Η εννοιο-κτονία της γυναικοκτονίας

Γράφει η Φωτεινή Ν. Σόφτη, Νομικός

Διαβάζοντας ένα άρθρο πριν καιρό, το ενδιαφέρον μου εστιάστηκε στη χρήση του όρου εννοιοκτονία. Ο συντάκτης ονόμαζε εννοιοκτονία τη διακήρυξη εννοιών -απογυμνώνοντας τες, όμως, από το νόημά τους-, την υπονόμευση της κριτικής σκέψης, την άνευ όρων παράδοση σε κλειστά σχήματα σκέψης και τη χρήση των λέξεων με τρόπο που να τους αποστερεί έννοιες, τις οποίες θα αντιλαμβανόμασταν, αν στεκόμασταν με ελεύθερο και κριτικό πνεύμα απέναντι τους.

Μια σειρά αποτρόπαιων εγκληματικών ενεργειών σε βάρος γυναικών από τους συζύγους και συντρόφους τους έφεραν στο προσκήνιο τη συζήτηση για τη χρήση και την έννοια του όρου γυναικοκτονία.

«Ποια είναι η άποψή σου για τη χρήση του όρου;», με ρώτησε ο δευτεροετής φοιτητής Νομικής, μεγάλος μου γιος. «Γιατί θα πρέπει, σε νομικό αμιγώς επίπεδο, να διαχωρίσουμε τη γυναικοκτονία από την ανθρωποκτονία και αν το κάνουμε, ποιο θα είναι πρακτικά το όφελος στον μηχανισμό απονομής Δικαιοσύνης;»

Απάντησα ότι οι λέξεις κουβαλούν το παρελθόν τους, έχουν την ιστορία τους, δεν πέφτουν από τον ουρανό, δημιουργούνται για να περιγράψουν σκέψεις, αγωνίες, συναισθήματα, ενδιάθετες καταστάσεις αλλά και βιώματα, εξωτερικές συνθήκες και φαινόμενα.

Η γλώσσα είναι ζωντανό στοιχείο, αναπνέει και εξελίσσεται μαζί με το ανθρώπινο γένος. Η λεξιπλασία και οι νεολογισμοί, όσο και αν κατακριθούν, αποτελούν το επόμενο κύμα που φτάνει πάντα στην ακτή. Η χρήση του όρου είναι αποδεκτή και χρήσιμη γιατί κατευθύνεται προς την αναγνώριση, την εξέταση και την προσπάθεια πρόληψης του φαινομένου και όχι μονοδιάστατα προς την ποινική καταδίκη του.

Γυναικοκτονία δεν είναι ο φόνος γυναικών σε τρομοκρατική επίθεση ή σε ένοπλη ληστεία, είναι η ανθρωποκτονία που διαπράττεται εξαιτίας της γυναικείας τους φύσης. Διότι κατά την άποψή του θύτη ή των θυτών, οι γυναίκες δεν ανταποκρίθηκαν στον ρόλο που είχαν εκείνοι προδιαγράψει γι’ αυτές, ματαίωσαν τις προσδοκίες που έθρεφαν εκείνοι γι’ αυτές, δεν ανταποκρίθηκαν στις γυναικείες υποχρεώσεις τους, υπερέβησαν τα εσκαμμένα που θέτει η γυναικεία φύση. Παρέκκλιναν, δηλαδή, από τις θέσεις που τους επιβάλλει ένα πατριαρχικά δομημένο κοινωνικό στερεότυπο και μία νοητική κατασκευή εμποτισμένη από έμφυλες, σεξιστικές και μισογυνιστικές νόρμες.

Υπό την οπτική της κοινωνικής ψυχολογίας, πρόκειται για στερεοτυπικές κατασκευές με πολύ σκληρό πυρήνα, που έχουν, όμως, ποικίλα περιφερειακά χαρακτηριστικά. Επομένως, δικαιωματικά η λέξη έχει βρει τη θέση της στη γλώσσα μας, κατά την προσπάθεια μας να φωτίσουμε το φαινόμενο, να αναδείξουμε τα περιφερειακά χαρακτηριστικά του και να μπορέσουμε να αποδομήσουμε τον πυρήνα του.

Η προσέγγιση μου, όμως, δεν ήταν νομική και γι’ αυτό μπορεί να μη ήταν ικανοποιητική. Η ερώτηση στρεφόταν ξεκάθαρα προς την κατεύθυνση της ποινικής δικαιοσύνης και του νομικού χαρακτηρισμού της πράξης, ο οποίος με τη σειρά του θα οδηγήσει στην αρμόζουσα ποινή.

Επ’ αυτού, πρέπει ως νομικοί να παρατηρήσουμε τα ακόλουθα: η ανθρωποκτονία με δόλο είναι το βαρύτερο ποινικό αδίκημα της έννομης τάξης μας και απειλείται (μετά την κατάργηση της θανατικής ποινής) με τη βαρύτερη ποινή που υφίσταται σήμερα στον ποινικό μας κώδικα, δηλαδή τα ισόβια.

Θα πρέπει να δεχτούμε ότι η ανθρωποκτονία με τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά της γυναικοκτονίας είναι πάντοτε ανθρωποκτονία με πρόθεση που, όμως, κατά κανόνα δεν τελείται εν βρασμώ ψυχικής ορμής. Ο θύτης δε διαλέγει το θύμα του με βάση πρόσφατη απόφαση ή παρόρμηση στιγμής. Η πράξη του αποτελεί την έκφραση βαθιά ριζωμένων έμφυλων σεξιστικών συνδρόμων, με βάση τα οποία έχει διανύσει τον μέχρι τώρα βίο του.

Συνεπώς, θα πρέπει καταρχήν να αποκλείεται στη γυναικοκτονία η εφαρμογή της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 299 του ποινικού κώδικα για πράξη που αποφασίστηκε και εκτελέστηκε εν βρασμώ ψυχής. Συνακόλουθα στις περιπτώσεις γυναικοκτονιών, θα πρέπει να αποκλείεται η δυνατότητα επικλήσεως των ελαφρυντικών περιστάσεων του άρθρου 84 του Ποινικού Κώδικα και σε κάθε περίπτωση των ελαφρυντικών που αφορούν κατά την 84 παρ2 είτε α) τον πρότερο έντιμο βίο είτε β) τα μη ταπεινά αίτια του δράστη είτε γ) την ανάρμοστη συμπεριφορά εκ μέρους του θύματος, διότι αποκλείονται από τη φύση των συγκεκριμένων εγκλημάτων.

Εφόσον αποδεχθούμε τα ανωτέρω ως κοινωνία και ως έννομη τάξη, θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι η γυναικοκτονία είναι μια ανθρωποκτονία με δόλο που δεν τελείται κατά κανόνα εν βρασμώ ψυχής, διότι δεν την υπαγορεύει ούτε την προκαλεί η στιγμιαία ψυχική αναστάτωση του θύτη, αλλά οι συνειδητές θέσεις, αποφάσεις και αντιλήψεις της ζωής του, οι οποίες αποκλείουν καταρχήν τη συνδρομή του βρασμού, της ψυχικής ορμής και σίγουρα τη συνδρομή των ανωτέρω τριών ελαφρυντικών.

Ακολούθως το άρθρο 81 Α του Ποινικού μας Κώδικα αναφέρεται στα εγκλήματα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά, στα οποία ο θύτης φαίνεται να επέλεξε το θύμα του μεταξύ άλλων και με βάση τα χαρακτηριστικά του φύλου. Στη διάταξη αυτή, ορισμένοι από τους συναδέλφους βλέπουν και τη γυναικοκτονία, ενώ άλλοι προτείνουν την τροποποίηση του άρθρου, ώστε να αναφέρεται ρητά σε επιλογή του θύματος λόγω φύλου .

Όμως, είτε αξιοποιήσουμε την υπάρχουσα διάταξη είτε ο νομοθέτης προχωρήσει στην προσθήκη της επιλογής λόγω φύλου που θα παραπέμπει άμεσα στην γυναικοκτονία, θα πρέπει στις επιβαρυντικές περιστάσεις -του άρθρου 81 Α ή/και του άρθρου 79 του Ποινικού Κώδικα ή/και αυτοτελώς με προσθήκη παραγράφου ή άρθρου- να αξιοποιηθεί επιτέλους η σύμβαση της Κωσταντινούπολης και να προστεθούν ως επιβαρυντικές περιστάσεις εγκλημάτων με ρατσιστικά χαρακτηριστικά και εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας οι αναφερόμενες στο άρθρο 46 της σύμβασης εφόσον:

α) το αδίκημα διαπράχθηκε κατά του πρώην ή του νυν συζύγου ή συντρόφου, όπως διαλαμβάνεται στην εθνική νομοθεσία, από μέλος της οικογένειας, από άτομο που συγκατοικούσε με το θύμα ή άτομο που είχε προβεί σε κατάχρηση της εξουσίας του

β) το αδίκημα ή τα συναφή αδικήματα διαπράχθηκαν κατά συρροή

γ) το αδίκημα διαπράχθηκε εναντίον ατόμου, το οποίο είχε καταστεί ευάλωτο συνεπεία ειδικών συνθηκών

δ) το αδίκημα διαπράχθηκε κατά ή ενώπιων παιδιού

ε) το αδίκημα διαπράχθηκε από δύο ή περισσότερα άτομα ενεργούντα από κοινού

στ) ο δράστης είχε καταδικαστεί προηγουμένως για αδικήματα παρόμοια

Οι επιβαρυντικές αυτές συνθήκες σκιαγραφούν, φωτίζουν και αναφέρονται εν πολλοίς και στις γυναικοκτονίες. Με αυτές τις σκέψεις θα αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που μας δίνει η εσωτερική έννομη τάξη, αλλά και οι διεθνείς συνθήκες, ώστε:
πρώτον να διατυπωθούν με κάποια ευρύτερα κριτήρια οι περιστάσεις που σκιαγραφούν τη γυναικοκτονία και
δεύτερον να αποδοθεί με τον αρμόζοντα τρόπο η δικαιοσύνη αποκλειομένου -κατά κανόνα- του εγκλήματος εν βρασμώ ψυχής και της επικλήσεως των ελαφρυντικών του άρθρου 84 παρ. 2 (περ. α, β και γ)

Σε ότι αφορά τη χρήση αυτού καθεαυτού του όρου γυναικοκτονία στον Ποινικό μας Κώδικα, πρέπει να διατηρούμε κάποιον σκεπτικισμό και αυτό διότι η πλούσια ελληνική γλώσσα μας επιτρέπει να διαχωρίζουμε τη λέξη άνθρωπος από τη λέξη άνδρας, ώστε η ανθρωποκτονία στη γλώσσα μας να μην ακούγεται στα αυτιά μας και ως ανδροκτονία όπως συμβαίνει με πολλές άλλες γλώσσες (homicide, homicidio, manslaughter) κυρίως λατινογενείς.

Και ενώ, όπως προαναφέρθηκε, ο σκληρός πυρήνας της στερεοτυπικής κατασκευής που υποθάλπει τη γυναικοκτονία είναι συγκεκριμένος, τα περιφερειακά της στοιχεία που πρέπει να αποδομήσουμε σαν κοινωνία και να αποσαφηνίσουμε σαν έννομη τάξη ποικίλλουν, δεν είναι πάντοτε ευκρινή. Δηλαδή:

Γυναικοκτονία είναι εύκολο να χαρακτηριστεί η εγκληματική πράξη από τον πρώην ή νυν σύντροφό ή σύζυγο διότι τα κριτήρια στα οποία θα ανατρέξουμε, θα είναι συγκεκριμένα. Ωστόσο, γυναικοκτονία διαπράττει και μέλος της εξ αίματος οικογένειας για λόγους τιμής ή παραδειγματισμού. Γυναικοκτονίες πολλές φορές ενορχηστρώνονται από ολόκληρες οικογένειες ή τοπικές κοινωνίες. Γυναικοκτονίες οργανώνονται από τις ίδιες τις γυναίκες που θεωρούν ότι νεαρότερα μέλη των οικογενειών ή των κοινωνιών τους αψήφησαν θέσφατα και παραδόσεις ή ακόμα κι από μέλη φανατικών οργανώσεων κατά αγνώστων γυναικών, μόνο και μόνο λόγω της ανεπίτρεπτης -για γυναίκα- δημόσιας εικόνας τους στα κοινωνικά δίκτυα!

Η γυναικοκτονία είναι, δυστυχώς, παγκόσμιο φαινόμενο που μάλλον δε φαίνεται να αμβλύνεται από την πρόοδο των πολιτισμών. Πρέπει να σταθμίσουμε μήπως η χρήση του όρου -στα πλαίσια κωδικοποιημένης νομοθεσίας- οδηγήσει, όχι στην κριτική μας θέση και στάση απέναντι του, αλλά στην ένταξη του όρου σε αυστηρά εννοιολογικά κουτιά -με πολύ συγκεκριμένα και εκ των προτέρων αποσαφηνισμένα κριτήρια-, στην ερμηνευτική περιχαράκωση του και τέλος στην εννοιοκτονία της γυναικοκτονίας.

http://lastpoint.gr/