Ο ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΘΡΑΚΩΝ ΠΑΝΑΡΧΑΙΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ

*Σάτυρος και Μαινάδα σε ερωτική περίπτυξη. Θρακικό νόμισμα του 6ου π.Χ. αιώνα. Βρίσκεται σε Βουλγαρικό Μουσείο.

 

Θεσμοθετημένη πολυγαμία.

Οργιαστικές τελετές, που αφηγούνται οι αρχαίοι συγγραφείς.

Διόνυσος, Βενδίς, Κοττυτώ και σύγχρονα καρναβάλια.

Σελίδες από το βιβλίο 
του Παντελή Στεφ. Αθανασιάδη 
"Ψηφίδες από τη Θράκη του χτες".
        

Ο ερωτισμός, ήταν στοιχείο συνοδευτικό της φήμης, της μυθολογίας και της ιστορίας των Θρακών και μάλιστα διαχρονικά. Στην εικόνα αυτή, συνέβαλε βασικά η πολυγαμία των αρχαίων Θρακών, αλλά και η διαδεδομένη λατρεία θεοτήτων, που σχετίζονταν με οργιαστικές τελετές και άλλα στοιχεία, στα οποία σήμερα δίδεται διάθεση ερωτική, αλλά και καθαρά σεξιστική. 

          Άλλωστε , στις μέρες μας, ένα από τα χαριτολογήματα του ανδρικού πληθυσμού του νομού Έβρου, ήταν ότι «εμείς καταγόμαστε από τον μοναδικό αρσενικό νομό της Ελλάδας». Ένα χαριτολόγημα που αργότερα, το διεκδίκησε και ο έτερος ιστορικά νεόκοπος νομός, ο νομός του Πειραιά!!!

          Συνώνυμη του χαρακτηριστικού ερωτισμού των Θρακών, ήταν η λατρεία του Διονύσου. Πιθανολογείται, ότι από τους χρόνους των Πελασγών, λατρεύονταν στη Θράκη ο θεός του κρασιού και της γονιμότητας. Ο Διόνυσος, ο γιος της Σεμέλης, ανατράφηκε από νύμφες στα Θρακικά βουνά κατά την Ελληνική Μυθολογία. 

          Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως είναι γνωστό, πήραν από τους Θράκες τη λατρεία των Μουσών, την καλλιέργεια της γης, αλλά και ορισμένους κανόνες και τεχνικές της πολεμικής τέχνης. Άλλωστε κατά την Μυθολογία ο Διόνυσος εισήγαγε την άμπελο στη Θράκη και δώρισε από εκεί στους ανθρώπους τον οίνο.

          Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι λειτουργούσε Μαντείο του Διονύσου στις ψηλές κορφές της Ροδόπης. Αργότερα το Μαντείο αυτό είχε επισκεφθεί ο Μέγας Αλέξανδρος και ο πατέρας του Οκταβιανού Αυγούστου.

          Στα Άβδηρα υπήρχε ναός του Διονύσου και ετελούντο αγώνες τα «Διονύσια».          

          Αγαπημένο θέμα των ψηφιδωτών στα κτίριά τους ήταν η άκρως ερωτική μυθολογική σκηνή της συνεύρεσης της Λήδας με το Δία, ο οποίος είχε μεταμφιεσθεί σε κύκνο. Ένα τέτοιο μισοκατεστραμμένο ψηφιδωτό του 2^ου  μ. Χ. βρέθηκε στην Πλωτινούπολη, δίπλα στο Διδυμότειχο. Σ’ αυτό η Λήδα εικονίζεται γυμνή και ανάμεσα στα πόδια της εικονίζεται ο κύκνος. Οι διαστάσεις του δαπέδου είναι 3,14Χ3,10 μ.

Τα Διονυσιακά όργια

*O Διόνυσος. Λεπτομέρεια από τον κρατήρα του Δερβενίου.(Μουσείο Θεσσαλονίκης)

          Μιλώντας με σημερινούς όρους και σημασίες, συνήθως δίνουμε διαστρεβλωτικές έννοιες, σε όσα οι Αρχαίοι εννοούσαν όταν χρησιμοποιούσαν τις ίδιες ακριβώς λέξεις. Έτσι θα πρέπει θα πρέπει να διευκρινίσουμε εδώ, ότι οι όροι «μυστηριακές τελετές» ή «οργιαστικές τελετές» δεν έχουν το ίδιο ακριβώς νόημα με τη σημερινή χρήση τους. Βασικά η λέξη «μυστηριακός» προέρχεται από το αρχαίο ρήμα μυώ , που σημαίνει κλείνω τους οφθαλμούς. Όταν αναφερόμαστε σε θρησκευτικές τελετουργίες η λέξη «μυώ», σημαίνει ότι οδηγώ κάποιον στα απόκρυφα πράγματα μιας θρησκείας. Αυτό σημαίνει ότι «μύστης» είναι αυτός που συμμετέχει από κοινού με τα μέλη μιας μυστηριακής κοινότητας, σε κοινές δοξασίες, κοινές τελετές, κοινά συμπόσια και σε ό,τι άλλο περιλαμβάνεται σε κάθε περίπτωση, που μπορεί να είναι οινοποσία, χορός, γλέντι και ό,τι άλλη ήθελε προκύψει.

          Η λέξη «όργιο» εξάλλου στην αρχαία σημασία της, καθώς τη συναντούμε σε όλες τις μυστηριακές θρησκείες, δεν σημαίνει απαραιτήτως σεξουαλικό όργιο ή άλλες πράξεις ακολασίας. Αντίθετα είχε τη σημασία της συμμετοχής σε πράξεις κάθαρσης της ψυχής και σώματος.

          Ταυτόσημος του ασυγκράτητου ερωτισμού και των οργίων, είναι ο θεός Διόνυσος, οι τελετές του, αλλά και όσοι τον ακολουθούσαν.

          Στα Άβδηρα υπήρχε ναός του Διονύσου αλλά και θρησκευτική οργάνωση, η οποία τελούσε τα περιώνυμα μυστήρια με τα μέλη της τους «συμμύστες» και τον επικεφαλής «αρχιβουκόλο». Ο τόπος που τελούνταν τα μυστήρια αυτά, ονομάζονταν «μάγαρον».

Άλλες οργιαστικές λατρείες




 

*Καλύβα Ξάνθης, φρούριο. Ανάγλυφο Πριάπου, 2ος π.Χ. αι. (Από τον τόμο Θράκη της Γεν. Γραμματείας ΠΑΜΘ, 1994)

          Στη Θράκη λατρεύτηκε επίσης η σεληνιακή θεότητα Βενδίς ή Βένδις. Η λατρεία αυτής της θρακικής θεότητας, γίνονταν σε βαθιές σπηλιές. Οι γιορτές της είχαν οργιαστικό περιεχόμενο, χωρίς να αποκλείεται ακόμα και η θυσία νεανίδων προς τιμή της. Έμοιαζαν με τις αντίστοιχες γιορτές της Φρυγίας προς τιμήν του θεού Σάβαζου. Σε ορισμένα αγάλματα η Βενδίς, παριστάνετο ως ανδρογυναίκα, που κρατάει δύο λόγχες.

          Οι Θράκες που κατοικούσαν κατά τους κλασσικούς χρόνους στον Πειραιά είχαν ιδρύσει ιερό της,  που ονομάζονταν «Βενδίδειο» και στις 19 και 20 του μηνός Θαργιλιώνος οργάνωναν θεαματικές γιορτές με λαμπαδηφορίες εφίππων. Αυτές τις γιορτές είχε παρακολουθήσει και ο Σωκράτης, ο οποίος κατεβαίνοντας στον Πειραιά για το σκοπό αυτό είχε μείνει στο σπίτι του αδελφού του ρήτορα Λυσία, του Πολέμαρχου.

          Αλλά και η θεά του έρωτα η Αφροδίτη, λατρεύονταν στη Θράκη με την επωνυμία Μορφώ. Στην Αίνο, παραθαλάσσια πόλη υπήρχε ναός της στην τοποθεσία Ζήρυνθος, όπου θυσιάζονταν σκύλοι προς τιμήν της.

Οι παρενδυματολογικοί Βάπτες

          Οργιαστική και ιδιαίτερα θορυβώδης ήταν και η λατρεία της Θρακικής θεότητα της Κοττυτώς. Οι ιερείς της ονομάζονταν Βάπτες, γιατί όταν γίνονταν η τελετή της μύησης, τους εμβάπτιζαν μέσα σε νερό για καθαρμό ψυχής και σώματος.

          Οι τελετές που οργάνωναν οι Βάπτες έμειναν στη ιστορία για την ακολασία τους και την ανηθικότητά που επικρατούσε. Άνδρες ντυμένοι γυναικεία, χόρευαν κάτω από τους ήχους έντονης και οργιαστικής μουσικής.

          Στην Αθήνα, όπου υπήρχαν οπαδοί της Κοττυτώς, οι οργιαστικές τελετές τους θεωρούνταν ξενόφερτες και πολλές φορές προκαλούσαν το δημόσιο αίσθημα εξαιτίας της ελευθεριότητάς τους, των νυκτερινών οργίων και του επιτρεπτού κάθε ακολασίας.

          Οι κωμικοί ποιητές πολλές φορές διέσυραν τους ιδιόρρυθμους Βάπτες, από σκηνής.

          Ιδιαίτερα μάλιστα ο κωμικός Εύπολις στην κωμωδία του «Βάπται» τα… είχε σούρει κατά το κοινώς λεγόμενο στον Αλκιβιάδη, ο οποίος όπως είναι γνωστό κατηγορήθηκε για ποικίλες παρεκκλίσεις, και για τον οποίο  υπήρχαν ενδείξεις, ότι ήταν Βάπτης. Ο Αλκιβιάδης, εξοργισμένος για το διασυρμό, εκδικήθηκε αργότερα τον Εύπολι, που τον έριξε στη θάλασσα κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των Αθηναίων εναντίον της Σικελίας.

          Τους Βάπτες είχε διακωμωδήσει και ο Αριστοφάνης, ενώ για την ύπαρξη τους έκανε λόγο και ο Αισχύλος στο χαμένο έργο του για τους «Ηδωνούς». 

Σύζυγοι στην πυρά…

          Ο Ηρόδοτος, περιγράφει και ανθρωποθυσίες που έκαναν οι αρχαίοι πολυγαμικοί Θράκες.

          Όταν δηλαδή πέθαινε κάποιος, γίνονταν ένα συμβούλιο φίλων και συγγενών, οι οποίοι αποφάσιζαν ποια από τις συζύγους του τον αγαπούσε περισσότερο όσο ζούσε. Η… τυχερή σφαγιάζονταν από τον πλησιέστερο συγγενή και ενταφιάζονταν με το σύζυγό της. Οι υπόλοιπες ζούσαν… δυστυχισμένες, γιατί εθεωρείτο όνειδος να αγαπούν λιγότερο το σύζυγό τους!

          Ας μη νομισθεί όμως ότι ανθρωποθυσίες έκαναν μόνο οι αρχαίοι Θράκες. Η θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα ήταν κανονικότατη ανθρωποθυσία. Αλλά και ο Αχιλλέας στην κηδεία του φίλου του Πάτροκλου δεν δίστασε να διατάξει να σφαγιασθούν επί της πυράς, που θα κατέκαιε τη σορό του αγαπημένου του φίλου και δέκα νέοι Τρώες, πολεμιστές, γιοι διακεκριμένων αντιπάλων του.

Πολυγαμικοί…

          Η πολυγαμία των Θρακών, στοιχείο του υπερβάλλοντος ερωτισμού, αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς.

          Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο για την πολυγαμία του θρακικού φύλου των Τραυσών.

          Ο Αρριανός αναφέρει ότι η πολυγαμία τους είχε σκοπό την απόκτηση πολλών παιδιών. «Έθος ήν Θραξί πολλάς έχειν γυναίκας, ως αν εκ πολλών πολλούς έχοιεν παίδας και το έθος αυτοίς γενέσθαι από του βασιλέως αυτών Δολόγγου…».

          Την πολυγαμία των Θρακών περιγράφει και ο κωμικός Μένανδρος, γράφοντας, όπως διέσωσε ο Στράβων (Ζ΄ 296):

          «Πάντες οι Θράκες, μάλιστα δ’ οι Γέται, ου σφόδρα εγκρατείς εσμέν. Γαμεί γαρ ημών ουδέ είς, ει μη δέκ’ ή ένδεκα γυναίκας, δώδεκα τε ή πλείους τινάς. Αν δε τις τέτταρας ή πέντε γεγαμηκώς τύχη, καταστρέφη τις, ανυμέναιος, άθλιος, άνυμφος ούτος επικαλείτ’ εν τοις εκεί».

          Με άλλα λόγια, οι Θράκες και πολύ περισσότερο η φυλή των Γετών, δεν ήταν καθόλου εγκρατείς. Έπαιρναν  δέκα ή ένδεκα συζύγους και μερικοί περισσότερες. Αν κάποιος τύχαινε να νυμφευθεί με τέσσερις ή πέντε, εθεωρείτο παρακατιανός και ουσιαστικά άνυμφος!!!

          Ο τραγικός Ευριπίδης βάζει στο στόμα της Ανδρομάχης στην ομώνυμη τραγωδία του να λέει στη θυγατέρα της Ερμιόνη, ότι στη Θράκη «το λέχος δίδωσι πολλαίς, είς ανήρ κινούμενος».

          Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός ανεβάζει τον αριθμό των γυναικών που έπαιρναν οι Θράκες, ακόμα και σε 30!!!  «Γαμεί έκαστος τρεις και τέσσαρας, εισί δε οί και τριάκοντα»!!!

          Η  εξήγηση που δίνει ο Ηρόδοτος για την πολυγαμία των Θρακών, είναι, ότι το φαινόμενο αυτό συνέβαινε διότι οι Θράκες πουλούσαν τα παιδιά τους. «Πωλέουσι τα τέκνα  επ’ εξαγωγή». Επιπλέον λόγο της πολεμικής ζωής τους και των ασθενειών, που οδηγούσαν στο θάνατο πολλά μικρά παιδιά, τους έστρεψαν στην πολυγαμία και στη συνακόλουθη παιδοποιία.

          Αυτές οι πωλήσεις, αλλά και οι ακούσιοι εξανδραποδισμοί Θρακών, για να διαθέτει η Αθήνα δούλους, γονιμοποίησαν σε βάθος χρόνου βιολογικά τους Αθηναίους. Στην Αθήνα των κλασσικών χρόνων υπήρχαν πολλές γυναίκες από τη Θράκη, τις οποίες οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν και σαν παλλακίδες, αφού το επέτρεπε ο νόμος. Υπήρχαν επίσης πολλές που ήρθαν στην Αθήνα ως νύφες. Η Θράκη, επειδή ήταν ο σιτοβολώνας της Αρχαίας Αθήνας, πολλοί επιφανείς Αθηναίοι συγγένευαν με θρακικούς βασιλικούς οίκους, με γάμους. Έτσι όμως γεννήθηκαν πολλοί επιφανείς Αθηναίοι.

          Ο Πλούταρχος (Βίος Θεμιστοκλή 1) γράφει: «Αβρότονον, Θρήϊσσα γυνή, αλλά τέκεσθαι τον μέγαν Έλλησι, φημί, Θεμιστοκλέα».

          Η μητέρα του Κίμωνα η Ηγησιπύλη, σύζυγος του Μιλτιάδη, είχε επίσης Θρακική καταγωγή.

          Ο στρατηγός των Αθηναίων Τιμόθεος, ήταν γιος μιας Θράσσας εταίρας, που μετά το γάμο της έγινε «σεμνή». Αλλά και ο στρατηγός Ιφικράτης είχε μητέρα Θράσσα, αλλά και σύζυγο. Επίσης και ο κωμικός Αντισθένης είχε μητέρα Θράσσα.

          Γενικά οι αρχαίοι Θράκες είχαν φιλελεύθερο πνεύμα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι τις θυγατέρες τους δεν τις πρόσεχαν και τις άφηναν να έχουν σχέσεις με όσους άνδρες ήθελαν αυτές. Τις γυναίκες τους όμως τις φύλαγαν προσεκτικά.

          Πάντως παρά την έντονη λατρεία του Διονύσου στη Θράκη λατρεύονταν και η θεά Άρτεμις, σύμβολο της απόλυτης παρθενίας.

Τα Καβείρια Μυστήρια

          Τα Καβείρια Μυστήρια, που ετελούντο στη Σαμοθράκη, το μοναδικό νησί της Θράκης, αποτελούν μια άλλη περίπτωση, με έντονο και το ερωτικό στοιχείο.

          Χωρίς να είναι γνωστά πολλά πράγματα για το περιεχόμενο των Καβειρίων Μυστηρίων, επικρατεί η άποψη ότι εκτός του μυστηριακού χαρακτήρα τους, είχαν και έντονο το ερωτικό στοιχείο. Ο Όμηρος γράφει στην Ιλιάδα: «Ζαθέη Σαμοθράκη ένθα και όργια φρικτά θεών και άρρητα βροτοίσιν» (Σεπτή Σαμοθράκη, όπου τελετές προκαλούν ρίγη φόβου, οι οποίες τελούνται προ χάρη των θεών και είναι απόρρητες στους ανθρώπους).

          Από τον Ηρόδοτο επίσης («Ευτέρπη») γνωρίζουμε ότι στη Σαμοθράκη οι Κάβειροι τελούσαν μεταξύ άλλων τη Θυσία του Φαλλού. Επρόκειτο για ένα μεγάλο ομοίωμα του ανδρικού μορίου, το οποίο, συμβολίζοντας τη δύναμη της φύσης να γονιμοποιεί και να αναπαράγει αενάως, το περιέφεραν κατά τρόπο πανηγυρικό στις εορταστικές τελετές  προς τιμή του Διονύσου. 

          Η παράδοση αναφέρει, ότι στη Σαμοθράκη κατά τη διάρκεια  των Καβειρίων Μυστηρίων, γνωρίστηκαν και συνδέθηκαν ερωτικά ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος με την Ολυμπιάδα και από αυτή τη γνωριμία και το γάμο, γεννήθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος.

Ορφέας και Ευρυδίκη: Υπόδειγμα συζυγικής πίστης

 

*Έργο του Θρακιώτη ζωγράφου Γιάννη Μητράκα. Ορφέας και Ευρυδίκη στη χώρα του Άδη, 1997, χρώματα αυγού, 97x158 εκ.

          Πάντως για να μην θεωρηθεί ότι αποδίδουμε στους Θράκες αχαλίνωτο ερωτισμό, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο μύθος του Ορφέα, άνθισε στη Θράκη. Θραξ ήταν ο Ορφέας και αυτός είναι που αποτέλεσε και αποτελεί υπόδειγμα συζυγικής αγάπης, αφού κατά τον πασίγνωστο μύθο, και στην  Άδη κατέβηκε για να σώσει τη γυναίκα Ευρυδίκη.

          Ο Ορφέας γιος του Οίαγρου και της Μούσας Καλλιόπης, υπήρξε ο μεγαλύτερος μουσικός της Ελληνικής Μυθολογίας. Με τη μουσική του εξημέρωνε ακόμα και τα άγρια ζώα. Το όνομά του συνδέθηκε τις μυστηριακές τελετές, τα Ορφικά.

          Σύμφωνα με το μύθο η σύζυγός του Ευρυδίκη πέθανε όταν την δάγκωσε ένα φίδι. Απελπισμένος από το χαμό της ο Ορφέας αποφάσισε να κατεβεί στον Άδη. Εκεί παίζοντας την υπέροχη λύρα του γοήτευσε τους θεούς και τα τέρατα του Κάτω Κόσμου, που του επέτρεψαν να πάρει πίσω στον κόσμο των ζωντανών τη σύζυγό του Ευρυδίκη. Του έβαλαν όμως έναν απαράβατο όρο. Να μην γυρίσει να την κοιτάξει πριν αντικρίσουν το φως του ήλιου. Ο Ορφέας, δεν άντεξε να τη σέρνει πίσω του. Γύρισε να τη δει. Τότε εκείνη εξαφανίσθηκε δια παντός.

          Ο Ορφέας καταλυπημένος από τον οριστικό χαμό της γυναίκας του, έγινε ακόμα και μισογύνης

          Τελικά, οι Βιστωνίδες γυναίκες που ήταν μαινάδες, οι οποίες ζούσαν γύρω από τη λίμνη Βιστωνίδα, σκότωσαν τον Ορφέα και τεμάχισαν το πτώμα του. Για να μην ξεχασθεί το έγκλημά τους, τις σημάδευαν με τατουάζ.

Στο Βυζάντιο…

          Πληροφορίες για τα ερωτικά συμβαίνοντα στη Θράκη κατά τη διάρκεια των Βυζαντινών χρόνων, δεν διαθέτουμε. Είναι βέβαιο, ότι η επικράτηση του Χριστιανισμού , περιόρισε κάθε είδους μυστηριακές και οργιαστικές τελετές. Αλλά είναι εξίσου βέβαιο, πώς μέσα από το νέο κοινωνικό καθεστώς, όπως αυτό διαμορφώθηκε, διασώθηκαν- φυσικά σε μικρότερη έκταση- κάποιες δοξασίες, και τελετές, τόσο στη Θράκη, όσο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στοιχεία, που αργότερα άρχισαν να φαίνονται μέσα από τα λαϊκά δρώμενα και τα δημοτικά τραγούδια, που διασώθηκαν έως τις ημέρες μας.

          Ο έκλυτος βίος, ήταν στοιχείο της καθημερινότητας και στο Βυζάντιο και είναι λογικό να επηρέαζε την περιφέρεια της αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα τις περιοχές- όπως η Θράκη- που ήταν κοντά στην πρωτεύουσα.

ΤΕΛΟΣ

 

ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΑΡΜΈΝΟ ΑΠΌ ΕΔΩ