Ευρωπαϊκή Ένωση και εδαφική ακεραιότητα

Υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ του τι προσδοκούν αρκετοί ευρωπαίοι πολίτες από την ΕΕ σε ζητήματα παραδοσιακής ασφάλειας και του τι πραγματικά αυτή μπορεί να προσφέρει

Οι προσδοκίες μέρους της ελληνικής κοινής γνώμης για αυστηρές κυρώσεις έναντι της Τουρκίας διαψευστήκαν μετά την ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου, εγείροντας ερωτήματα, για ακόμη μία φορά, αναφορικά με την ικανότητα της ΕΕ να προστατέψει τα συμφέροντα των κρατών-μελών της. Ωστόσο, τα ερωτήματα αυτά παραβλέπουν τόσο τη φύση της ΕΕ όσο και τον τρόπο με τον οποίο αυτή εμφανίζεται στο διεθνές περιβάλλον.

Κάποτε ο Χένρι Κίσινγκερ αναρωτιόταν σε ποιον να απευθυνθεί όταν θέλει να επικοινωνήσει με την Ευρώπη. Αν και πλέον ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής μπορεί να εκπροσωπεί διεθνώς την ΕΕ, τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας παραμένουν πρωτίστως αρμοδιότητα των κρατών-μελών, αφού οι σχετικές ευρωπαϊκές διαδικασίες είναι κατά βάση διακυβερνητικές.

Επιπλέον, η ΕΕ δεν έχει, ακόμη, αναπτύξει επαρκείς μηχανισμούς «σκληρής ισχύος» με τη μορφή των στρατιωτικών δυνατοτήτων που να της επιτρέπουν να προασπίσει ή ακόμη και να επιβάλει τη θέση της στο διεθνές περιβάλλον μέσω «εξαναγκασμού». Ειδικά αναφορικά με την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών-μελών της, οι σχετικές αρμοδιότητες παραμένουν στα κράτη-μέλη και στο ΝΑΤΟ, το κατεξοχήν συμμαχικό όργανο «σκληρής ασφάλειας».

Επομένως, η δυσκολία συγκρότησης ενιαίας ευρωπαϊκής θέσης σε αρκετά διεθνή ζητήματα και η έλλειψη «σκληρής ισχύος» με τη μορφή στρατιωτικών δυνατοτήτων, υπογραμμίζουν το χάσμα μεταξύ του τι προσδοκούν αρκετοί ευρωπαίοι πολίτες από την ΕΕ σε ζητήματα παραδοσιακής ασφάλειας και του τι πραγματικά αυτή μπορεί να προσφέρει. Αν σε αυτά συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι κάποια από τα μέλη της ΕΕ δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ (πχ Κύπρος) και αντίστροφα (πχ Τουρκία), συμπεραίνουμε ότι η δυνατότητα αυτόνομης δράσης της ΕΕ περιορίζεται δομικά, ακόμη και αν υπάρξει ταύτιση απόψεων μεταξύ των κρατών-μελών της και επάρκεια «σκληρής ισχύος».

Έτσι, πολλοί έχουν χαρακτηρίσει την ΕΕ ως μια δύναμη που προωθεί τα συμφέροντά της με βάση την οικονομία και το εμπόριο, ακολουθώντας το παράδειγμα της Ιαπωνίας και της τ. Δυτικής Γερμανίας μετά τον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο (civilian power). Κάτω από αυτό το πρίσμα, η ΕΕ δύσκολα καταφεύγει σε ενέργειες που ενδέχεται να πλήξουν αυτούς τους τομείς. Άλλοι, έχουν χαρακτηρίσει την ΕΕ ως μια δύναμη που προωθεί την κανονικότητα, το «νορμάλ» (normative power) κατά τη διεθνή παρουσία της. Άρα, δύσκολα υιοθετεί δράσεις που μπορεί να οξύνουν υφιστάμενες εντάσεις και να διαταράξουν περεταίρω την κανονικότητα. Για αυτό, η ΕΕ χρησιμοποιεί συχνότερα τακτικές «καρότου» παρά «μαστίγιου».

Ωστόσο, σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, η ΕΕ έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες σε ζητήματα παραδοσιακής ασφάλειας τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, θεσμοθέτησε το Ευρωπαϊκό Κεφάλαιο Άμυνας και τη Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία, ώστε να ενισχυθεί η στρατηγική αυτονομία της και να διευκολυνθεί η δημιουργία κοινής ευρωπαϊκής άμυνας, σύμφωνα με τις προβλέψεις της παραγράφου 2, του άρθρου 42 της Ενοποιημένης Συνθήκης για την ΕΕ. Το αν, πότε και ποια ακριβώς θα είναι η κατάληξη του ευρωπαϊκού αμυντικού εγχειρήματος είναι άγνωστο. Άλλωστε, ο Τσώρτσιλ είχε κάποτε παρομοιάσει τη γενικότερη προσπάθεια Ευρωπαϊκής ενοποίησης με τη φροντίδα ενός ζώντα οργανισμού· δεν είσαι σίγουρος για την εξέλιξή του. Μέχρι να αποκρυσταλλωθεί πλήρως αυτή η εξέλιξη, η ΕΕ παρέχει:

✓ ένα βήμα διαλόγου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δόμηση συμμαχιών,

✓ δύο σημαντικές ρήτρες (οι οποίες βασίζονται στη συνεισφορά δυνάμεων από μέρους των κρατών-μελών και όχι σε δυνάμεις παρεχόμενες από υπερεθνικές ευρωπαϊκές δομές):
- τη ρήτρα αλληλεγγύης (άρθρο 222 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης), για αποτροπή τρομοκρατικών απειλών και αντιμετώπιση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών,
- τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας (άρθρο 42, παράγραφος 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση), για την περίπτωση ένοπλης επίθεσης στο έδαφος κράτους-μέλους.

✓ μια κοινότητα ασφαλείας που έχει καταστήσει τον πόλεμο αδιανόητο μεταξύ των μελών της.

Ανδρέας Θεοφίλης
Αξιωματικός (Ε) του Πολεμικού Ναυτικού - Υποψήφιος Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

HuffingtonPost