Στρατής Μυριβήλης: Ο αντιμιλιταριστής συγγραφέας που έγινε φανατικός πολέμιος του Κομμουνισμού

Στρατής Μυριβήλης: Ο συγγραφέας του σπουδαίου βιβλίου «Η ζωή εν τάφω», οι ιδεολογικές του μεταπτώσεις και οι προτάσεις για Νόμπελ

Στις 19 Ιουλίου του 1969, πεθαίνει από βρογχοπνευμονία στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», ο Στρατής Μυριβήλης. Φιλολογικό ψευδώνυμο του Ευστράτιου Σταματόπουλου, ενός από τους κυριότερους εκπροσώπους της γενιάς του ’30 και κορυφαίου αντιμιλιταριστή πεζογράφου. Ο Μυριβήλης, αν και αντίθετος με τον πόλεμο, αναγκάστηκε να βρεθεί σε τρεις πολεμικές αναμετρήσεις. Τιμήθηκε με το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο και συνδέθηκε με το κίνημα του αντικομμουνισμού.

Ο Ευστράτιος Σταματόπουλος γεννήθηκε στις 30 Ιουνίου του 1892 στη Συκαμιά της Μυτιλήνης, που ήταν τότε υπό τουρκική διοίκηση. Ήταν ο πρώτος από τα πέντε αδέρφια της οικογένειας του. Παρόλο που δεν ήταν ανάμεσα στους άριστους μαθητές και δεν συμφωνούσε με τον πιεστικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, ήρθε από μικρή ηλικία σε επαφή με τους λόγιους της Λέσβου και με τον κόσμο της λογοτεχνίας. Στο Γυμνάσιο διάβασε αρκετούς δημοτικιστές συγγραφείς, μεταξύ των οποίων ο Παλαμάς κι ο Ψυχάρης.

Παράλληλα με τη φοίτηση του, ξεκίνησε να εργάζεται και σαν δημοσιογράφος σε εφημερίδες του νησιού, αλλά και σαν δάσκαλος. Σε ηλικία 20 χρόνων μετακόμισε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Νομική και τη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Συνέχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Πατρίς». Την ίδια χρονιά, το 1912, κατατάχθηκε εθελοντικά στον στρατό και πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Τραυματίστηκε όμως στη μάχη του Κιλκίς το 1913 κι επέστρεψε στην Αθήνα. Γύρισε αμέσως στην Μυτιλήνη, που είχε πια απελευθερωθεί, παρατώντας τις σπουδές του.

Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του, τόσο στην Λέσβο, όσο και στην Αθήνα, ο Στρατής Μυριβήλης ασχολήθηκε ασταμάτητα με την αρθρογραφία και τη λογοτεχνία. Το 1917 κι ενώ μαινόταν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πεζογράφος κατατάχθηκε ξανά στον στρατό και πήρε μέρος στο Μέτωπο της Μακεδονίας. Εκεί άρχισε να γράφει το γνωστότερο μυθιστόρημά του, «Η Ζωή εν Τάφω».

Με το τέλος του πολέμου, επέστρεψε στην πατρίδα του. Στη Λέσβο, είχε εγκατασταθεί και η Ελένη Δημητρίου, πρόσφυγας από το Δικελί, μικρασιατική πόλη απέναντι από τη Μυτιλήνη. Γνωρίστηκε με τον Μυριβήλη και το 1920, παντρεύτηκαν. Ο Στρατής Μυριβήλης πήρε μέρος και στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Μετά την καταστροφή, έφτασε στο νησί του μέσω της Θράκης, το 1922. Παρέμεινε στη Λέσβο, εργαζόμενος ως αρχισυντάκτης στην εφημερίδα «Σάλπιγξ» για 10 χρόνια, όπου και μετακόμισε οριστικά στην Αθήνα, μαζί με τη γυναίκα του και τα τρία τους παιδιά.
Η δράση του και το λογοτεχνικό του έργο

Ο Ευστράτιος Σταματόπουλος έκανε την παρθενική του εμφάνιση στη λογοτεχνία το 1915, με τα διηγήματα Κόκκινες Ιστορίες. Πήρε το ψευδώνυμό του από το βουνό Μιριβίλι, κοντά στο οποίο βρισκόταν η Συκαμιά. Το χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το 1911. Στην Αθήνα, το 1938, διορίστηκε υπάλληλος στη Βιβλιοθήκη της Βουλής και για 4 χρόνια, από το 1946 έως και το 1950, διήυθυνε το πρόγραμμα στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας. Το 1940 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για το «Γαλάζιο Βιβλίο», ενώ προτάθηκε και τρεις φορές για το Βραβείο Νόμπελ. Το 1958 έγινε ακαδημαϊκός. Η «Καθημερινή», η «Εθνική», η «Ακρόπολις», ήταν μερικές από τις εφημερίδες με τις οποίες συνεργαζόταν. Αν και υπήρξε μεγαλύτερος, ο Στρατής Μυριβήλης ανήκει στην γενιά του ’30. Η γενιά που στρέφει την πλάτη της στον Καρυωτάκη και τον παρνασσισμό, παρόλο που βίωσε την αρχή και την καταστροφή της Μεγάλης Ιδέας. Κορμός εκείνης της γενιάς ήταν ο ρεαλισμός και η αγάπη για τη ζωή και τη φύση.

Με αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια και εμπειρίες του παρόντος και του παρελθόντος, ο Μυριβήλης εμπλούτιζε τα διηγήματα και τις νουβέλες του. Η πίστη στην ελληνική παράδοση και ο ηθογραφικός χαρακτήρας που διατρέχουν τα περισσότερα μυθιστορήματα του Μυριβήλη, τον ξεχώρισαν λίγο από τη γενιά αυτή. Το έργο του «η Ζωή εν Τάφω», παραμένει ένα από τα κορυφαία αντιπολεμικά βιβλία, που μέσα από τον λοχία Αντώνη Κωστούλα, αποτυπώνεται λυρικά η ρεαλιστική και φρικτή διάσταση του πολέμου….

Οι ιδεολογικές μεταπτώσεις του συγγραφέα

Ο Μυριβήλης στα νεανικά του χρόνια, ξεκίνησε σαν δημοτικιστής και υπέρμαχος του Βενιζέλου. Έπειτα από τη στενή του σχέση με τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Παπαναστασίου, το 1920, συνδέθηκε με τον σοσιαλισμό. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936, στράφηκε προς τη δεξιά, άσχετα με το γεγονός ότι η «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» και η «Η Ζωή εν Τάφω» ήταν απαγορευμένα επί της Δικτατορίας του Μεταξά. Μάλιστα, στις 19 Ιουλίου 1938, σε επιστολή του προς τον Μεταξά λέει: «Σας παρακαλώ θερμά να μου συχωρέσετε την τόλμη που πήρα, να σας γράψω για να ζητήσω τη βοήθειά σας σ’ ένα ζήτημά μου προσωπικό…».

Ίσως γι’ αυτό και το 1938 διορίστηκε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής. «Ο ύμνος της εργασίας» που δημοσιεύτηκε το 1939, αποτελεί ποίημα υπέρ του καθεστώτος. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου τάχθηκε εναντίον του κομμουνισμού και εξύμνησε τα γεγονότα της Μακρόνησου. Το 1948, στη διάλεξή του, «Ο Κομμουνισμός και το Παιδομάζωμα», μεταξύ άλλων, αναφέρει:

«Εκείνο που δεν κατάλαβαν ακόμα ούτε οι Άγγλοι φίλοι μας, ούτε οι Αμερικάνοι, εκείνο που το μαθαίνουν σιγά-σιγά και απελπιστικά αργά με σπατάλη του ελληνικού αίματος, είναι τούτο: Πως ο σλαυϊκός κομμουνισμός δεν είναι μια κοινωνική θεωρία απλώς, ούτε ένα πολιτικοοικονομικό σύστημα.

Είναι κάτι περισσότερο, κάτι φοβερότερο απ’ αυτά. Είναι μια μέθοδος σατανική για την κατασκευή μιας νέας φυλής. […]», «[…] Δεν υπάρχουν Έλληνες κομμουνιστές. Όταν κανείς γίνει συνειδητός κομμουνιστής, παύει να είναι Έλληνας».

Παρόλα αυτά, ο Στρατής Μυριβήλης έμεινε στο λογοτεχνικό πάνθεον, ως ένας αντιπολεμικός συγγραφέας με έντονο ποιητικό και λυρικό ύφος και ως ένας σχολαστικός τεχνίτης του λόγου. Πριν από τον θάνατο του, η Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, τον ανακήρυξε επίτιμο πρόεδρό της.

Πηγή: Μηχανή του Χρόνου