Ο Αραβικός κόσμος, η Τουρκία και η Ελλάδα

Η Συμφωνία Συμφιλίωσης των χωρών του Κόλπου, οι λεπτές ισορροπίες με την Τουρκία και ο ρόλος της Ελλάδας

Σοβαρή αναδιάταξη συμμαχιών και ισορροπιών στον Αραβικό κόσμο με ευρύτερες διαστάσεις, προκαλεί η συμφωνία που υπέγραψαν οι πέντε χώρες του Κόλπου και η Αίγυπτος για ομαλοποίηση των σχέσεων το Κατάρ, με το βλέμμα στραμμένο στην επόμενη ημέρα στον Λευκό Οίκο, στην ιρανική «απειλή», στην ευκαιρία που προσέφερε η ενδοαραβική διένεξη για «εισπήδηση» ξένων δυνάμεων, αλλά και τις σοβαρές επιπτώσεις στις οικονομίες των χωρών του GCC (Gulf Cooperation Council) από την πτώση των τιμών του πετρελαίου λόγω της πανδημίας.

Η Συμφωνία που υπεγράφη στην ιστορική πόλη και πολυτελέστατο θέρετρο της Σαουδικής Αραβίας Αλ Ουλά και για την οποία έπαιξε καταλυτικό ρόλο η μεσολάβηση του Κουβέιτ αλλά κυρίως των Αμερικανών εντάσσεται στον γενικότερο σχεδιασμό για την Μέση Ανατολή και την δημιουργία μετώπου έναντι του Ιράν. Προηγήθηκε η ιστορική συμφιλίωση του Ισραήλ με τέσσερις Αραβικές χώρες (με πρώτα τα ΗΑΕ) η αποδέσμευση των F35 για τα ΗΑΕ, αλλά και η εμπλοκή των ΗΠΑ στα σχήματα τριμερούς συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο και η προώθηση της διεύρυνσης τους με συμμέτοχη ακόμη και την Ινδίας στην δημιουργία ενός άξονα ασφάλειας από την Ινδία μέχρι τον Ατλαντικό.

Το Κατάρ από αυτή την κρίση βγαίνει ενισχυμένο καθώς στα 3,5 χρόνια του εμπάργκο κατόρθωσε έστω και με κόστος να απεξαρτήσει πλέον την οικονομία και το εμπόριο του από τις γειτονικές χώρες, την Σ. Αραβία και τα Εμιράτα, ενώ κατόρθωσε να φύγει από το τραπέζι ο κατάλογος με τους 13 όρους που του είχαν θέσει το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι προκειμένου να υπάρξει ομαλοποίηση των σχέσεων. Στους όρους αυτούς περιλαμβάνονταν η διακοπή των σχέσεων με το Ιράν, το κλείσιμο της τουρκικής στρατιωτικής βάσης στο Κατάρ, η διακοπή της εχθρικής προπαγάνδας από το Al Jazeera κ.α.

Το Κατάρ από την πρώτη στιγμή που εφαρμόσθηκε ο αποκλεισμός (από την Σ. Αραβία, τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν, την Αίγυπτο ενώ ουδέτερη σχετικά στάση τήρησαν το Κουβέιτ και το Ομάν) βρέθηκε στην «αγκαλιά» του Ιράν προκειμένου να χρησιμοποιεί τον εναέριο χώρο του και τα λιμάνια του αλλά και του Τ. Ερντογάν. Ο τούρκος ηγέτης θεώρησε την κρίση στον Κόλπο ως ευκαιρία όχι μόνο για να ισχυροποιήσει την επιρροή του στον αραβικό - μουσουλμανικό κόσμο, αλλά για να εξασφαλίσει την κρίσιμη χρηματοδότηση που είχε ανάγκη η τουρκική οικονομία.

Έτσι, από την πρώτη στιγμή στάθηκε απέναντι σε αυτούς που ήταν εμπόδιο στην επιδίωξή του για ηγεμονία στον μουσουλμανικό κόσμο, τα ΗΑΕ και την Σ. Αραβία και στήριξε το Κατάρ. Τις πρώτες εβδομάδες μάλιστα έστειλε με αερογέφυρα ως και 4.000 γελάδες για να εξασφαλισθεί η τροφοδοσία της αγοράς στο Κατάρ με γαλακτοκομικά. Αμέσως μετά προσέφερε και στρατιωτική στήριξη που κατέληξε στην ίδρυση και λειτουργία τουρκικής στρατιωτικής βάσης έξω από την Ντόχα.

Το καλοκαίρι του 2018 όταν οι αμερικανικές κυρώσεις με στόχο την απελευθέρωση του Αμερικανού πάστορα Μπράνσον από τις τουρκικές φυλακές γονάτισαν την τουρκική οικονομία και την τουρκική λίρα, ο εμίρης του Κατάρ εμφανίσθηκε ως από μηχανής θεός και με επίσκεψη του στην Τουρκία προσέφερε δάνεια 15 δισ. δολαρίων που έσωσαν τον Ερντογάν από την χρεωκοπία. Έκτοτε το Κατάρ ήταν ο μόνιμος και βασικός «αιμοδότης» της τουρκικής οικονομίας, και προσφάτως ακόμη έγιναν «επενδύσεις» μερικών δισεκατομμυρίων δολαρίων σε τουρκικές δημόσιες εκτάσεις και επιχειρήσεις (που προκάλεσαν μάλιστα και τις αντιδράσεις της τουρκικής αντιπολίτευσης).

Ήταν το τίμημα που πλήρωνε ο εμίρης του Κατάρ Ταμίμ μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι για την στρατιωτική στήριξη της Τουρκίας, αλλά και για την ενίσχυση ενός στρατηγικού αντιπάλου των «Αράβων εχθρών» του, των ΗΑΕ. Εξάλλου το Κατάρ είναι αυτό που χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό τις πολεμικές περιπέτειες του Ερντογάν στην Λιβύη (όπου συγκρούεται με τις δυνάμεις που υποστηρίζουν η Αίγυπτος και τα ΗΑΕ), την διείσδυση του στο Μαγκρέμπ αλλά και στην Αφρική. Το Κατάρ επίσης βρίσκεται πίσω από την εμπλοκή της Τουρκίας στην Μέση Ανατολή με την ενίσχυση οργανώσεων όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και η Χαμάς, κινήσεις που τελικά εξυπηρετούν τις επεκτατικές ηγεμονικές βλέψεις της Τουρκίας στον αραβικό-μουσουλμανικό κόσμο.

Η καχυποψία μεταξύ του Κατάρ και των ΗΑΕ και της Σ. Αραβίας δεν εξαφανίζεται φυσικά με την υπογραφή της συμφωνίας, ούτε η συμφωνία αυτή σημαίνει ότι από σήμερα θα εξαφανιστούν οι «ιδεολογικές» διάφορες ή οι αποκλίνουσες περιφερειακές επιδιώξεις των δυο πλευρών. Και πολλά θα εξαρτηθούν και από την πολιτική που θα επιλέξει να ασκήσει στη Μέση Ανατολή ο νέος Αμερικάνος πρόεδρος Τ. Μπάιντεν.

Όμως θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να συνεχισθεί εκ μέρους του Κατάρ η απροκάλυπτη ενίσχυση του τουρκικού επεκτατισμού που στρέφεται όχι μόνο εναντίον των γειτόνων της Τουρκίας αλλά και αυτών που θεωρεί ως περιφερειακών αντιπάλων της: των ΗΑΕ και φυσικά του Ισραήλ, το οποίο έχει συνάψει συμφωνίες στρατηγικής συνεργασίας πλέον με το Άμπου Ντάμπι, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο.

Για την Τουρκία τώρα το ενδιαφέρον θα εστιασθεί στο να χρησιμοποιήσει το Κατάρ προκειμένου να διευκολυνθεί η αποκατάσταση των σχέσεων της με την Σ. Αραβία ώστε να διασπάσει το αραβικό μέτωπο που είναι στραμμένο εναντίον της. Βεβαίως στο Ριάντ μπορεί ο γηραιός Βασιλιάς Σαλμάν να μην βλέπει αρνητικά το σπάσιμο των πάγων με τον Ερντογάν, αλλά ο πανίσχυρος πρίγκηπας διάδοχος MBS είναι εχθρικά διακείμενος προς τον Ερντογάν, μετά μάλιστα και τα όσα ακολούθησαν την δολοφονία του δημοσιογράφου Κασόγκι στο Σαουδαραβικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη.

Τα ΗΑΕ έχουν αναλάβει τον πιο δυναμικό ρόλο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, αντιπαρατίθενται στο Ιράν και στην Τουρκία είτε στην Συρία είτε στην Ανατολική Μεσόγειο είτε στην Λιβύη, καθώς θεωρούν ότι φιλοδοξία του κ. Ερντογάν είναι να αντικαταστήσει την Σ. Αραβία και τα ΗΑΕ στην ηγεσία του μουσουλμανικού αραβικού κόσμου.

Πάντως τα ΗΑΕ συνέπραξαν σε αυτή την Συμφωνία όχι με ενθουσιασμό και αυτό θα τα υποχρεώσει να αναζητούν παράλληλα στηρίγματα και συμμαχίες και δεν είναι τυχαίες οι κινήσεις προς το Ισραήλ ,την Αίγυπτο αλλά και την Ελλάδα. Αν ανατραπεί μάλιστα η συμπόρευση ΗΑΕ - Σ. Αραβίας με την ανάμιξη του Κατάρ τότε θα πάρει άλλη διάσταση ο αντιτουρκικός προσανατολισμός των ΗΑΕ.

Η Ελλάδα ευτυχώς μετά το δυσάρεστο επεισόδιο με την απόπειρα πώλησης πολεμικού υλικού από τον πρώην υπουργό άμυνας Π. Καμμένο και τις ιδεοληψίες της προηγούμενης κυβέρνησης εναντίον των συνεργασιών με μοναρχικά καθεστώτα, έχει αποκαταστήσει πλήρως τις σχέσεις με το Ριάντ, ενώ φρόντισε εγκαίρως να εδραιώσει μια ισχυρή συμμαχική σχέση με το Άμπου Ντάμπι. Έτσι, σε συνδυασμό με την πολύ στενή σχέση με το Κάιρο αλλά και το Ισραήλ η χώρα μας όχι μόνο είναι παρούσα σε αυτή την αναδιαμόρφωση του χάρτη και των ισορροπιών αλλά μπορεί να έχει και ενεργό ρόλο στην διαδικασία αυτή.

Η αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής δεν γίνεται μόνο στο Αιγαίο και διμερώς, αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο. Και οι εξελίξεις στον Κόλπο και στον αραβικό κόσμο προσφέρουν μια σημαντική ευκαιρία στην Ελλάδα. Αρκεί να την εκμεταλλευθεί.

Νίκος Μελέτης
Liberal