Οι κίνδυνοι στις πολυεθνοτικές Δημοκρατίες και το παράδειγμα των ΗΠΑ

Του Gideon Rachman

Μέσα στην πληθώρα των συνεντεύξεων που έδωσε ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Barack Obama για το βιβλίο του, δυο προτάσεις που έκαναν εντύπωση: «η Αμερική είναι το πρώτο πραγματικό πείραμα δημιουργίας μιας μεγάλης, πολυεθνοτικής, πολυπολιτισμικής δημοκρατίας. Και δεν ξέρουμε ακόμα αν μπορεί να αντέξει».

Αυτή είναι μια εντυπωσιακά ζοφερή άποψη. Όταν οι λευκοί ηγέτες στη Νότια Αφρική του Απαρτχάιντ πρότειναν πως η δημοκρατία δεν θα λειτουργήσει σε μια πολυφυλετική κοινωνία, τους αποκήρυξαν ως ρατσιστές. Αλλά αυτό είναι το ενδεχόμενο που φάνηκε να εγείρει ο κ. Obama.

Δεν ήταν λάθος του που έθεσε το θέμα. Οι προσπάθειες του διαδόχου του, του Donald Trump, να ανατρέψει το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του 2020 βασίστηκαν στον ψευδή ισχυρισμό πως υπήρξε εκλογική απάτη, ιδιαίτερα σε πόλεις με μεγάλους πληθυσμούς μαύρων, όπως στο Ντιτρόιτ και τη Φιλαδέλφεια. Πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει πως η πλειονότητα των ψηφοφόρων του κ. Trump πιστεύουν πως υπήρξε απάτη. Αν και οι προσπάθειες του κ. Trump φαίνεται πως θα αποτύχουν, ωστόσο οι φυλετικές εντάσεις ήταν κεντρικής σημασίας στην προσπάθειά του να υποσκάψει τη δημοκρατία.

Αν μη τι άλλο, το λάθος του Obama ήταν που υποδήλωσε πως τέτοιες προκλήσεις αντιμετωπίζουν μόνο οι ΗΠΑ. Η Ινδία και η Βραζιλία είναι επίσης μεγάλες πολυφυλετικές, πολυπολιτισμικές χώρες, όπου η δημοκρατία βρίσκεται υπό αυξανόμενη πίεση.

Οι ιδρυτικοί πατέρες της ανεξάρτητης Ινδίας επέμεναν πως η χώρα πρέπει να είναι κοσμική στην προοπτική της και πως όλοι οι πολίτες είναι ίσοι ασχέτως θρησκείας. Αλλά ο νυν πρόεδρος της Ινδίας, Narendra Modi, είναι Ινδουιστής εθνικιστής και έχει μια επιθετική προσέγγιση ως προς την πλειοψηφική αρχή. Στις τελευταίες εκλογές, δεν υπήρξε κανένα μουσουλμάνος βουλευτής στο κυβερνών κόμμα του, το Bharatiya Janata Party. Η άνοδος του ινδουιστικού εθνικισμού συνέπεσε με ένα όλο και πιο αυταρχικό στυλ διακυβέρνησης που πολλοί φιλελεύθεροι πιστεύουν ότι απειλεί τις πολιτικές ελευθερίες των Μουσουλμάνων, καθώς και την ανεξαρτησία των δικαστηρίων και των μέσων ενημέρωσης.

Στη Βραζιλία, ο Jair Bolsonaro έχει χρησιμοποιήσει επιχειρήματα που θυμίζουν το Ρεπουμπλικανικό κόμμα των ΗΠΑ. Ο Βραζιλιάνος πρόεδρος έχει υποστηρίξει πως είναι θύμα εκλογικής απάτης. Ο κ. Bolsonaro έχει επίσης αποκηρύξει τις πολιτικές θετικής δράσης έναντι των μαύρων, των μιγάδων και των γηγενών Βραζιλιάνων, δηλώνοντας πως «δεν θα επέβαινα σε αεροπλάνο που θα πιλοτάριζε δικαιούχος ποσόστωσης». Ο Βραζιλιάνος ηγέτης έχει αμφιλεγόμενη συμπεριφορά ως προς τη δημοκρατία και συχνά έχει επαινέσει την 21 ετών περίοδο του στρατιωτικού καθεστώτος στη Βραζιλία.

Οι εμπειρίες των ΗΠΑ, της Ινδίας και της Βραζιλίας δείχνουν ότι οι φυλετικές, πολιτισμικές ή θρησκευτικές εντάσεις μπορεί να αυξηθούν σε επίπεδα που ορισμένοι πολιτικοί και ψηφοφόροι αρχίζουν να απορρίπτουν τις βασικές αρχές και αντιλήψεις που αποτελούν θεμέλιο μιας δημοκρατίας.

Ωστόσο, υπάρχουν αντίθετα παραδείγματα σε χώρες που έχουν γίνει πολύ πιο πολυεθνοτικές και πολυπολιτισμικές τις τελευταίες δεκαετίες χωρίς να φοβούνται σοβαρές απειλές για τη δημοκρατία τους. Σε αυτές περιλαμβάνονται ο Καναδάς, η Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ποια είναι, τότε, η διαφορά; Μια πιθανότητα είναι πως στις ΗΠΑ, στην Ινδία και στη Βραζιλία η μεγαλύτερη εθνοτική ή θρησκευτική ομάδα έχει καταλήξει να φοβάται πως η θέση της στην κοινωνία και τα προνόμιά της απειλούνται με τρόπο που δεν είναι (ακόμα) εμφανής αλλού. Στη Βραζιλία, η απογραφή του 2010 έδειξε πως οι λευκοί Βραζιλιάνοι ήταν λιγότεροι από το 50% του πληθυσμού. Στις ΗΠΑ, οι προβλέψεις πως στη χώρα μέχρι το 2045 οι λευκοί θα είναι η μειονότητα, έχουν οδηγήσει σε «μαύρες» εικασίες από ορισμένους Ρεπουμπλικάνους πως το κόμμα μπορεί να μην ξανακερδίσει σε εθνικές εκλογές –και ενέτειναν τις προσπάθειές τους στο εκλογικό «μαγείρεμα» και την καταπίεση των ψηφοφόρων.

Στην Ινδία, η παράνοια για την πλειοψηφία δεν είναι τόσο εύκολο να εξηγηθεί, αφού οι Ινδοί εκπροσωπούν σχεδόν το 80% του πληθυσμού των σχεδόν 1,4 δισ. ανθρώπων. Αλλά πολλοί ηγέτες του BJP έχουν προωθήσει την ιδέα πως οι Μουσουλμάνοι απολαμβάνουν άδικα προνόμια και πως η θρησκευτική ισορροπία της Ινδίας βρίσκεται υπό απειλή.

Το ζήτημα του χειρισμού των εθνοτικών και πολιτισμικών εντός μιας δημοκρατικής δομής έχει αντιμετωπιστεί με διαφορετικούς τρόπους σε όλον τον κόσμο. Ορισμένες χώρες εφαρμόζουν πολύ σαφείς μορφές δικαιωμάτων των ομάδων. Η Μαλαισία έχει περιχαρακώσει τα προνόμια της πλειονότητας των Μαλαισιανών στην εκπαίδευση και την απασχόληση. Στον Λίβανο, ο διακανονισμός που έληξε τον εμφύλιο πόλεμο κατένειμε θέσεις στη Βουλή και σε θέσεις του δημόσιου τομέα ανάλογα με τη θρησκεία και τη σέκτα. Αλλά και στις δυο χώρες, οι προτιμήσεις των ομάδων έχουν σχετιστεί με την πελατοκρατεία και τη διαφθορά.

Στην άλλη άκρη του φάσματος, η Γαλλία θέτει ως προτεραιότητα την κοινή ιθαγένεια πάνω από τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Πολλοί Γάλλοι διανοούμενοι συνεχίζουν να απορρίπτουν σθεναρά τον κοινοτισμό, υποστηρίζοντας πως είναι μια αμερικανική ιδέα, ξένη προς τη Γαλλία. Αυτή η έμφαση στα ατομικά έναντι των ομαδικών δικαιωμάτων μπορεί να προσελκύσει ξεκάθαρα οποιονδήποτε κλασικό φιλελεύθερο. Αλλά μπορεί να επικριθεί πως αγνοεί τις πραγματικότητες της περιχαρακωμένης ανισότητας.

Κοιτάζοντας γύρω στον κόσμο, δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο κ. Obama κάτι έχει πιάσει. Οι πολυπολιτισμικές και πολυφυλετικές δημοκρατίες βρίθουν συχνά εντάσεων, και καμία χώρα δεν έχει βρει μια πραγματικά αποτελεσματική φόρμουλα. Αλλά σε έναν κόσμο μαζικής μετανάστευσης, το να προσπαθεί κανείς να επιβάλει τον μονοπολιτισμό μοιάζει όλο και περισσότερο με συνταγή στασιμότητας ή τυραννίας. Τόσο η Ιαπωνία όσο και η Ουγγαρία έχουν υιοθετήσει εξαιρετικά περιοριστικές συμπεριφορές έναντι της μετανάστευσης για ξεκάθαρα πολιτισμικούς λόγους. Αλλά και των δυο χωρών οι πληθυσμοί συρρικνώνονται.

Αλλού, οι ακραίες προσπάθειες για διατήρηση της κυριαρχίας μίας εθνοτικής ομάδας, έχουν οδηγήσει σε «εθνοτική εκκαθάριση», όπως στην Μιανμάρ, ή στη μαζική φυλάκιση και στα στρατόπεδα επανεκπαίδευσης που η Κίνα έχει κατασκευάσει για τις μουσουλμανικές μειονότητες στην Σινζιάνγκ.

Το να κάνεις τις πολυεθνοτικές δημοκρατίες να λειτουργούν είναι μια δύσκολη και αβέβαιη δουλειά. Αλλά οι εναλλακτικές μοιάζουν άσχημες, μη λειτουργικές –και κάποιες φορές τρομακτικές.

Financial Times
Euro2day