Eυρώπη - Τουρκία, Δοκιμασία

Ήμουνα νιός και γέρασα ακούγοντας θεωρίες περί προβληματικής εσωτερικής συνοχής της Τουρκίας. Μερικές μάλιστα υποστήριζαν ότι μεσοπρόθεσμα η Τουρκία θα μπορούσε να οδηγηθεί σε αποσύνθεση εξ αιτίας της ανομοιογένειας των πληθυσμών της.

Ακόμα και την εποχή που η γειτονική χώρα πραγματοποιούσε θεαματικά άλματα οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας, αναλυτές επέμεναν ότι αυτό δεν αρκούσε για να εξασφαλίσει την εθνική συνοχή της.

Η προφητεία τους, ωστόσο, έμελε να μείνει ανεκπλήρωτη. Ούτε την εποχή που οι Στρατηγοί κρατούσαν τα γκέμια της σταθερότητας του κεμαλικού καθεστώτος. Ούτε την εποχή που άρχισε να ανατέλει το άστρο του Ερντογάν, υπήρξαν αποσχιστικά κινήματα ή εσωτερικά προβλήματα ικανά να αμφισβητήσουν την ενότητα του τουρκικού κράτους.

Αντιθέτως, ήταν ο κουρδικής καταγωγής Τουργκούτ Οζάλ που ανήγαγε τον παντουρκισμό σε επίσημη εθνική ιδεολογία της Τουρκίας. Ήταν αυτός που τριάντα χρόνια πριν τον Ερντογάν διακήρυττε ότι «ο τουρκικός κόσμος τον 21ο αιώνα θα κυριαρχήσει στην ζώνη που εκτείνεται από την Αδριατική μέχρι το Σινικό Τείχος και θα καταστεί κυρίαρχη δύναμη στον κόσμο».

Άλλωστε κερδίζοντας το μπρα-ντε-φερ με τους κεμαλικούς στρατιωτικούς ο πρώην φυλακισμένος τους Δήμαρχος Κωνσταντινούπολης φαίνεται ότι εκτός από την έξοδο της πατρίδας του από την κηδεμονία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου πέτυχε και τη μείωση της εξάρτησης της πολιτικής της ζωής από την κηδεμονία του βαθέως κοσμικού, αντι-ισλαμιστικού, αντι-φιλελεύθερου και αντικουρδικού κράτους. Όχι, όμως, και από τον υπερεθνικισμό του.

Άλλωστε για μεγάλο διάστημα θα κρατούσε από τον τελευταίο τον φιλοδυτικό προσανατολισμό του. Αυτόν που τον ώθησε προς την είσοδο της Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 και δημιούργησε τον μύθο του κοσμοπολίτη εκσυχρονιστή, η αποδόμηση του οποίου κάνει σήμερα τους περισσότερους αναλυτές να μιλάνε για έναν «άλλον Ερντογάν».

Στην πραγματικότητα, όμως, με τη Συμφωνία του Ελσίνκι (1999) η πόρτα της ενσωμάτωσης της Τουρκίας στην Δύση είχε ανοίξει πριν την έλευση του Ερντογάν στην εξουσία. Ήταν, άλλωστε, γιαυτό που οι Αμερικανοί πίεζαν πάντα την ΕΕ να επιταχύνει τις ενταξιακές διαδικασίες. Και ήταν για τους δικούς της λόγους που η Ελλάδα τους δικούς πανηγυρίζει ευελπιστώντας ότι με την Κύπρο να έχει εισαχθεί στο ευρωπαϊκό κλαμπ και την Τουρκία να ετοιμάζεται να γίνει μέλος του, ο εξ ανατολών γείτονάς της θα έπαυε να της δημιουργεί προβλήματα ή έστω να αναζητεί τη λύση τους εκτός του πλαισίου του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου.

Με την θριαμβευτική εκλογή (2014) του Ερντογάν ως του πρώτου μετά τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, απευθείας εκλεγμένου από τον λαό Τούρκου Προέδρου όλα έδειχναν ότι η ελπίδα αυτή θα επιβεβαιωνόταν. Η «ιστορική» επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα τον Μάιο του 2010, με την υπογραφή 21 μνημονίων συνεργασίας και την ίδρυση της Συνόδου Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας ήταν μια πρώτη ένδειξη ότι η Τουρκία όδευε προς τον εξευρωπαϊσμό της και όλα θα εξελισσόντουσαν κατ' ευχήν.

Ουδείς πια συζητούσε το σενάριο της εσωτερικής αποσύνθεσής της. Πολύ δε λιγότερο που η παρατεταμένη πολιτική κρίση που ακολούθησε την ανοιχτή σύγκρουση του 2007 μεταξύ Ισλαμιστών και Κεμαλικών για τις σχέσεις Θρησκείας και Κράτους είχε ξεπεραστεί με τους πρώτους να κατισχύουν των δεύτερων επιβάλλοντας την άρση της απαγόρευσης της μαντίλας στα Πανεπιστήμια. Επιπλέον η δράση των τρομοκρατικών οργανώσεων και οι μόνιμες συνοριακές τριβές με τις όμορες χώρες έδειχναν να αφήνουν αλώβητη την εσωτερική συνοχή της παρά την εκλογική άνοδο του κουρδικού κόμματος (HDP) και τη νίκη που σήμανε για αυτό η είσοδός του στην τουρκική Εθνοσυνέλευση.

Το καθεστώς Ερντογάν τα κατάφερνε τελικά καλύτερα από τους κεμαλικούς στρατιωτικούς στην διαχείριση του «εθνοτικού ζητήματος». Απέδειξε ότι η κατίσχυση των Ισλαμιστών συν η συμμαχία τους με τους εθνικιστές ήταν η λύση της εξίσωσης για την ενίσχυση του εσωτερικού μετώπου της Τουρκίας. Εξάλλου ανέκαθεν οι οθωμανοί αφομοίωναν την εθνική και θρησκευτική "ετερότητα" καλύτερα και γρηγορότερα από τους δυτικούς χριστιανούς.

Μάλιστα την ίδια ώρα που ο νεο-οθωμανικός ηγεμονισμός εξελισσόταν σε βασικό συνεκτικό δεσμό της τουρκικής κοινωνικής πλειοψηφίας, η Ευρώπη πάλευε ακόμα να υπερβεί τα εμπόδια που έθετε στην δική της ενοποίηση η άρνηση των λαών της να απωθήσουν την κατεξοχήν έννοια που όριζε την ταυτότητά τους και έγραψε την ιστορία τους: την έννοια του έθνους- κράτους.

Με τον ευρωσκεπτικισμό και τον εθνολαϊκισμό να απειλούν ήδη ευθέως τη συνοχή της, η αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αντιληφθεί με ενιαίο τρόπο τις σχέσεις της με την Τουρκία και τις ασύμμετρες απειλές που εγκυμονεί ο νεο-οθωμανικός ηγεμονισμός της δεν αποκλείεται να αποτελέσει θρυαλλίδα για την πολιτική της ολοκλήρωση. Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, η τελευταία να επιτευχθεί χωρίς κοινή εξωτερική και αμυντική στρατηγική.

Και δεν είναι μόνο εξ αιτίας των διαφοροποιήσεων των κρατών-μελών στο ζήτημα των ευρωπαϊκών κυρώσεων για την παραβατική συμπεριφορά της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο που η συνοχή της ΕΕ θα δοκιμασθεί. Ούτε μόνον εξ αιτίας των ειδικών σχέσεων που το καθεστώς Ερντογάν αναπτύσσει με χώρες όπως η Ουγγαρία και οι Βαλκανικές του μουσουλμανικού τόξου (Βοσνία, Αλβανία, Κόσοβο, Βόρεια Μακεδονία). Ούτε μόνον εξ αιτίας της εργαλειοποίησης του θρησκευτικού συναισθήματος από το επίσημο τουρκικό κράτος μέσω της οποίας χειραγωγούνται οι μουσουλμανικές κοινότητες και οι Τούρκοι μετανάστες στις ευρωπαϊκές χώρες διαβρώνοντας και την δική τους κοινωνική συνοχή με "διαχωριστικά κινήματα" (separatistes) σαν και αυτά που η κυβέρνηση Μακρόν προσπαθεί να ελέγξει με ειδικά νομοθετήματα.

Είναι κυρίως εξ αιτίας της διπλωματικής πλάνης στην οποία οδηγείται πιστεύοντας ότι ο προσεταιρισμός του Ερντογάν από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα συγκρατήσει το καθεστώς του εντός της ευρωατλαντικής συμμαχίας και θα εξουδετερώσει τον κίνδυνο της αποσταθεροποίησής της.

Εκείνο, π.χ. που διαφεύγει της συνειδητά φιλοτουρκικής γερμανικής επιχειρηματολογίας, υπέρ της στήριξης Ερντογάν με την δικαιολογίά ότι διαφορετικά θα γίνει επιθετικότερος τόσο στο πεδίο όσο και στη γενικότερη συμπεριφορά του απέναντι στη Δύση, είναι αφενός μεν η διαφορά του τουρκικού εθνικισμού από τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς, αφετέρου δε το γεγονός ότι είναι οι όροι με τους οποίους ο ισλαμομοεθνικισμός συγκροτείται και λειτουργεί ως ιδεολογικός συνεκτικός δεσμός του τουρκικού λαού που απομακρύνουν την Τουρκία από τη Δύση μετατρέποντας την γεωπολιτική αντιπαλότητα μαζί της σε παράγοντα ενίσχυσης της εσωτερικής συνοχής της.

Στην πραγματικότητα μόνον οι Γάλλοι λόγω της ιστορίας τους, της εμπειρίας τους και των συμφερόντων που έχουν στην περιοχή δεν πλανώνται την οικτρά πλάνη ότι η Τουρκία μπορεί να αποσπασθεί από την Ανατολή στην οποία είναι ταυτοτικά ριζωμένη η "βαθιά κοινωνία" της. Πολύ δε περισσότερο τώρα που, ανεξαρτήτως των τακτικών ελιγμών και "ανοιγμάτων" Ερντογάν, ο αντιδυτικισμός έχει προσλάβει χαρακτηριστικά συσπειρωτικού της κοινής γνώμης "ιερού πολέμου".

Μένει να φανεί αν την πλάνη των Γερμανών πλανηθούν και οι Αμερικανοί όσο θα προσπαθούν μέχρις εσχάτων να κερδίσουν την μάχη της παραμονής της Τουρκίας στο δυτικό στρατόπεδο, με ό,τι αυτό μπορεί να σημάνει για τον ρόλο τους στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Από την ίδια άλλωστε πλάνη φαίνεται να πλανώνται και οι Έλληνες αναλυτές που κάνουν το λάθος να ερμηνεύουν τις τελευταίες αντιδυτικού και ανθελληνικού περιεχομένου ρητορικές εξάρσεις του Προέδρου της Τουρκίας ως συμπτωματικές της παράδοσης του στους εθνικιστές πολιτικούς του συμμάχους προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία.

Ξεχνούν δυο πράγματα:

Το πρώτο είναι ότι ο Ερντογάν δεν είναι δέσμιος, αλλά εμπνευστής της ισλαμοεθνικιστικής συμμαχίας. Την συνέπυξε εξ αρχής με τις ευλογίες των Αδελφών Μουσουλμάνους εναντίον των κεμαλικών υπέρμαχων του κοσμικού κράτους.

Το δεύτερο είναι ότι και εκτός αυτής της συμμαχίας ο Ερντογάν δεν παύει να είναι ένας πιστός της σουνιτικής ορθοδοξίας που θέτει την θρησκεία υπεράνω του έθνους και εντέλλεται την υποταγή των "απίστων' στο Χαλιφάτο. Αυτό που ο Ερντογάν οραματίζεται να εγκαθιδρύσει προβάλλοντας την ισχύ του οθωμανικού ηγεμονισμού.

Στους Γερμανούς χρειάστηκαν είκοσι ολόκληρα χρόνια για να καταλάβουν ότι στο δόγμα της δημοσιονομικής ορθοδοξίας δεν μπορούσε να χωρέσει η ιστορία της Ευρώπης. Ίσως χρειαστούν άλλα τόσα για να καταλάβουν ότι μπορεί να ισχύει το ίδιο και για την σουνιτική ορθοδοξία.

Τουλάχιστον ο Γιούνκερ το κατάλαβε νωρίς. Νόμιζα, λέει, για τον Ερντογάν ότι "θα έκανε τα πάντα για να γεφυρώσει τις διαφορές με την ΕΕ. Ξαφνικά άλλαξε, έγινε πιο τουρκόφωνος, εκφραστής του ισλαμισμού" (βλ. συνέντευξή του στα "Νέα Σαββατοκύριακο", 27-28 Φεβρουαρίου).

Το κακό είναι ότι ο Γιούνκερ είχε καταλάβει και τι έπρεπε να γίνει με την "ελληνική κρίση" από το 2010, αλλά αυτό δεν άλλαξε την στάση των Γερμανών "Μέρκελ και Σόυμπλε ήταν οι κυριότεροι αντίπαλοί μου" λέει στην ίδια συνέντευξη

Γιώργος Σεφερτζής
Liberal