Soner Cagaptay: Ο Ερντογάν θα «περιπαίξει» τον Μπάιντεν, αλλά θα παραμείνει στο πλευρό του Πούτιν.

Σημαντική πρόκληση στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής για το νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, θα αποτελέσει η διαχείριση των σχέσεων Ουάσιγκτον-Άγκυρας και η σχέση με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο Μπάιντεν πρέπει να κατανοήσει τις δυναμικές και τους φόβους από τους οποίους πηγάζει η πολιτική του Τούρκου προέδρου, συμπεριλαμβανομένης της σχέσης του δεύτερου με τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Παρόλο που ο Ερντογάν έχει αναδειχθεί νικητής σε πολλές εκλογικές διαδικασίες από το 2002, έχει να αντιμετωπίσει πολλά ζητήματα στο εσωτερικό της χώρας του: Η τουρκική οικονομία συρρικνώθηκε, ως αποτέλεσμα της πανδημίας και της κακοδιαχείρισης, η στήριξη στο πρόσωπο του Τούρκου προέδρου έχει φθίνουσα πορεία (αντιστρόφως ανάλογη με τη δυναμικότητα που έχει αναπτύξει η αντιπολίτευση) και η εμπλοκή της Άγκυρας σε συγκρούσεις στη Συρία, το Λίβανο και το Νότιο Καύκασο (όπου ο Ερντογάν είναι εκτεθειμένος απέναντι στην πολιτική της Ρωσίας), είναι κάποια από τα στοιχεία που περιπλέκουν την κατάσταση.

Ο πιο άμεσος «μοχλός πίεσης» του Πούτιν απέναντι στον Ερντογάν είναι το παρακάτω ενδεχόμενο: Ο Πούτιν βοηθάει τον Ασάντ να καταλάβει το Ιντλίμπ, το τελευταίο οχυρό των Σύρων ανταρτών, και να δημιουργήσει ένα κύμα 2-3 εκατομμυρίων προσφύγων που θα κινηθούν προς την Τουρκία. Η Τουρκία φιλοξενεί ήδη 4 εκατομμύρια πρόσφυγες στο εσωτερικό της και, με την οικονομία να παραπαίει, οι αντι-προσφυγικές φωνές πληθαίνουν · έτσι, καλλιεργείται μια κατάσταση στην οποία ο Τούρκος πρόεδρος δε θα μπορέσει να ελέγξει την κοινωνική και πολιτική πίεση που θα δημιουργηθεί από την απότομη αύξηση του προσφυγικού πληθυσμού στη χώρα.

Επίσης, ο Ρώσος Πρόεδρος μπορεί να διαταράξει την εκεχειρία μεταξύ των συμμάχων του και της Τουρκίας (και των συμμάχων της), αλλά και την εκεχειρία στο Νότιο Καύκασο, κάτι που θα υπονόμευε τα συμφέροντα της Άγκυρας, θα έβαζε τον Ερντογάν σε μπελάδες αλλά και θα έπληττε σοβαρά την δημοτικότητά του στο εσωτερικό της Τουρκίας, καθώς ο Τούρκος πρόεδρος αρέσκεται στο να προβάλει στο εσωτερικό της χώρας την εικόνα του δυνατού ηγέτη σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ο Μπάιντεν οφείλει να λάβει υπόψη τα παραπάνω και να μην περιμένει ότι ο Ερντογάν θα εγκαταλείψει τον Πούτιν και ότι θα τρέξει πίσω στην αγκαλιά των ΗΠΑ. Πρωταρχικό σημείο κλειδί, το οποίο πρέπει να κατανοήσει ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος των ΗΠΑ, είναι ότι ο Ερντογάν διέπεται από μια κρίση μεσσιανισμού, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως σωτήρα και ότι είναι «δεμένος» στον Πούτιν, ο οποίος ξέρει πώς να διαχειριστεί τους φόβους του Τούρκου ηγέτη. 

Από «αιώνιος αρχηγός», «αιώνιος αφέντης»

Οι Τούρκοι ηγέτες του 20ου αιώνα, γνωστοί και ως Κεμαλιστές, λόγω του πρώτου προέδρου και ιδρυτή της χώρας Μουσταφά Κεμάλ, πίστευαν ότι η ιδεολογική «κληρονομιά» του Ατατούρκ δε θα κινδυνεύσει με κατάρρευση ούτε σε χίλια χρόνια. Ο Μουσταφά Κεμάλ κυβέρνησε την Τουρκία μέχρι το θάνατό του το 1938 και η ιδεολογία του για μια Τουρκία στραμμένη προς την Ευρώπη και για ένα κοσμικό κράτος που απομονώνει τη θρησκεία επιβίωσε καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα -μέχρι την άνοδο του Ερντογάν.

Οι υποστηρικτές του Μουσταφά Κεμάλ κατά τον 20ο αιώνα τον χαρακτήριζαν “ebedi sef” (αιώνιο αρχηγό). Ο Ερντογάν είναι ο μακροβιότερος ηγέτης της Τουρκίας έπειτα από το θάνατο του Μουσταφά Κεμάλ και έχει ισοπεδώσει θεμελιώδη στοιχεία του Κεμαλισμού μέσα σε μόλις μία δεκαετία (κάτι το οποίο έχει αντίκτυπο και στην τουρκική κοινωνία), καθιστώντας το Ισλάμ ως καθοριστικό παράγοντα της πολιτικής της χώρας, αντικαθιστώντας τον Δυτικό προσανατολισμό της Τουρκίας με μία «πολυαξονική διπλωματία» και αυξάνοντας την επιρροή της Άγκυρας στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ευρασία. 

Ο Ερντογάν, όντας ο βασικός παράγοντας αυτής της επανάστασης, θα υπέφερε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο σε περίπτωση κατάρρευσής της. Πιστεύω πως ο Ερντογάν, που οι ακόλουθοί του αποκαλούν “reis” (αφέντης), θα ηγείται στην Τουρκία όσο είναι ζωντανός, παρά την πανδημία, την οικονομία και τις δυσκολίες που του βάζει η Ρωσία. Ο Ερντογάν είναι ο «αιώνιος αφέντης» της Τουρκίας.

Ο Ερντογάν προέρχεται από το κίνημα του πολιτικού Ισλάμ, το οποίο αποσκοπεί στην εκμετάλλευση της κρατικής δύναμης, ώστε να ισλαμοποιήσει μία κοινωνία σε όλα τα επίπεδα της. Μετά την εκλογή του στην πρωθυπουργία το 2003, άρχισε να υπονομεύει σταδιακά τους αντιπάλους του, ενώ παράλληλα έπνιξε το εκπαιδευτικό και κυβερνητικό σύστημα της χώρας μέσω της θρησκείας. Ακόμα πιο σημαντική, είναι η αποκαθήλωση του κοσμικισμού από τα ήθη των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Αξιωματικοί που ορκιζόταν πίστη στην προστασία του κοσμικισμού του Ατατούρκ, πλέον ηγούνται προσευχών Ισλαμικού στυλ πριν από τις μάχες στη Συρία.

Ο Ερντογάν πρέπει να αισθάνεται ότι μια θεϊκή παρουσία καθοδηγεί την επιτυχία του. Δεν θα μπορούσε να έχει επιτύχει την επανάσταση του χωρίς τη βοήθεια του Θεού- και λίγο Μακιαβελικό σχεδιασμό.

Στην εξωτερική πολιτική έχει επίσης κινηθεί μεθοδικά· αυτή τη φορά με συγκρούσεις εκτός των συνόρων της Τουρκίας. Απομακρυνόμενος από την ευρωκεντρική και περιφερειακή στάση που επιτάσσει ο κεμαλισμός, ο Ερντογάν επιχείρησε να επεκτείνει την επιρροή της Άγκυρας στη Μέση Ανατολή, αρχικά στα γειτονικά κράτη του Ιράκ και της Συρίας και μεταγενέστερα στη Λιβύη, ενώ παράλληλα προέβη σε δημιουργία στρατηγικών βάσεων στον Ινδικό Ωκεανό και τον Περσικό Κόλπο.

 Enter Putin, the 3-D Chess Player

Ο Πούτιν χρησιμοποίησε την απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν, ώστε να απομακρύνει την Τουρκία από την Ουάσιγκτον.

Η περίοδος μετά την απόπειρα πραξικοπήματος ήταν η κατάλληλη στιγμή για τον Πούτιν να εμπλακεί. Ο Ρώσος Πρόεδρος ήταν ο πρώτος ηγέτης που επικοινώνησε με τον Ερντογάν μετά την απόπειρα, καλώντας τον και σε συνάντηση στην Αγία Πετρούπολη. Κίνηση μεγάλου σκακιστή από τον Πούτιν: Η πρώτη επίσκεψη του Ερντογάν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα δεν ήταν στην Ουάσιγκτον με τον Ομπάμα, ούτε και στις Βρυξέλλες στη σύνοδο του ΝΑΤΟ, αλλά στην παλιά αυτοκρατορική πρωτεύουσα της Ρωσίας, όπου ο Ρώσος Πρόεδρος καλωσόρισε τον Τούρκο «σουλτάνο» με κάθε επισημότητα στο Παλάτι Konstantinovsky. Απλά φανταστείτε πόσο καθησυχασμένος ήταν ο Ερντογάν (ως προς τις σχέσεις του με τον Πούτιν), σκεπτόμενος ότι οι διαφωνίες με τη Μόσχα για το θέμα της Συρίας θα τελείωναν. Επιπλέον, ο Πούτιν προσέφερε προστασία και κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια πολιτική «αγκαλιά» στον Ερντογάν.

Φυσικά αυτή η προστασία δεν θα ερχόταν αφιλοκερδώς. Αν με ρωτήσετε πότε πιστεύω ότι ο Πούτιν προσφέρθηκε να πουλήσει τους S-400 στον Ερντογάν, ενώ γνώριζε ότι αυτό θα βλάψει τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, θα σας απαντούσα στη συνάντησή τους στην Αγ. Πετρούπολη το 2016. Αυτό είναι το τίμημα που πλήρωσε και συνεχίζει να πληρώνει ο Ερντογάν ως αντάλλαγμα για την προστασία του Πούτιν.

Ο Πούτιν είναι ένας «τρισδιάστατος» σκακιστής, που επιτυγχάνει τόσα πολλά από στρατηγική άποψη, ενώ κάνει ελάχιστες τακτικές κινήσεις. Χρησιμοποίησε την επίσκεψη του Ερντογάν στην Αγ. Πετρούπολη για να στρέψει το  κράτος με το 2ο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ απέναντι στην ηγέτιδα της συμμαχίας, την Αμερική, επιτυγχάνοντας έτσι έναν ιστορικό στόχο της Ρωσίας.

Ενώ ο Πούτιν επικοινώνησε άμεσα με τον Ερντογάν, ο Ομπάμα κράτησε διαφορετική στάση. Χρειάστηκε να περάσουν 4 μέρες μέχρι να πραγματοποιηθεί επικοινωνία μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας, ενώ το τηλεφώνημα δεν πραγματοποιήθηκε από τον ίδιο τον Πρόεδρο Ομπάμα, αλλά από τον Υπουργό Εξωτερικών John Kerry. Για τον Ερντογάν ήταν πλέον ξεκάθαρο το ποιος ήταν στο πλευρό του· ένα συμπέρασμα που έφερε τεράστιες αναταραχές στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.

Αργότερα έγινε γνωστή η συμφωνία κοινής διαχείρισης της κατάστασης στη Συρία. Η κίνηση αυτή, μετά το 2016, έγινε ώστε Πούτιν και Ερντογάν να παίρνουν ad hoc αποφάσεις για το ζήτημα αγνοώντας τις ΗΠΑ. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, οι δύο ηγέτες επικοινωνούσαν συχνά. Σε κάθε συζήτηση, ο Πούτιν έπαιρνε κάτι από τον Ερντογάν στο θέμα της Συρίας και συχνά έδινε ως αντάλλαγμα την υπονόμευση του συμμάχου των ΗΠΑ και του ΡΚΚ, το YPG.

Ο Πούτιν χρησιμοποίησε τον εμφύλιο της Λιβύης, όπως και στη Συρία, ώστε να δημιουργήσει μια στρατηγική αδυναμία στην Άγκυρα, παίζοντας έτσι ταυτόχρονα τους ρόλους του «εμπρηστή» και του «πυροσβέστη». Στις αρχές του 2019,  λόγω και της αυξανόμενης τουρκικής στήριξης στην κυβέρνηση της Τρίπολης, φάνηκε ότι η σύρραξη στη Λιβύη μπορεί να διακοπεί· μέχρι που ο Πούτιν αποφάσισε να εμπλακεί στο πεδίο, το καλοκαίρι του 2019. Η ρωσική στήριξη στον Χαφτάρ υπό τη μορφή μισθοφόρων (Wagner), πρόσθεσε τεχνολογία και ακρίβεια στο οπλοστάσιο του στρατάρχη και τον κατέστησε υπαρξιακό κίνδυνο για την κυβέρνηση στη Τρίπολη.

Το Δεκέμβριο του 2019, όλα έδειχναν ότι η λιβυκή πρωτεύουσα θα περάσει στον έλεγχο του Χαφταρ. Ο Ερντογάν, διαπιστώνοντας τον κίνδυνο που διατρέχουν τα συμφέροντά του στη Λιβύη και ότι, αν ο Χαφτάρ καταλάμβανε την Τρίπολη, θα ακύρωνε το τουρκολιβυκό μνημόνιο και τα συμβόλαια μεταξύ των δύο κρατών, έσπευσε να ζητήσει συμφωνία κατάπαυσης του πυρός από τη Μόσχα.

Ο «εμπρηστής-πυροσβέστης» Πούτιν, διοργάνωσε ένα «συνέδριο ειρήνης» στη Μόσχα στις 13 Ιανουαρίου. Η αποτυχία του συνεδρίου να οδηγήσει σε εκεχειρία δεν αποτελεί έκπληξη, ωστόσο ο Πούτιν, όντας μεγάλος σκακιστής που έχει την ικανότητα να συνδέει συρράξεις μεταξύ τους και να μετατρέπει τους εμπλεκόμενους σε εξαρτώμενους από τη Μόσχα για την εξεύρεση επίλυσης, ξεκαθάρισε το παρακάτω στον Ερντογάν: εάν ο Τούρκος πρόεδρος αρνηθεί τους όρους του Πούτιν στη Συρία ή ακυρώσει την αγορά των S-400, τότε τα πράγματα θα γίνουν πολύ πιο άσχημα για την Άγκυρα, στο ζήτημα της Λιβύης.

Γι’ αυτό το λόγο, παρόλο που από το Μάιο του 2020 η Τουρκία βοήθησε την κυβέρνηση της Τρίπολης να αναγκάσει τον Χαφτάρ να υποχωρήσει από την Τρίπολη, ο Ερντογάν χρειαζόταν τον Πούτιν.

Κατά τη γνώμη μου, η απουσία των ΗΠΑ από τη Λιβύη προδιαγράφει ένα status quo στη Λιβύη, στο οποίο Άγκυρα και Μόσχα μοιράζονται τη χώρα.

Παρομοίως, το Νοέμβριο ο Πούτιν ενεπλάκη στη σύρραξη Αρμενίας-Αζερμπαιτζάν στο Νότιο Καύκασο, μεσολαβώντας για την επίτευξη εκεχειρίας μεταξύ των συμμάχων της Άγκυρας και του Ερεβάν. Για άλλη μια φορά, η Ρωσία λειτούργησε ως αντίβαρο αλλά και ως συνεργάτης των τουρκικών συμφερόντων σε μια άλλη περιοχή.

 Ερντογάν εναντίον Πούτιν

Οι δύο ηγέτες συνεργάζονται μεταξύ τους και είναι παράλληλα σε αντίπαλα στρατόπεδα, σε τρία διαφορετικά σκηνικά πολέμου. 

Ο λόγος είναι η ασύμμετρη φύση των ρωσοτουρκικών σχέσεων αλλά και των σχέσεων των δύο ηγετών. Ο Πούτιν είναι αυτός που παίρνει τις αποφάσεις και ο Ερντογάν ακολουθεί.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ο Πούτιν γνωρίζει ότι πρέπει να κρατάει τον Ερντογάν ευχαριστημένο. Παρόλο που ο Ρώσος Πρόεδρος λαμβάνει τις αποφάσεις για τη Συρία, δεν θέλει να «ζορίσει» τον Τούρκο ομόλογό του και ο λόγος είναι ότι υπάρχει βάθος χρόνου στον σχεδιασμό του ως προς τις σχέσεις με την Τουρκία. Η πολιτική του από το 2016 είναι σταθερή: ποτέ μην αποξενώνεις παντελώς την Τουρκία. Ο Πούτιν θέλει να κρατήσει την Άγκυρα όσο το δυνατό περισσότερο στη Μόσχα και ταυτόχρονα όσο πιο μακριά από το ΝΑΤΟ γίνεται.

 Ο Τούρκος Πρόεδρος βασίζεται διπλωματικά στη Μόσχα από τότε που ο Πούτιν ήρθε σε επικοινωνία μαζί του, μετά το πραξικόπημα του 2016, και οι τεταμένες σχέσεις του στο διεθνές στερέωμα τον έχουν οδηγήσει σε μια σχέση εξάρτησης. Επιπλέον, οι στρατιωτικές δυνατότητες της Ρωσίας και η ιστορία που έχουν εναντίον της Τουρκίας, κάνουν τον Ερντογάν να ανησυχεί για το ενδεχόμενο μιας μεγάλης σύγκρουσης.

Τέλος, πιστεύω ότι από τη συνάντηση στην Αγ. Πετρούπολη ο Ερντογάν αξιολόγησε τον Πούτιν ως προστάτη του.

 Άλλωστε, ο Πούτιν απλά επιβεβαίωσε τη φήμη του ως προστάτης τέτοιου είδους ηγετών παγκοσμίως, από τον Άσαντ στη Δαμασκό μέχρι τον Μαντούρο στο Καράκας.

Ανάμεσα σε Ρωσία και ΗΠΑ

Ο Ερντογάν χρειάζεται να αναπτύξει σχέσεις με τον Μπάιντεν. Ο λόγος είναι ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος γνωρίζει την αξία των αμερικανοτουρκικών σχέσεων και έτσι ενδέχεται οι ΗΠΑ να ανακουφίσουν την παραπαίουσα οικονομία της Τουρκίας.

Στο στρατηγικό κομμάτι, ο Ερντογάν εκτιμά τις ΗΠΑ και πιστεύω ότι αυτό είναι μια πρόσφατη εξέλιξη. Ο Τούρκος Πρόεδρος κατανοεί ότι η υποστήριξη από την Ουάσιγκτον στην Τουρκία, στην περιοχή της Ιντλίμπ, ενδυναμώνει τη θέση της Άγκυρας απέναντι στη Μόσχα για το ζήτημα της Συρίας.

Πιστεύω ότι ο Ερντογάν θα επιδιώξει να αναπτύξει μια καλή σχέση με τον Μπάιντεν, τουλάχιστον για βραχυπρόθεσμο διάστημα. Υπάρχουν φωνές στην Αμερικανική κυβέρνηση που υποστηρίζουν ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να κάνει ό,τι είναι δυνατό για να διατηρήσει την Τουρκία στο στρατόπεδό της. Τελευταία, αυτό αποτελεί και τροχοπέδη για την περαιτέρω ανάπτυξη σχέσεων Άγκυρας-Μόσχας.

Το χρονικό περιθώριο του Μπάιντεν

Θα υπάρξει ένα χρονικό περιθώριο στην αρχή της Προεδρίας Μπάιντεν, κατά τη διάρκεια του οποίου ο Ερντογάν θα προσεγγίσει την Ουάσιγκτον, κατανοώντας παράλληλα ότι χρειάζεται τις ΗΠΑ περισσότερο απ’ ότι οι ΗΠΑ αυτόν

Η Τουρκία θα βγει από την εποχή της πανδημίας με ακόμα περισσότερα οικονομικά προβλήματα και αυτό είναι κακό νέο για τον Ερντογάν, ο οποίος κερδίζει στις εθνικές εκλογές από το 2002 λόγω της καλής οικονομικής πολιτικής που εφήρμοζε. Ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος, γνωρίζει ότι θα έχει λιγότερη στήριξη από την κοινωνία μετά την πανδημία. Επίσης γνωρίζει ότι υπάρχει συσχετισμός μεταξύ της τουρκικής οικονομίας και των αμερικανοτουρκικών σχέσεων και ότι μια οικονομία με δυσοίωνο μέλλον, σε συνδυασμό με την ελεύθερη πτώση των αμερικανοτουρκικών, θα απειλούσε την Τουρκία με οικονομική συντριβή, όπως αποδεικνύεται και από την κρίση για το θέμα του Πάστορα Brunson το 2018.

 Το παιχνίδι του Ερντογάν

Ο Ερντογάν πρέπει να αντιστρέψει την υπάρχουσα δυναμική, δημιουργώντας ένα αφήγημα που δείχνει ότι έχει καλές σχέσεις με τον Μπάιντεν.  Αυτό σημαίνει ότι ο Μπάιντεν, μπορεί να ζητήσει από τον Ερντογάν να περιορίσει την πολιτική καταστολής που εφαρμόζει στο εσωτερικό της Τουρκίας, αλλά ο Ερντογάν να αποφύγει να κάνει παραχωρήσεις στην αντιπολίτευση· κάτι που θα οδηγούσε στην έξωσή του μέσω της κάλπης. Με απλά λόγια, ο Ερντογάν θα δείχνει ότι σταματά την πολιτική διώξεων, ενώ στην πραγματικότητα θα έχει ακόμα την εξουσία στα χέρια του.

Επίσης, δεν πιστεύω ότι θα επιστρέψει (ο Ερντογάν) το σύστημα S-400 στον Πούτιν. Ο τελευταίος θέλει να δει το θέμα των πυραύλων να υπονομεύει τις σχέσεις Άγκυρας-Ουάσιγκτον. Επιπλέον, όπως είπαμε, ο Ερντογάν βλέπει τον Πούτιν ως προστάτη του και για αυτό το λόγο δε θέλει σε καμία περίπτωση να θίξει τον Ρώσο ομόλογό του.

Το να ζητήσει ο Ερντογάν από τον Μπάιντεν την εμπλοκή των ΗΠΑ σε Συρία και Λιβύη,την ανοχή για τη χειραγώγηση που δέχεται από τον Πούτιν και για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό της χώρας του,  δεν θα ήταν επιτυχημένη κίνηση γιατί πολύ απλά ο Τούρκος Πρόεδρος ζητάει πολλά.

Η στρατηγική του είναι να «παίξει» τον Μπάιντεν αλλά να παραμείνει δίπλα στον Πούτιν. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι ο Τούρκος Πρόεδρος θα κάνει οτιδήποτε του ζητήσει ο Μπάιντεν. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

Μετάφραση: Νίκος Χριστοφορίδης

Πηγή: paturkey.com

https://infognomonpolitics.gr/