Ο εφιάλτης του Ερντογάν: Η ΑΟΖ της Τουρκίας και το λάθος του Ταγίπ με τη Μαύρη Θάλασσα

Του Θεόδωρου Καρυώτη
Ο Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν της Τουρκίας, για δεκαετίες τώρα, βλέπει στον ύπνο του τον παραπάνω χάρτη και ξυπνάει ιδρωμένος διότι αυτόν το χάρτη δεν τον δημιούργησε κάποιος Έλληνας, αλλά η αμερικανική εταιρία General Dynamics που έχει εδρεύει στη πόλη Χέρντον, ένα προάστιο της Ουάσιγκτον.

Αυτός χάρτης δημιουργήθηκε βάσει της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας το 1982 (UNCLOS) και η οριοθέτηση έγινε βασισμένη στην αρχή της ίσης απόστασης (μέσης γραμμής). 

Ο εφιάλτης, βέβαια, της Τουρκίας ξεκίνησε, πριν 35 χρόνια, στην έδρα του ΟΗΕ στην Νέα Υόρκη, όταν, το απόγευμα της Παρασκευής 30 Απριλίου 1982, η Τουρκία ήταν μια από τέσσερις χώρες που καταψήφισαν το UNCLOS και ακόμα δεν έχει συνέλθει από αυτή τη μεγάλη ήττα της μια και η ΑΟΖ και τα δικαιώματα νησιών σε ΑΟΖ δημιούργησαν μια αφόρητη πίεση από την οποίαν δεν έχει συνέλθει ακόμα.

Η Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας του 1982, είναι ένα μεγάλο ιστορικό γεγονός. Είναι το σύμβολο και αγγελιοφόρος μιας νέας εποχής στην ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου, της παγκόσμιας πολιτικής οικονομίας και της διεθνούς κοινωνίας. Αυτή η Σύμβαση αποτελεί μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία των ιδεών της διεθνούς κοινωνίας.

Ο παραπάνω χάρτης δείχνει ξεκάθαρα γιατί όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις δεν αναφέρονται ποτέ στις τρείς λέξεις «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη» αλλά επιμένουν να αναφέρονται μόνο στην υφαλοκρηπίδα.

Προκαλεί, βέβαια, εντύπωση το γεγονός ότι και στην Ελλάδα υπάρχει μια ομάδα επιστημόνων που συμφωνούν με τους Τούρκους και αναφέρουν ότι η μοναδική διαφορά μας με του Τούρκους στο Αιγαίο είναι η υφαλοκρηπίδα. Έτσι, η Τουρκία, για πάνω από τρεις δεκαετίες τώρα, συνεχίζει να αρνείται την ύπαρξη του Συντάγματος των Ωκεανών και Θαλασσών που δημιούργησε η παγκόσμια κοινότητα εκείνη την αλησμόνητη Παρασκευή στη Νέα Υόρκη. Ακόμα θυμάμαι το βλοσυρό, πένθιμο ύφος της Τουρκικής Αντιπροσωπείας στην ψηφοφορία της 30ης Απριλίου 1982.

Οι τουρκικές διεκδικήσεις είναι συνδεμένες με οικονομικά συμφέροντα που έχουν σχέση με τα θέματα της αλιείας και των υδρογονανθράκων. Η Τουρκία, μονότονα αρνείται την ύπαρξη υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου. Η Τουρκία χρησιμοποιεί δυο επιχειρήματα. Κατά πρώτον λόγο, τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ έχουν μόνο οι ηπειρωτικές ακτές και κατά δεύτερον λόγο και αν ακόμα δεχτούμε ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, τότε σίγουρα θα ισχύει η αρχή των «ειδικών περιστάσεων» και επομένως η τουρκική υφαλοκρηπίδα δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια στενή λωρίδα που βρίσκεται ανατολικά των ελληνικών νησιών.

Αιγαίο Αρχιπέλαγος

Η καλύτερη ανάλυση και παρουσίαση των τουρκικών θέσεων έχει γίνει από τον Τούρκο νομικό και διεθνολόγο Yucel Acer στο βιβλίο του «The Aegean Maritime Disputes and International Law» Υποστηρίζει τις θέσεις της Τουρκίας αναφέροντας τα ακόλουθα:

Α. Σήμερα, το 43,5% του Αιγαίου Πελάγους ανήκει στην Ελλάδα, το 7,5% στην Τουρκία και το υπόλοιπο 49% ανήκει στην ανοιχτή θάλασσα. Με χωρικά ύδατα 12 ν.μ. θα δώσει στην Ελλάδα 71,5% ενώ της Τουρκίας θα αυξηθεί μόνο κατά 1,3% και θα φτάσει μόνο στο 8,8% και η ανοιχτή θάλασσα θα κατέχει 19,7%.

Β. Όταν δημιουργηθεί ΑΟΖ, η Τουρκία θα χάσει και ένα ποσοστό που της ανήκει για εξερεύνηση και εκμετάλλευση και θα μειωθεί από το 16,3% (28.126 χλμ2) στο 8,27% (14.240 χλμ2) όταν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ.

Όταν κάποιος μελετήσει προσεκτικά τον παραπάνω χάρτη της ΑΟΖ της Τουρκίας, που βασίζεται στο UNCLOS του 1982, αντιλαμβάνεται τον εφιάλτη του Ερντογάν που βλέπει πόσο περιορισμένη είναι η ΑΟΖ της Τουρκίας στο Αιγαίο Πέλαγος και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία θα λάβει μόνο 7,5% της συνολικής έκτασης του Αιγαίου. Αλλά, μια και το Διεθνές Δικαστήριο, με τις τελευταίες αποφάσεις του, έχει δώσει έμφαση στις αρχές της ευθυδικίας (equity) η περιοχή που θα λάβει η Τουρκία θα είναι περίπου 10-12% του συνόλου της ΑΟΖ του Αιγαίου, υποθέτοντας βέβαια ότι τα ελληνικά νησιά δικαιούνται μια ζώνης 12 ναυτικών μιλίων.

Ιδιαίτερο πρόβλημα προκύπτει όμως όσον αφορά το σύμπλεγμα του Καστελόριζου που περιλαμβάνει την Ρω και την Στρογγύλη, που βρίσκονται εκτός του Αιγαίου Πελάγους και δη στην Ανατολική Μεσόγειο – με βάση σχετικό φυλλάδιο του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού περί ορίου θαλασσών – για τα οποία η Τουρκία κατά πάγια τακτική όπως και για τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου δεν δέχεται ότι έχουν δικαιώματα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ ως εμπίπτοντα σε “ειδικές περιστάσεις”.

Με βάση την αρχή της ίσης απόστασης (εφαρμογή μεθόδου μέσης γραμμής) αν ληφθεί υπόψη η νήσος Στρογγύλη προκύπτουν θαλάσσια σύνορα Ελλάδος – Κύπρου μήκους 27 ν.μ. Χωρίς την επίδραση της Στρογγύλης, ακόμη και με λήψη υπόψη των νήσων Κρήτης, Ρόδου, και Καρπάθου δεν μπορεί να έχουμε κοινά σύνορα ΑΟΖ με την Κύπρο, κάτι αρκετά αρνητικό από στρατηγικής και οικονομικής άποψης για την χώρα μας και την Κύπρο.

Μαύρη Θάλασσα

Ένα από τα πιο σημαντικά λάθη της Τουρκίας, έλαβε χώρα το 1986, όταν από πίεση της τότε Σοβιετικής Ένωσης, δέχθηκε να ανακηρύξει και να οριοθετήσει ΑΟΖ στην Μαύρη Θάλασσα.

Οι Σοβιετικοί, εκείνη την περίοδο, αποφάσισαν να αρχίσουν έρευνες για υδρογονάνθρακες στην περιοχή. Έτσι η Τουρκία έκανε μια τμηματική ανακήρυξη ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα, που δεν προβλέπεται από το Δίκαιο της Θάλασσας, και κατέληξε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της “μέσης γραμμής” που τόσο απεχθάνεται. Αργότερα, η Τουρκία άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία για το ίδιο θέμα που κατέληξαν σε συμφωνίες παρόμοιες του τύπου που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς.

Ουδέποτε, βέβαια, η Τουρκία πρότεινε στην Ελλάδα και σε άλλα γειτονικά κράτη να κάνουν παρόμοιες οριοθετήσεις στη Μεσόγειο. Έτσι, η Μαύρη Θάλασσα, που αποτελεί πιο “κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα” από το Αιγαίο Πέλαγος, έχει εντελώς μοιρασθεί από τα παράκτια κράτη αυτής της θάλασσας χρησιμοποιώντας την οριοθέτηση της ΑΟΖ και όχι της υφαλοκρηπίδας με βάση τη μέση γραμμή. Αυτό, κατά την άποψή μου , αποτελεί τον πιο λανθασμένο χειρισμό της Τουρκίας, διότι δέχθηκε να οριοθετήσει τη θαλάσσια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας με μια μέθοδο που δεν ίσχυε μέχρι το 1982, δηλαδή με τη μέθοδο της ΑΟΖ που πολέμησε τόσο πολύ κατά τη Διάσκεψη του ΟΗΕ.

Τέλος, η Τουρκία έχασε και το επιχείρημα ότι η οριοθέτηση στο Αιγαίο Πέλαγος πρέπει να γίνει βάσει της ευθυδικίας και όχι της μέσης γραμμής διότι η Μαύρη Θάλασσα είναι περισσότερο ημίκλειστη από το Αιγαίο Πέλαγος. Το λάθος αυτό θα το πληρώσει ακριβά μια μέρα η Τουρκία.

Πηγή: Απόψεις