεια ότι ο Τραμπ αναγόρευσε σε ρητή γραμμή κάτι που ήταν ένα νήμα της πραγματικής αμερικανικής πολιτικής τα τελευταία χρόνια: μια μονόπλευρη ενίσχυση των αμερικανικών συμφερόντων χωρίς μια συνολικότερη στρατηγική.

Οι ΗΠΑ σήμερα αδυνατούν να «εξάγουν» ένα σχέδιο ή όραμα για την παγκόσμια οικονομία που να μπορεί να μην μένει μόνος το ελεύθερο εμπόριο ή τις ελεύθερες κινήσεις κεφαλαίων αλλά και να περιλαμβάνει τις παραγωγικές επενδύσεις, τη διάχυση της τεχνολογίας και την αναμέτρηση με την πρόκληση της κλιματικής αλλαγής.

Η αμερικανική δημοκρατία με τα ενδημικά προβλήματα που αποτυπώνει ακόμη και η εκλογή του ίδιου του Τραμπ, δύσκολα μπορεί να εξαχθεί ως πρότυπο κοινοβουλευτισμού.

Το μίγμα νεοφιλελευθερισμού και νεοσυντηρητισμού δεν είναι πάντα θελκτικό εκτός συνόρων και σίγουρα δεν βοηθά το γεγονός ότι σήμερα ο αμερικανός πρόεδρος είναι το είδωλο κυρίως της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς, την ίδια ώρα που το Δημοκρατικό Κόμμα κάνει ό,τι μπορεί για μην επεκταθεί το νέο κύμα προοδευτισμού που αναπτύσσεται στις γραμμές του, προωθώντας βαθιά συστημικές υποψηφιότητες.

Το Χόλιγουντ γίνεται όλο και πιο ικανό στο να παράγει δυστοπικά οράματα, την ώρα που μεγάλο μέρος του πλανήτη αναφέρεται και σε άλλες πολύ μεγάλες πολιτιστικές βιομηχανίες.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο Τραμπ
Σε αυτό το φόντο οι «αλλοπρόσαλλοι» χειρισμοί του Τραμπ δεν είναι παρά οι αναγκαστικές και διαρκείς παλινωδίες μιας απόπειρας επιμέρους τροποποιήσεων μιας πολιτικής που διαπερνάται από δομικές αντιφάσεις.

Η απουσία κάποιου «εναλλακτικού παραδείγματος» σε επίπεδο αμερικανικής κεντρικής πολιτικής σκηνής, σε συνδυασμό με τα διαρκή φαινόμενα εργαλειοποίησης ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής για εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες (χαρακτηριστικό παράδειγμα η διαχείριση των αντιθέσεων με τη Ρωσία, αλλά ακόμη και το ζήτημα της Συρίας), μάλλον προμηνύουν ότι για αρκετό καιρό οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν αυτές τις αντιφάσεις να τις εξάγουν στη διεθνή σκηνή.

Και σε αυτή την περίπτωση η έκφραση «χαμένη αξιοπιστία» θα αρχίσει να γίνεται ένα είδος ευφημισμού για μια βαθύτερη κρίση ηγεσίας στο παγκόσμιο σύστημα.

https://www.in.gr/